Krytyka kapitalizmu

w poglądach profesora Leopolda Caro

Początek xx w. to czas gwałtownych zmian w europejskiej gospodarce.

W Polsce przemiany przypadły na okres międzywojenny i charaktery-zowały się odbudową kapitalizmu. Na polskich ziemiach był to czas dynamicznego rozwoju prywatnej przedsiębiorczości. W Europie w tym czasie zderzały się dwa modele rozwoju gospodarki – kapitalistyczny i socjalistyczny.

Profesor Caro, jak już była wcześniej mowa, nie uważał kapitalizmu za coś jednoznacznie dobrego. W pracy pt. Zmierzch kapitalizmu pisał:

„kapitalizm, wiecznie głodny, a nigdy nienasycony, toczący ciągły bój na trzech równocześnie frontach: przeciw robotnikom o zniżkę płac, prze-ciw skarbowi państwa o ulgi w ciężarach podatkowych i świadczeniach społecznych oraz przeciw konkurentom zagranicznym o rynki zbytu […]”²⁴. W całej Europie w omawianym okresie wybuchały nastroje

antykapitali-styczne. Polski profesor zastanawiał się – czy możemy już mówić o zmierz-chu kapitalizmu? Ekonomia indywidualna stara się narzucić własny mo-del gospodarki – opartej na pomnażaniu produkcji. W opinii profesora

„kapitalizm opiera się na produkcji, bolszewizm zaś konsumpcji”²⁵. Przed-siębiorstwa w ustroju społecznym – zdaniem profesora – mają zupełnie inny sposób funkcjonowania – „wytwarzanie możliwie jak największej ilości dóbr materialnych, jeśli może to nastąpić bez jakiegokolwiek wy-zysku oraz jeśli dobra owe będą dostarczane tym wszystkim, którzy ich potrzebują”²⁶. Jednocześnie należy odpowiedzieć na pytanie, czy kapitalizm może być czymś korzystny z punktu widzenia społeczeństwa? Zdaniem prof. Caro – raczej nie, ponieważ autor widział w nim główną przyczynę…

między innymi rosnącego bezrobocia. Kapitalizm jest stawiany w opozycji do solidaryzmu społecznego. Kapitaliści postulują między innymi zniesie-nie opieki bogatych nad biednymi oraz krytykują osoby decydujące się na posiadanie dzieci, a nie posiadające dostatecznych środków do życia.

24 Zmierzch kapitalizmu, [w:] L. Caro, Zmierzch kapitalizmu. Wybór pism, Kraków 2012, s. 118.

25 Ibidem, s. 119.

26 Ibidem.

Kolejnym istotnym problemem w opinii prof. Caro jest nadproduk-cja spowodowana przez nieustanie rozwijający się przemysł. W pracy Zmierzch kapitalizmu²⁷ autor krytycznie odniósł się do zachowań przedsiębiorców. Niszczenie przez nich niesprzedanego jedzenia albo ubrań, gdy miliony ludzi są głodne, tylko po to, aby chronić swój włas-ny interes, spotkało się ze zdecydowaną krytyką profesora.

W społeczeństwie kapitalistycznym wyraźnie istnieje podział na biednych i bogatych. Bogaci w celu ochrony własnych interesów ograni-czają możliwość rozwijania własnej przedsiębiorczości. Powstają kartele zawodowe, które strzegą dostępu do zawodów oraz pilnują odpowied-niego poziomu cen. Wyraźnie widać, jak kłamliwe jest hasło o istnieniu wolnego rynku. Zdaniem profesora „ten stan rzeczy przyniósł nie tyl-ko dotkliwą sztyl-kodę tyl-konsumentom, przepłacającym zakupowane przez siebie towary, ale i zmniejszył bardzo znacznie konsumpcję, tym zaś zaszkodził i producentom”²⁸. Krytykował ponadto wolną konkurencję.

„Nie ma jej i żadne obłudne protesty zwolenników »klasycznego« libera-lizmu potępiającego rzekomo na równi wszelkie rozmowy, czy to przez pracodawców czy przez robotników urządzane, nic tu nie pomogą”²⁹.

Kolejnym problemem obecnym w poglądach Caro jest dynamika cen. Profesor krytykował nadmierne ich wahania oraz sposób kształ-towania przez producentów. Cena odpowiednia może być z natury rze-czy tylko jedna. „Tymczasem ceny za dany towar w tym samym czasie w różnych miejscowościach bywają rozmaite, bo różne mogą być w nich stosunki popytu i podaży”³⁰.

Zdaniem profesora należy skrytykować kapitalizację. Powszechnie głoszone są hasła: „oszczędzajcie, zbierajcie grosz do grosza w trudzie całego życia”³¹. Nie jest to jednak korzystne. Należy odrzucić pogląd, że praca i oszczędności są źródłem bogactwa. U kresu kapitalizmu prawdzi-we pieniądze zarabia się w inny sposób – „nigdy szczęśliwa spekulacja

27 Ibidem.

28 Ibidem, s. 124.

29 Ibidem, s. 128.

30 Ibidem, s. 125.

31 Ibidem, s. 123.

na giełdzie czy poza giełdą, nieuczciwe dostawy, fałszywe bilanse, ma-tactwa przy prowadzanie spółek akcyjnych, nie dawały tak olbrzymich rezultatów finansowych, jak obecnie”³². Wyżej wymienione problemy są tylko najważniejszymi z wielu analizowanych w pracy prof. Caro pod tytułem Zmierzch kapitalizmu³³.

Podsumowanie

Poglądy Caro były niewątpliwe nowatorskie, jak na czasy, w których przyszło mu tworzyć. Stanowiły wyraźny sprzeciw wobec socjologicz-no-ekonomicznych idei społeczeństwa i modelowej gospodarki końca dziewiętnastego i początku xx w. Głos profesora znajdował się w zde-cydowanej opozycji do postępującego kapitalizmu i pogarszającej się sytuacji politycznej. Patrząc przez pryzmat ówczesnych wydarzeń, na-leży przyznać, że dostrzegał on silną potrzebę zmian w kraju. Receptą na istniejące problemy miał być nowy społeczny ład, oparty na solida-ryzmie. Nowy system społeczny miał z założenia zagwarantować więk-szą sprawiedliwość w redystrybucji dochodu wypracowanego przez społeczeństwo.

Myśliciel ze Lwowa prezentował poglądy mające wprowadzić w ży-cie zasadę, iż zmiana w zachowaniu społeczeństwa odmieni materialną sytuację w kraju. Pod koniec życia zbliżył się ze swoimi poglądami do nauki Kościoła. Zdaniem Caro należało dążyć do stworzenia na ziemi Królestwa Bożego.

Podsumowując poglądy profesora, należy zauważyć, że w centrum jego zainteresowań znajdował się człowiek. Istota ludzka jest w społe-czeństwie czymś podstawowym i elementarnym. Społeczeństwo two-rzone przez ludzi powinno być ukształtowane w duchu solidarności.

Chociaż od śmierci profesora minęło wiele lat, jego poglądy wciąż są aktualne. Krytyka kapitalizmu, w którym zanika człowiek, a pojawia się zysk, nieprawidłowości w funkcjonowaniu gospodarki, wyzysk

pracow-32 Ibidem, s. 132.

33 Ibidem.

nika oraz powszechna spekulacja na rynku – to wszystko pokazuję, że do dzisiaj problemy obecne na początku xx w. nie zostały rozwiązane.

Z pewnością warto zainteresować się poglądami prof. Caro – tak bardzo potrzebujemy solidarności we współczesnym społeczeństwie.

Bibliogra ia

1. Caro L., Ku nowej Polsce, Lwów 1923.

2. Caro L., Istota solidaryzmu, [w:] Solidaryzm. Jego zasady, dzieje i zastosowania, Lwów 1931.

3. Caro L., Prawa ekonomiczne a socjologiczne, Lwów 1931.

4. Caro L., Solidaryzm. Jego zasady, dzieje i zastosowania, Lwów 1931.

5. Księga pamiątkowa ku czci Leopolda Caro, red. K. Paygert, Lwów 1935.

6. Caro L., Problem społeczny w katolickim oświeceniu, Poznań 1936.

7. Caro L., Zmierzch kapitalizmu, [w:] L. Caro, Zmierzch kapitalizmu. Wybór pism, Kraków 2012.

8. Caro L., Zmierzch kapitalizmu. Wybór pism, Kraków 2012.

JAROSŁAW KOLA*