Dyplomacja sportowa jako określenie dyplomatycznej aktywności międzynarodowych podmiotów sportowychaktywności międzynarodowych podmiotów sportowych

Powyżej zaprezentowano dwa ujęcia dyplomacji sportowej, które są sto-sunkowo często podejmowane w literaturze naukowej dotyczącej dyplomacji czy węziej – dyplomacji publicznej. Jednakże jeśli przyjmie się szersze rozu-mienie pojęcia „dyplomacja sportowa”, to potraktowanie jej jako narzędzia kształtowania stosunków między państwami oraz wizerunku narodowego przez państwa zdaje się nie wyczerpywać wszystkich przejawów tego fenome-nu społecznego.

Dyplomację sportową można rozpatrywać także w kategoriach działań dy-plomatycznych prowadzonych przez międzynarodowych aktorów sportowych. Na skutek dyfuzji dyplomacji pojawiło się bowiem miejsce na dyplomację akto-rów niepaństwowych, w tym organizacji pozarządowych takich jak Międzynaro-dowy Komitet Olimpijski czy międzynarodowe federacje sportowe152. Ten wy-miar dyplomacji sportowej stanowi pewną konkretyzację kategorii dyplomacji organizacji pozarządowych, którą Beata Surmacz zdefiniowała jako „przekracza-jący granice państw proces reprezentacji i komunikacji, poprzez który transna-rodowe organizacje pozarządowe realizują własne interesy, poszukują wpływu na zachowania innych aktorów międzynarodowych (państw, instytucji między-narodowych, innych aktorów niepaństwowych) oraz możliwości rozwiązywania problemów o charakterze międzynarodowym”153. Pod wieloma względami dy-plomacja organizacji sportowych wygląda właśnie tak.

151 Zob. D. Reiche, Investing in Sporting Success as a Domestic and Foreign Policy Tool:

The Case of Qatar, „International Journal of Sport Policy and Politics” 2015, vol. 7, no. 4,

s. 495.

152 Michael Groll zasugerował, że w  kontekście takich organizacji

zarządzają-cych międzynarodowym sportem można mówić o  nowej kategorii – 

Międzynarodo-wych Sportowych Organizacjach Pozarządowych (niem. Internationele

non-governman-tale Sportsorganisationen – INGSO). M. Groll, Transnationale Sportpolitik. Analyse und Steuerungsansatz Sportpolitischer Interaktionen, Aachen 2005, s. 51.

Jak pamiętamy, Stuart Murray i Geoffrey Pigman, rozważając pojęcie dy-plomacji sportowej, wyróżnili jej dwie kategorie. Pierwsza wiąże się ze świa-domym wykorzystywaniem sportu przez rządy –  w  formie narzędzia dyplo-macji. Zagadnienie to zostało podjęte w dwóch poprzednich podrozdziałach –  w  odniesieniu do realizacji konkretnych interesów politycznych państw oraz kreowania ich międzynarodowego wizerunku. Druga kategoria zawiera się w sformułowaniu: „międzynarodowy sport jako dyplomacja”, a chodzi tu o dyplomatyczną reprezentację, komunikację i negocjacje pomiędzy aktorami niepaństwowymi, które są rezultatem międzynarodowej rywalizacji sportowej. Zgodnie z tym ujęciem międzynarodowi aktorzy niepaństwowi, tacy jak Mię-dzynarodowy Komitet Olimpijski czy Międzynarodowa Federacja Piłki Nożnej FIFA, praktykują odmienny od poprzednich typ dyplomacji. Podejmują oni bowiem negocjacje z rządami, lokalnymi i regionalnymi organami organizacyj-nymi sportu, wielkimi firmami będącymi sponsorami wydarzeń sportowych, firmami medialnymi oraz organizacjami globalnego społeczeństwa obywatel-skiego154.

Rozwijając koncepcję „międzynarodowego sportu jako dyplomacji”, Mur-ray i Pigman stwierdzili, że praktyka międzynarodowego sportu wymaga dzi-siaj wyspecjalizowanej dyplomacji i  prowadzenia wielostronnych negocjacji z udziałem wielu aktorów. Przykładowo w zorganizowanie mistrzostw świata w piłce nożnej w 2002 roku (były one współorganizowane przez Koreę Połu-dniową i Japonię) zaangażowane były rządy dwóch państw, ich krajowe federa-cje piłkarskie oraz Międzynarodowa Federacja Piłkarska, a także globalni spon-sorzy i firmy medialne. Skuteczność podjętych przez te podmioty negocjacji zależała według cytowanych autorów od umiejętności dyplomatycznych FIFA. W  tym kontekście międzynarodowe organizacje sportowe stają się aktorami dyplomatycznymi155, aczkolwiek możliwości ich działania w tym zakresie mają, rzecz jasna, pewne ograniczenia156. Prowadzone przez międzynarodowe orga-nizacje zarządzające sportem działania o  charakterze dyplomatycznym oraz ogólnie ich aktywność w relacjach z państwami także można określić mianem dyplomacji sportowej, chociaż będzie to dyplomacja sportowa innego typu niż wcześniej omówione.

Analizując zagadnienie dyplomacji sportowej jako atrybutu podmiotów spor-towych, należy przede wszystkim wskazać te podmioty. Najczęściej wymienia się tutaj przedstawicieli biznesu, regionalne i lokalne władze oraz międzynarodowe

154 S. Murray, G.A. Pigman, Mapping the Relationship…, s. 1099.

155 Ibidem, s. 1107–1108, 1110.

156 B.S. de Almeida, W. Marchi Júnior, E. Pike, The 2016 Olympic and

Paralym-pic Games and Brazil’s Soft Power, „Contemporary Social Science” 2014, vol. 9, no. 2,

organizacje sportowe157. Główni aktorzy to oczywiście międzynarodowe ciała za-rządzające sportem, aczkolwiek nie tylko. Przykładowo w odniesieniu do Ruchu Olimpijskiego będą to zarówno Międzynarodowy Komitet Olimpijski, jak i komi-tet organizacyjny igrzysk olimpijskich, powoływany w związku z organizacją kon-kretnych igrzysk, federacje sportowe w dyscyplinach olimpijskich oraz regionalne i narodowe komitety olimpijskie. Podmioty te przede wszystkim mogą działać jako mediatorzy pomiędzy stronami, gdyż aspiracje różnych aktorów mogą ze sobą koli-dować, podczas gdy zorganizowanie udanych igrzysk jest w ich wspólnym interesie.

Aaron Beacom zaproponował kategorię „olimpizmu jako dyplomacji” od-noszącą się do tak rozumianej dyplomacji olimpijskiej158. Pokrywa się ona czę-ściowo z przytoczoną wcześniej koncepcją „międzynarodowego sportu jako dy-plomacji”, chociaż oczywiście w wymiarze zawężonym do igrzysk olimpijskich. Beacom sprowadza ją do procesów i działań dyplomatycznych podejmowanych za pośrednictwem instytucji zarządzających sportem. Rozszerzając ujęcie Beaco-ma z dyploBeaco-macji olimpijskiej na szerszą dyploBeaco-mację sportową, jako podmioty na-leżałoby jeszcze wymienić międzynarodowe federacje sportowe w dyscyplinach nieolimpijskich, a także organizatorów zawodów sportowych innych niż igrzyska olimpijskie. W wielostronnych negocjacjach prowadzonych i koordynowanych przez wymienione tutaj podmioty uczestniczą także inni aktorzy, jak globalni sponsorzy czy firmy medialne oraz rządy państw.

Poza prowadzeniem wielostronnych negocjacji związanych z organizacją im-prez sportowych działania dyplomatyczne takich podmiotów obejmują też inne aktywności. Aaron Beacom wskazał tutaj na tworzenie programów edukacyj-nych, rozwojowych i kulturalnych oraz uznawanie lub nie federacji lub Narodo-wych Komitetów Olimpijskich nowo powstałych państw159. Niektóre działania międzynarodowych organizacji sportowych można więc określić jako dyplo-mację publiczną, gdyż pomocowa działalność rozwojowa należy do istotnych technik jej prowadzenia. Aktywność taka nawiązuje zarazem do koncepcji dyplo-macji korporacyjnej, która najczęściej polega na działaniach przypominających społeczną odpowiedzialność biznesu, a prowadzących do zmiany roli korporacji dzięki większej legitymizacji oraz większej możliwości wpływania na inne pod-mioty160. Z całą pewnością jednak działania te wiodą pośrednio do budowania

157 R. Levermore, A. Budd, Introduction. Sport in International Relations: Continued

Neglect?, [w:] Sport in International Relations. An Emerging Relationship, red.

R. Levermo-re, A. Budd, London 2004, s. 13.

158 A. Beacom, International Diplomacy…, s. 36.

159 Ibidem.

160 E. Ordeix-Rigo, J. Duarte, From Public Diplomacy to Corporate Diplomacy:

In-creasing Corporation’s Legitimacy and Influence, „American Behavioral Scientist” 2009,

pozytywnego wizerunku poszczególnych podmiotów sportowych oraz wzrostu ich międzynarodowego znaczenia, a także przyczyniają się do realizacji społecz-nych misji, jakie stawiają sobie podmioty sportowe, co włącza je w ramy dyplo-macji publicznej organizacji pozarządowych.

Rozpatrywany tutaj typ dyplomacji sportowej wykracza poza zakres znacze-niowy dyplomacji publicznej. Nie można jednak stwierdzić, że nie jest on z dy-plomacją publiczną powiązany. Należy bowiem zadać pytanie o powód rosnącego statusu politycznego i dyplomatycznego organizacji zarządzających międzynaro-dowym sportem. Wydaje się, że wynika on przede wszystkim z rosnącego znacze-nia przypisywanego im przez państwa. Dzieje się tak ze względu na zasoby posia-dane przez organizacje sportowe, które są dla państw atrakcyjne. Chodzi o chęć organizacji imprez sportowych oraz brania w nich udziału, czyli typowe metody prowadzenia przez państwa dyplomacji publicznej zorientowanej na kształtowa-nia ich międzynarodowego wizerunku za pomocą sportu. Czyni to organizacje sportowe interesariuszami dyplomacji sportowej państw, co z kolei wiąże tak ro-zumianą dyplomację sportową także z dyplomacją publiczną.

1.3. Konkluzje

W  niniejszym rozdziale podjęto próbę przybliżenia stosunkowo nowego w polskim obiegu naukowym pojęcia dyplomacji sportowej. Jest to termin często zaliczany do szerszej kategorii dyplomacji publicznej. Analiza różnych ujęć pre-zentowanych przez naukowców badających tę problematykę wskazuje, że dyplo-macja sportowa niekiedy wykracza poza zakres pojęcia dyplomacji publicznej, aczkolwiek pozostaje z nią w ścisłym związku.

Zaproponowano więc wprowadzenie trzech kategorii pojęcia dyploma-cji sportowej: (1) jako środka kształtowania stosunków z  innymi państwami, (2)  jako narzędzia budowania wizerunku i  prestiżu międzynarodowego oraz (3) jako określenia dyplomatycznej aktywności międzynarodowych podmiotów sportowych, aczkolwiek granice pomiędzy nimi nie zawsze są sztywne, a niektó-re przejawy dyplomacji sportowej mogą wykazywać cechy więcej niż jednego typu. Zgodnie z pierwszym ujęciem dyplomacja sportowa ma na celu wspieranie tradycyjnych działań dyplomatycznych państw, np. przez zapewnianie dodatko-wych kanałów komunikacji. Jest ona kierowana zarówno do władz państwododatko-wych, jak i do opinii publicznej. Często wyraźne jest w niej rządowe zaangażowanie, choć nie jest ono konieczne. Jej głównym wyróżnikiem jest istnienie konkretne-go celu związanekonkretne-go z polityką zagraniczną, któremu ma ona służyć. Tak rozumia-na dyplomacja sportowa stanowi zarazem dość bezpośredni przykład dyplomacji publicznej realizowanej z użyciem sportu.

Zdecydowanie szerszy jest zakres znaczeniowy dyplomacji sportowej jako narzędzia budowania wizerunku i prestiżu międzynarodowego. W tym

kontekś-cie wyróżnia się takie aspekty, jak wspieranie rozwoju sportu w innych państwach, nawiązywanie bilateralnych kontaktów w  sporcie, organizacja wielkich imprez sportowych, uczestnictwo w  międzynarodowej rywalizacji sportowej, a  także osiąganie dobrych rezultatów przez sportowców reprezentujących dane państwo czy kluby sportowe mające swoją siedzibę w takim państwie, posiadanie global-nie rozpoznawalnych sportowców oraz inwestycje sportowe. Wszystkie te typy działań ukierunkowane są na poprawę sposobu postrzegania państwa przez mię-dzynarodową opinię publiczną. Sport jest w tym kontekście zasobem miękkiej siły (np. w kontekście jego wysokiego poziomu w danym państwie), ale także stwarza okoliczności do wykorzystania innych zasobów (np. podczas organiza-cji imprez sportowych). Niektóre z nich eksploatowane są wyłącznie przez pań-stwa duże i potężne, natomiast inne, jak wizerunkowe wykorzystywanie udziału w sporcie, stanowią atrybut państw małych bądź nieuznawanych. Dyplomacja sportowa w tym znaczeniu bezsprzecznie jest częścią dyplomacji publicznej, acz-kolwiek niektóre jej przejawy wiążą się także (czy nawet w większym stopniu) z koncepcją brandingu narodowego.

W odniesieniu do dyplomacji sportowej w ramach dyplomacji publicznej pojawiła się wątpliwość co do niekoordynowanych przez państwo działań, po-dejmowanych niekiedy samodzielnie przez aktorów niepaństwowych, takich jak np. kluby czy krajowe federacje sportowe. Stwierdzono w związku z tym, że je-śli przynoszą one korzyść wizerunkową danemu państwu, to także należałoby je uznać za dyplomację sportową, która może być ukierunkowana na ogólną popra-wę jego międzynarodowego postrzegania tudzież podniesienie jego prestiżu, ale może mieć też charakter bardziej „chirurgiczny” i wpływać na percepcję państwa czy narodu w konkretnym społeczeństwie.

Na skutek pewnej modyfikacji poglądów prezentowanych przez innych ba-daczy wyszczególniono także trzecią kategorię dyplomacji sportowej, która na-wiązuje do dyplomatycznej aktywności międzynarodowych organizacji zarzą-dzających sportem. Od poprzednich różni się przede wszystkim pod względem podmiotowym, gdyż dotyczy związanych ze sportem aktorów niepaństwowych, którym trudno przypisać terytorialny charakter. Międzynarodowa rywalizacja sportowa wymaga bowiem koordynacji działań wielu aktorów, do czego niezbęd-ne jest prowadzenie przez wskazaniezbęd-ne podmioty szeroko zakrojonych niezbęd-negocjacji i innych aktywności o charakterze dyplomatycznym. Ponadto organy zarządza-jące międzynarodowym sportem stają przed koniecznością w  pewnym sensie uznawania podmiotów państwowych, co przypomina tradycyjne działania dy-plomatyczne państw związane z uznaniem dyplomatycznym. Wreszcie organiza-cje sportowe prowadzą wiele programów pomocowych, które mogą być określa-ne jako wyraz ich dyplomacji publiczokreśla-nej.

DYPLOMACJA SPORTOWA JAKO AKTYWNOŚĆ