Organizacje amerykańskie w międzynarodowej odsłonie debaty o kontroli

W świetle specyfi ki amerykańskiego podejścia do kwestii kontroli broni postulaty wpro-wadzenia zasadniczych ograniczeń czy poddania eksportu broni z tego kraju ścisłej kontroli są traktowane jako radykalne. Te głosy są marginalizowane przez główny nurt amerykańskiej debaty publicznej, wywołując nierzadko zdecydowany sprzeciw. Wydaje się naturalne, że część tej energii społecznej, która nie ma szansy zaistnieć na arenie

we-94 http://www.vpc.org/aboutvpc.htm (15.12.2009).

Broń jako kategoria symboliczna w historii i polityce Stanów Zjednoczonych 53

wnętrznej, powinna zostać wykorzystana w działaniach na rzecz kontroli broni w skali globalnej. Amerykańskie zaangażowanie na tej płaszczyźnie byłoby tym bardziej pożą-dane, że dynamiczny międzynarodowy ruch na rzecz kontroli broni jest sterowany przez sieć organizacji pozarządowych. Amerykanie od dawna skutecznie rozwijają wysokie standardy funkcjonowania tzw. trzeciego sektora; dysponują wiedzą i doświadczeniem, cennym z punktu widzenia rozwijającego się w skali międzynarodowej ruchu. I rzeczy-wiście, Center for Gun Violence Prevention wraz z 17. innymi organizacjami obywatel-skimi, edukacyjnymi i badawczymi uczestniczy w międzynarodowej sieci International Action Network on Small Arms (IANSA). Zadania amerykańskich członków IANSA obejmują m.in.: zbieranie danych na temat społecznych i zdrowotnych konsekwencji rozprzestrzeniania broni, edukowanie w kwestii zagrożeń z tym związanych, oddziały-wanie na sferę legislacji, wspieranie międzynarodowych wysiłków na rzecz proliferacji broni lekkiej⁹⁵. Idea budowania międzynarodowej platformy działania w tym obszarze zrodziła się w końcu lat 90., kiedy kwestia zagrożeń ze strony niekontrolowanej broni lekkiej znalazła się na jednym z czołowych miejsc międzynarodowej agendy bezpie-czeństwa. Pierwszym poważnym osiągnięciem przeprowadzonym na bazie takiej for-muły, współpracy rządów, ONZ, transnarodowych sieci aktywistów oraz NGO z róż-nych krajów była Międzynarodowa kampania na rzecz zakazu min przeciwpiechotróż-nych (International Campaign to Ban Landmines, INCBL), która doprowadziła do przyję-cia w 1997 roku tzw. konwencji ottawskiej o zakazie produkcji, użyprzyję-cia, składowania i przekazywania min przeciwpiechotnych⁹⁶. Inicjatywa, będąca rezultatem konsekwen-tnych działań multilateralnych 1100 podmiotów zgromadzonych pod szyldem INCBL, jest pierwszym w historii przykładem tak szerokiego porozumienia wynegocjowanego za sprawą aktywności oddolnej, bez udziału najpotężniejszych graczy politycznych.

W 1997 roku INCBL uhonorowano Pokojową Nagrodą Nobla. Na konferencji zorga-nizowanej z okazji przyjęcia konwencji w 1998 roku rozpoczęto prace nad kolejnym projektem, którego celem jest wprowadzenie efektywnego monitoringu przepływów broni ze źródeł rządowych i komercyjnych. Punktem wyjścia dla wysiłków IANSA jest przekonanie, że pomimo stałego oporu ze strony największych graczy światowego ryn-ku broni, w tym Stanów Zjednoczonych, większość rządów rozpoznaje zagrożenia zwią-zane z brakiem kontroli przepływu broni palnej, szczególnie do państw zagrożonych niestabilnością lub prowadzących wojny. Stąd też największym projektem tworzonym przez IANSA razem z Amnesty International i brytyjską organizacją Oxfam jest wypra-cowywanie międzynarodowego poparcia dla przyjęcia Traktatu o handlu bronią (Arms Trade Treaty, ATT), którego postanowienia konsekwentnie odrzucane są przez Stany Zjednoczone. Zatem, chociaż debata dotycząca kontroli broni i szczelności sieci jej prze-pływu nabiera rozpędu, stanowisko rządu amerykańskiego jest jedną z najważniejszych przeszkód do pokonania w skutecznym wdrażaniu negocjowanych postanowień. Jest to też powód, dla którego zaangażowanie organizacji reprezentujących amerykańskie społeczeństwo obywatelskie jest niezwykle istotne w promowaniu nowego spojrzenia na złożone kwestie wewnętrznego i międzynarodowego obrotu bronią. Stany Zjednoczone są największym producentem i eksporterem broni na świecie, a zarazem krajem, w

któ-95 http://www.iansa.org/regions/namerica/namerica.htm (15.12.2009).

96 Więcej na ten temat w rozdziale III.

rym stosunek opinii publicznej do tej kwestii jest dwuznaczny. Cennym wkładem w mię-dzynarodową debatę na ten temat jest więc z jednej strony przybliżanie amerykańskiego punktu widzenia, a z drugiej budowanie krajowego poparcia dla idei, która znajduje szeroki oddźwięk na świecie. Przeprowadzony w 2004 roku sondaż Chicago Council on Foreign Relations wskazuje, że 57% respondentów opowiadało się wówczas za przeka-zaniem ONZ uprawnienia do regulacji międzynarodowego rynku broni⁹⁷. W 2006 roku wskaźnik poparcia wzrósł do 60%, przy 36% deklarujących sprzeciw wobec tego roz-wiązania⁹⁸. Ponadto sondaże opinii publicznej wskazują, że chociaż Amerykanie traktują prawo do posiadania broni jako obywatelski przywilej, raczej sceptycznie wypowiadają się wobec kwestii eksportowania broni za granicę; w 1975 roku wskaźnik poparcia dla tego typu praktyk wynosił 35%, natomiast w 2002 roku obniżył się do zaledwie 18%⁹⁹. Przedmiotem szczególnego zainteresowania międzynarodowego lobby na rzecz kontro-li broni jest monitorowanie rzeczywistości pokontro-litycznej i zmian legislacyjnych w tym zakresie. Każda decyzja dotycząca zaostrzenia lub rozluźnienia kontroli handlu bronią opatrywana jest komentarzem wyspecjalizowanych jednostek badawczych w rodzaju World Policy Institute, Center for Defense Information. Agregowane dane, opinie, eks-pertyzy są częścią międzynarodowej sieci informacji na temat polityki poszczególnych państw w zakresie handlu bronią; przyczyniają się też do rozpowszechniania wiedzy o tym zjawisku na forum opinii publicznej. Jednak amerykańskie organizacje pozarzą-dowe promujące wielostronną kontrolę rozprzestrzeniania broni konwencjonalnej nie odgrywają szczególnie wpływowej roli w międzynarodowej strukturze. Jak przyznaje Rebecca Peters, stojąca na czele IANSA: „W tej chwili nie jesteśmy szczególnie zainte-resowani Stanami Zjednoczonymi. Wolimy pracować w krajach, gdzie możemy liczyć na jakiś postęp”¹⁰⁰.

Zatem ton tej debacie – zarówno na arenie wewnętrznej, jak i międzynarodowej – nadaje National Rifl e Association. Nieprzejednane stanowisko w kwestii dostępności broni, dotychczas prezentowane w odniesieniu do praw narodu amerykańskiego, zostało rozciągnięte na zagadnienie kontroli broni rozpatrywane w skali globalnej, co niesie z sobą poważne konsekwencje. „Kiedy tylko kwestia kontroli broni zaczęła być dysku-towana na forum ONZ, pojawiła się tam też NRA. Przez kilka lat stanowiła ona właści-wie jedyną reprezentację NGO zajmujących się sprawą broni palnych w Radzie Gospo-darczej i Społecznej ONZ”¹⁰¹. National Rifl e Association aktywnie działa w strukturach ONZ od 1996 roku. Jest liderem powstałego rok później World Forum on the Future of Sport Shooting Activities, zrzeszającego organizacje przeciwne kontroli i reprezentację producentów broni.

Intensywna kampania National Rifl e Association w 2000 roku zdecydowanie wpły-nęła na ofi cjalne stanowisko zaprezentowane w 2001 roku podczas konferencji ONZ na temat nielegalnego handlu tzw. bronią lekką. Celem konferencji było m.in. wdrożenie

97 Global Views 2004: American Public Opinion and U.S. Foreign Policy 2002, Chicago Council on Foreign Relations, 2004, [w:] J.L. Erickson, The Arms Trade Treaty: the Politics Behind the US Process, German Institute for International and Security Affairs, Working Paper, 2007 s. 9.

98 Ibidem.

99 American Public Opinion and U.S. Foreign Policy 1975, Chicago Council on Foreign Relations, 1999, www.chicagocouncil.org (15.12.2009).

100 D. Morton, Gunning for the World...

101 W. Cukier, V.W. Sidel, The Global Gun Epidemic..., s. 223.

Broń jako kategoria symboliczna w historii i polityce Stanów Zjednoczonych 55

ujednoliconego systemu znakowania broni wprowadzanej do obiegu, co dawałoby moż-liwość jej monitorowania. Według przeprowadzonych szacunków zabieg taki mógłby doprowadzić do ograniczenia nawet o 500 milionów sztuk broni ręcznej krążącej w sy-stemie międzynarodowym. Zanegowanie tych wysiłków przez stronę amerykańską było bezpośrednio motywowane dbałością o prawo obywateli tego kraju do posiadania broni.

Delegacja Stanów Zjednoczonych w swym składzie miała m.in. członka zarządu NRA – Roberta Berry’ego¹⁰². Podczas następnej konferencji przeglądowej w 2006 roku trzech delegatów z ramienia organizacji pozarządowych, wchodzących w skład amerykańskiej delegacji, reprezentowało NRA¹⁰³. Wcześniej stowarzyszenie zorganizowało szeroko zakrojoną akcję wysyłania listów w Stanach Zjednoczonych, w których sugerowano, że działania ONZ mają na celu odebranie Amerykanom ich uświęconego tradycją prawa do posiadania broni¹⁰⁴. W polityce informacyjnej NRA w kwestii międzynarodowych wysiłków dotyczących ograniczeń w handlu bronią często pojawia się wyraźnie spisko-wy ton kreujący społeczną atmosferę niepokoju i poczucie zagrożenia. NRA w sspisko-wych komunikatach mówi o „międzynarodowej konspiracji spekulantów”, których działania powodowane „mitem o światowym problemie broni” mają na celu odarcie Stanów Zjed-noczonych z ich potęgi militarnej. ONZ, kierująca wysiłkami na rzecz wielostronnej kontroli rozprzestrzeniania broni, w materiałach NRA prezentowana jest jako lobby „po-zbawiające świat jego prawa do posiadania broni”, prowadzące „kampanię konfi skaty broni”.

Ta linia retoryczna coraz żywiej przebija w wypowiedziach prominentnych człon-ków NRA. W fi lmie reklamowym z 2000 roku ówczesny lider organizacji, znakomity aktor Charlton Heston, ujmuje rzecz następująco:

Jeśli chociaż trochę interesujesz się polityką, musisz wiedzieć, że wielu ludzi w Waszyngtonie chce odebrać ci prawo posiadania i używania broni. Prawda wygląda tak, że mają oni po swo-jej stronie cały świat: wciąż postępuje systematyczne rozbrajanie wolnych ludzi całego globu.

Wiadomość, którą wysyła ci świat jest jasna – twoja broń będzie następna. Tylko jedna rzecz stoi na ich drodze – II poprawka i National Rifl e Association.

W tym samym materiale Wyne LaPierre – wówczas wiceprezydent NRA – dodaje:

„[…] na forum ONZ i na całym świecie ruch przeciwstawiający się prawu posiadania broni szybko zyskuje pieniądze i poparcie. Ich celem są Stany Zjednoczone”¹⁰⁵.

Wydaje się, że wzrost zainteresowania respektowaniem prawa do posiadania broni za granicą wyznacza nowy kierunek rozwoju organizacji. Wskazują na to coraz liczniejsze w ostatnich dwóch dekadach przykłady zaangażowania w kształtowanie opinii publicz-nej i generowania poparcia dla kwestii powszechności broni w innych krajach – Austra-lii, Wielkiej Brytanii, Kanadzie czy Meksyku. Na strukturze i ideologii NRA wzoruje się Australian Shooters Party czy Canadian Institute for Legislative Action (CILA).

Rozszerzenia perspektywy działania może dowodzić np. zaangażowanie NRA w pro-test przeciwko wprowadzeniu zakazu posiadania broni w innych krajach. Flagowym przykładem na tym polu jest Brazylia. Jak wyjaśniał rzecznik prasowy organizacji:

102 P.W. Singer, Children at war, University of California Press, Berkeley, CA 2006, s. 141.

103 W. Hoge, With Caveats. US Back Session at UN on Curtailing Illegal Arms, „New York Times”, 28.06.2006, s. A10.

104 Ibidem.

105 NRA Goes Global, CAGV, „Newsletter”, Vol. 6, No. 2, spring 2000.

„Traktujemy Brazylię jako furtkę dla dominacji światowego ruchu kontroli broni. Jeśli jej zwolennicy zwyciężą w Brazylii, Ameryka będzie następna”¹⁰⁶.

W 2005 roku, w kulminacyjnym punkcie debaty na ten temat, amerykańska organi-zacja wykupiła reklamy w najlepszym czasie antenowym, aby uświadomić Brazylijczy-kom, że nowe prawo nie obniży wskaźników przestępczości, a jedynie ograniczy sfe-rę ich obywatelskich wolności. Przekaz wzmacniała mozaika symbolicznych obrazów walki o wolność zaczerpniętych z historii świata: uwolnienie Nelsona Mandeli, upadek muru berlińskiego, protestujący na placu Tian’anmen¹⁰⁷. Wynik referendum z 2005 roku – pierwszego na świecie, w którym obywatele sami mieli wypowiedzieć się w kwestii restrykcyjnego zaostrzenia warunków posiadania broni – był negatywny pomimo fak-tu, że badania opinii publicznej przeprowadzone na początku kampanii wskazywały na 70% poparcia dla nowych uregulowań¹⁰⁸. Naturalnie referendum w Brazylii stało się również polem aktywności organizacji popierających ścisłą kontrolę broni, wśród któ-rych na pierwszy plan wysunęła się IANSA, grupująca 500 organizacji prokontrolnych z całego świata. Jeśli zatem porównać skalę stricte amerykańskiego zaangażowania w tę debatę, naprzeciw siebie stanęły: amerykańska część IANSA (13 spośród 500. organi-zacji) i NRA jako samodzielny, pierwszoplanowy gracz wspierający brazylijskich prze-ciwników kontroli broni. Dawid Morton sugeruje, że jedną z najbardziej efektywnych strategii oddziaływania na pokrewne grupy interesów za granicą będzie odgrywanie roli

„globalnego think-tanku popierającego posiadanie broni”¹⁰⁹. Skoro za sprawą procesów globalizacyjnych sprawy ważne dla Amerykanów decydują się na forum międzynaro-dowym, również tam najpotężniejsza organizacja lobbingowa w Ameryce i największa grupa działająca na rzecz powszechnego dostępu do broni na świecie rozwija swoje struktury. Paradoks zaciętości organizacji w eliminowaniu przejawów dyskusji na te-mat zasadności jakiejkolwiek formy kontroli polega na tym, że program NRA popiera odpowiedzialne i bezpieczne użytkowanie broni. Zatem większość propozycji (np. do-tyczących ograniczenia nielegalnego handlu bronią) negocjowanych na forum ONZ jest jak najbardziej zgodna z fi lozofi ą działania NRA zapisaną w jej aktach założycielskich.

106 A. Foek, Shot Down: Lobby Kills Brazil Gun Ban, CorpWatch, 25.10.2005, http://www.corpwatch.

org/article.php?id=12703 (15.01.2009, 16.12.2009).

107 D. Morton, Gunning for the World...

108 Ibidem. Zob. również T. Phillips, Brazil Votes on Deadly Obsession with Guns, „Guardian Unlimi-ted”, 22.10.2005, http://www.guardian.co.uk/world/2005/oct/22/brazil.mainsection (16.12.2009).

109 T. Phillips, Brazil Votes...

CHARAKTERYSTYKA GLOBALNEGO RYNKU BRONI I TECHNOLOGII MILITARNYCH ROLA AMERYKAŃSKIEGO PRZEMYSŁU

NA ŚWIATOWYM RYNKU BRONI

1. POTENCJAŁ ZBROJENIOWY PAŃSTWA JAKO NARZĘDZIE WPŁYWU I PUNKT ODNIESIENIA W STOSUNKACH

MIĘDZYNARODOWYCH

Według wizji prezydenta Franklina Delano Roosevelta nowy porządek globalny, po za-kończeniu II wojny światowej, miał się opierać na czterech wolnościach: wolności sło-wa i przekonań, wolności religii, wolności od głodu i wolności od strachu. Wolność od strachu miała być osiągnięta za pomocą ogólnoświatowego rozbrojenia tak, aby żadne państwo nie było w stanie dokonać aktu fi zycznej agresji wobec innego państwa¹.

Okazało się jednak, że powszechny system bezpieczeństwa został zbudowany na odmiennych podstawach. To nie redukcja, ale zwiększanie potencjału zbrojeniowego państw stało się sposobem na ochronę wolności słowa, przekonań i likwidację ubóstwa.

Natomiast wolność od strachu, jeśli kiedykolwiek została osiągnięta, nie oznaczała bra-ku możliwości atabra-ku zewnętrznego, ale posiadanie środków pozwalających na sbra-kuteczne odparcie tego ataku – nowoczesnego i potężnego arsenału.

Historia stosunków międzynarodowych może być charakteryzowana jako spójny cykl przeplatających się okresów wojny i pokoju. Jednym z kluczowych dla wyjaśniania zjawisk i kondycji współczesnego świata jest pytanie o przyczyny pojawiania się wo-jen, możliwości utrzymania pokoju i czynniki, które wpływają na przyjęcie bardziej lub mniej agresywnej polityki poszczególnych aktorów na arenie międzynarodowej. Jedną z ważnych zmiennych jest w tym kontekście dostęp do militariów. Naczelną funkcją gromadzonych przez państwa arsenałów powinno być zapewnianie poczucia bezpie-czeństwa. Posiadanie broni od zawsze stanowiło jednak istotny element kształtowania pozycji państwa i podnoszenia jego zdolności obronnych. Powoduje to dążenie władzy politycznej do pozyskiwania coraz to większej ilości broni, która może pomagać w utrzy-maniu rządów i rozwija możliwości oddziaływania zewnętrznego. Posiadanie znaczącej

1 F.D. Roosevelt, The Four Freedoms, przemówienie w Kongresie USA, 06.01.1941, http://www.ame-ricanrhetoric.com/speeches/fdrthefourfreedoms.htm (23.06.2006).

II

.

ilości zaawansowanej technologicznie broni, a szczególnie broni jądrowej, niewątpliwie jest czynnikiem, który określa pozycję państwa w międzynarodowej hierarchii.

Wydatki militarne są kluczowym fenomenem pozwalającym na zrozumienie różnych aspek-tów historii ekonomii: koszaspek-tów, fi nansowania i powstawania konfl ikaspek-tów zbrojnych, tworzenia się państw narodowych oraz generalnie roli rządu w życiu każdego człowieka. A jego wpły-wom poddani jesteśmy coraz bardziej, szczególnie z nastaniem XIX wieku².

Należy podkreślić, że z jednej strony zasobność arsenału jest gwarancją wysokiej pozycji danego państwa w układzie międzynarodowym, nawet jeśli pozostałe czynniki oddziaływania na stan polityki międzynarodowej znajdują się w kryzysie. Państwa sta-nowiące zagrożenie dla międzynarodowego bezpieczeństwa – Korea Północna czy Iran – są postrzegane przez pryzmat broni nuklearnej, która pozostaje lub pozostawać może, w ich dyspozycji. Z drugiej strony odejście od rozszerzania potencjału militarnego nie powoduje automatycznej marginalizacji państwa w międzynarodowym układzie sił, je-śli tylko za pomocą narzędzi ekonomicznych czy politycznych potrafi ono skutecznie oddziaływać na kształt stosunków na arenie międzynarodowej. Tu dobrym przykładem może być Japonia.

Na podstawie potencjału wojskowego trudno więc szacować ostateczne możliwości wywierania wpływu na innych członków społeczności międzynarodowej, jednak po-ziom wydatków militarnych jest jedną z najczęściej przywoływanych zmiennych w kon-tekście określania statusu państw.

Potencjał militarny państwa jest określany przede wszystkim na podstawie wielkości i nowoczesności jego arsenału oraz liczebności sił zbrojnych, którymi dysponuje. Pod-stawowym punktem odniesienia jest tutaj wysokość nakładów militarnych w stosunku do wielkości budżetu. Pod uwagę brany jest poziom wydatków wojskowych w:

– liczbach bezwzględnych;

– przeliczeniu na jednego mieszkańca;

– odniesieniu do całości dochodu narodowego.

Aby uzyskać pełny obraz dotyczący potencjału obronnego państwa i miejsca, jakie polityka bezpieczeństwa zajmuje wśród priorytetów realizowanych przez dany rząd, na-leży powyższe kryteria oceny stosować łącznie, przy uwzględnieniu poziomu rozwoju gospodarczego i wielkości kraju³.

Warto przypomnieć, że przed nadejściem XX wieku potencjał zbrojeniowy państwa był mierzony nie tylko ilością i jakością posiadanej broni, lecz także wyznaczała go umiejętność zwyciężania obcych wojsk czy zdolność obrony przed najeźdźcami. Wcześ-niejsza ewolucja narzędzi prowadzenia wojny dokonywała się odległymi w czasie eta-pami. Produkcja broni na masową skalę była wynikiem XIX-wiecznej rewolucji prze-mysłowej. Światowy rynek został wówczas zdominowany przez kilka przedsiębiorstw,

2 J. Eloranta, Military Spending Patterns in History, 2005, http://eh.net/encyclopedia/article/eloranta.

military (27.08.2006).

3 Zjednoczone Emiraty Arabskie oraz sąsiadujący z nimi Jemen w 1998 roku wydały na cele militarne, kolejno 6,5 oraz 6,6% PKB. Pomimo że wskaźnik ma bardzo podobną wartość, Emiraty przeznaczyły na cele wojskowe 3 mld dolarów, natomiast Jemen 388 mln dolarów. Zob. L. Porębski, Militarne aspekty światowego układu sił, [w:] Konfl ikty współczesnego świata, red. R. Borkowski, Uczelniane Wydawnictwa Naukowo--Dydaktyczne AGH, Kraków 2001, s. 69–89.

59 Charakterystyka globalnego rynku broni i technologii militarnych

których działalność nie podlegała ograniczeniom ze strony państw. Największe fi rmy zbrojeniowe prowadziły aktywność eksportową na szeroką skalę⁴.

Od początku XX wieku dziedzina produkcji i handlu bronią bardzo dynamicznie się rozwijała, czego wyrazem są następujące po sobie rewolucje militarne.

I wojna światowa stanowiła pole doświadczalne dla broni maszynowej, łodzi pod-wodnych, czołgów czy trującego gazu, które weszły wówczas do powszechnego użycia.

Bezpośrednim tego wynikiem stała się liczba ofi ar działań militarnych. Tylko w bitwie pod Verdun, rozgrywającej się na przestrzeni 10 miesięcy 1916 roku, Niemcy stracili 336 tysięcy żołnierzy, a wśród Francuzów poległo ich 362 tysiące. Za sprawą zastosowanych środków technicznych wojna przestała być domeną człowieka, stając się polem działa-nia maszyn. Stopień barbarzyństwa, jaki przyniósł ten proces, kazał wielu obserwatorom I wojny światowej obawiać się o los ludzkości. Słuszność tych obaw brutalnie obnażyły obozy śmierci w kolejnej odsłonie XX-wiecznej wojny totalnej. Przyniosła ona z sobą następną rewolucję w zakresie militariów – wyznaczała ją ogromna liczba ofi ar wynika-jąca ze skuteczności nowych sposobów realizacji celów wojskowych, przede wszystkim bombardowań i użycia lotnictwa bojowego na niespotykaną wcześniej skalę⁵.

Następną cezurę w historii działań militarnych wyznaczało zastosowanie broni jądro-wej – Hiroszima i Nagasaki stały się symbolem destrukcyjnej siły nowych technologii w służbie wojny. Ostatnia w XX wieku rewolucja nastała wraz z wynalezieniem między-kontynentalnych pocisków balistycznych (ICBM), co było punktem zwrotnym w budo-waniu systemu bezpieczeństwa Stanów Zjednoczonych – położenie geografi czne kraju nie stanowiło już wystarczającej bariery przed niespodziewanym atakiem. Na przełomie stuleci działy badań i rozwoju fi rm zbrojeniowych znów zaczęły być testowane pod kątem innowacyjności. Broń XXI wieku jest synonimem stopnia postępu technologicz-nego, jaki zdołano osiągnąć na ziemi. To broń inteligentna, wykorzystująca odkrycia informatyki i biotechnologii. A jednak nowy wiek wciąż czeka na kolejną rewolucję – tę, która doprowadzi nas w końcu do zapowiadanej przez dowódców i polityków wojny humanitarnej.

Ten pobieżny przegląd kluczowych etapów w rozwoju narzędzi militarnych przy-nosi refl eksję, że im więcej broni się wytwarza, im jest ona dostępniejsza i powszech-niej stosowana, tym wyższy staje się pułap destrukcji, którą za pomocą tej broni można przeprowadzić. Podstawową przyczyną takiego stanu rzeczy nie jest dążenie państw do poszerzania zasobów swoich arsenałów, ale wykorzystywanie uzbrojenia jako narzędzia rozgrywek politycznych i źródła zysku.

Zasadniczym pytaniem dla podejmowanych tu rozważań będzie to, dlaczego państwa

Zasadniczym pytaniem dla podejmowanych tu rozważań będzie to, dlaczego państwa