Nowe standardy globalnej polityki eksportu broni i technologii militarnych

ZIMNEJ WOJNY

Zakończenie zimnej wojny było nowym rozdaniem w stosunkach politycznych i mili-tarnych globu, co spowodowało również konieczność ustalenia zasad funkcjonowania międzynarodowego rynku broni. Poza zmianami w strukturze i wartościach obrotów międzynarodowego handlu uzbrojeniem początek lat 90. stanowił istotną cezurę w po-strzeganiu eksportu broni jako elementu uniwersalnego systemu bezpieczeństwa.

W okresie zimnej wojny, a przynajmniej w dominującej części tej epoki, od wczes-nych lat 60. do końca lat 80. globalny eksport uzbrojenia sterowany był przez politykę rywalizacji Waszyngtonu i Moskwy. Strategia supermocarstw w zakresie transferów mi-litarnych w literaturze przedmiotu sklasyfi kowana została jako hegemoniczna, służąca

„wspieraniu poszczególnych ośrodków władzy lub grup alternatywnych, które skłonne są przyjąć dominację innego kraju”⁵¹.

Cele polityczne, których narzędziem są dostawy uzbrojenia, były wówczas czytelne i akceptowalne dla obydwu stron transakcji. Według danych US Arms Control and Di-sarmament Agency (ACADA) w okresie 1972–1988 Stany Zjednoczone i Związek Ra-dziecki były odpowiedzialne za 65% ogólnego obrotu militarnego, natomiast jeśli dodać do tego wartości ze sprzedaży dokonywanej przez główne bloki sojusznicze – państwa NATO oraz Układu Warszawskiego – suma stanowić będzie około 90% liczby transakcji uzbrojeniem w omawianym okresie⁵².

Strukturę rynku odbiorców wyznaczała wówczas konieczność pozyskania do strefy wpływów regionów o największym znaczeniu strategicznym. Głównymi odbiorcami były więc państwa, które uzyskały status kluczowych sojuszników. Podstawowym kry-terium decydującym o wysyłaniu broni do tych krajów była ich przynależność do grupy opowiadającej się po stronie świata demokratycznego lub komunistycznego.

Źródła fi nansowania zakupów sprzętu militarnego stanowiły przede wszystkim kre-dyty udzielane przez dostawców oraz, w przypadku krajów Bliskiego Wschodu, zy-ski z wydobycia ropy naftowej. Częstą praktyką zarówno Stanów Zjednoczonych, jak

teralizmu była Deklaracja Milenijna w sprawie redukcji światowego ubóstwa, podpisana przez 192 kraje, jednak postanowienia deklaracji są realizowane tylko częściowo i w roku 2015 nie uda się osiągnąć zapla-nowanych rezultatów.

51 Obok hegemonicznego typu eksportu broni analitycy SIPRI wyróżnili również typ przemysłowy, u podłoża którego leży chęć wspierania pozycji przemysłu zbrojeniowego państwa-dostawcy oraz typ re-strykcyjny charakteryzujący dostawcę, który chcąc zminimalizować swoje zaangażowanie w rozgrywane konfl ikty lokalne, odmawia wsparcia militarnego każdej ze zwaśnionych stron. Zob. The Arms Trade with the Third World, Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI), Stockholm 1971, s. 11.

52 World Military Expenditures and Arms Transfers 1989, US Arms Control and Disarmament Agency (ACADA), Washington 1990, tabela II.

Charakterystyka globalnego rynku broni i technologii militarnych 75

i Związku Radzieckiego było niekomercyjne dozbrajanie krajów sojuszniczych. Według danych Departamentu Obrony Stanów Zjednoczonych suma wsparcia udzielonego part-nerom strategicznym w postaci grantów i kredytów w okresie pomiędzy 1950 i 1989 rokiem wynosiła 128 mld dolarów⁵³.

Rozgraniczając strefy swych wpływów, supermocarstwa stosowały eksport broni jako jeden z podstawowych elementów kształtowania strategicznych relacji z sojusznikami, w grupie których znajdowały się również państwa rządzone przez autorytarne i brutalne reżimy. Pozyskiwana broń nie była dla nich środkiem obrony, ale przede wszystkim narzędziem agresji stosowanej wobec własnych społeczeństw i wrogów zewnętrznych.

Rozwijając politykę konfrontacji, obydwa mocarstwa przyjęły założenie zaangażo-wania w konfl ikty regionalne⁵⁴. Zaangażowanie to najczęściej przekładało się na decyzje o wsparciu militarnym, co podwyższało możliwości obronne państw sojuszniczych, ale powodowało również intensyfi kację regionalnych wyścigów zbrojeń oraz przenikanie w niestabilne rejony świata wyspecjalizowanych systemów militarnych. W rezultacie arsenały na przykład Egiptu, Indii, Iranu, Iraku, Izraela, Pakistanu czy Syrii zaczęły dorównywać poziomem wyposażenia pierwszoplanowym partnerom supermocarstw, wchodzących w skład NATO i Układu Warszawskiego⁵⁵.

Na pełny obraz światowego handlu uzbrojeniem w okresie zimnej wojny składały się wielorakie czynniki i motywacje obydwu stron – eksporterów i importerów oraz państw dominujących w międzynarodowym układzie sił. Zależności te usystematyzo-wano w postaci wyznaczników charakteryzujących rynek broni omawianego okresu, wśród których najważniejsze to:

– przytłaczająca dominacja dwóch supermocarstw w międzynarodowym obrocie militarnym;

– prymat ideologicznych i geopolitycznych czynników wyznaczających decyzje o eksporcie broni;

– powstawanie i akumulacja regionalnych wyścigów zbrojeń w kluczowych obsza-rach, przede wszystkim Trzeciego Świata;

– preferencje ze strony odbiorców zgłaszających zapotrzebowanie głównie na za-awansowane technicznie systemy bojowe⁵⁶.

Po zakończeniu zimnej wojny zmiana światowego układu sił spowodowała koniecz-ność przyjęcia nowego podejścia do wykorzystywania eksportu broni w realizowaniu celów politycznych. W schyłkowym okresie zimnej wojny oraz bezpośrednio po jej za-kończeniu obrót broni i technologii militarnych znacznie się zmniejszył, co uznano za początek długotrwałego trendu do stałego obniżania produkcji i eksportu zbrojeniowe-go. Wydawało się, że znaczenie i rozmiary rynku broni będą systematycznie malały.

Na poziomie interesów ekonomicznych rozpad Związku Radzieckiego przekładał się na konkretne kalkulacje, zawierające m.in. gwałtowny spadek eksportu rosyjskiej broni

53 Wartość dolara z roku 1996. Zob. ibidem, s. 77.

54 Zob. W. Malendowski, Zimna wojna. Sprzeczności, konfl ikty i punkty kulminacyjne w radziecko--amerykańskiej rywalizacji, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Nauk Politycznych i Dziennikarstwa UAM, Warszawa 1994.

55 F.R. Grimmett, Conventional Arms Transfers to the Third World..., s. 8–10.

56 M.T. Klare, The Arms Trade in the 1990’s: Changing Patterns, Rising Dangers, „Third World Quar-terly”, Vol. 17, 12.1996, s. 858.

z 15–20 miliardów dolarów rocznie w połowie lat 80. do 2–4 miliardów dolarów w 1990 roku oraz ograniczenie transferów broni radzieckiej, o wartości rzędu 10–15 miliardów dolarów rocznie, do jej tradycyjnych odbiorców: Afganistanu, Angoli, Etiopii, Indii, Ira-ku, Libii, Syrii i na Kubę⁵⁷. Wcześniej przedmiotem wymiany na rynku uzbrojenia były przede wszystkim tzw. główne systemy uzbrojenia: czołgi, samoloty bojowe, samocho-dy opancerzone, okręty wojskowe. Od lat 90. kraje nisko rozwinięte pozyskują głównie broń lekką (Small Arms and Light Weapons, SLAW), co znacząco wpływa na wartość światowego obrotu dóbr militarnych.

Z uwagi na neutralizację głównego konkurenta na światowym rynku broni amery-kańska polityka zbrojeniowa musiała ulec zdecydowanym przekształceniom. Kryteria polityczne i ideologiczne, na których opierała się ona w okresie zimnej wojny, tzn. ko-nieczność zahamowania ekspansji komunistycznej oraz ochrony i rozszerzania własnych stref wpływów, straciły na aktualności. Rację bytu utraciły również praktyki udzielania wsparcia militarnego ustrojom o cechach autorytarnych i dyktatorskich, co stanowiło stały element amerykańskiej praktyki w polityce zagranicznej.

Nowe uwarunkowania polityczne zmieniły motywacje głównych aktorów na między-narodowym rynku broni, zasadniczo wpływając również na jego strukturę. Przyjmuje się, że liczba dokonywanych transferów w okresie 1989–2002 spadła o 27% (niektóre ze źródeł podają, że był to nawet 50% spadek) w skali globalnej⁵⁸. Było to wynikiem znacz-nego obniżenia wydatków zbrojeniowych – w liczbach bezwzględnych; przy uwzględ-nieniu poziomu infl acji będzie on wyrażał się w przejściu od wartości 1,2 biliona dola-rów, stanowiącej światowy budżet militarny w roku 1985, do 785 miliardów doladola-rów, które przeznaczono na cele militarne w 1998 roku⁵⁹. Według danych SIPRI w latach 1994–1998 jedynie 12 państw uzyskało wpływy z eksportu broni, które przekraczały wartość miliarda dolarów⁶⁰.

Nawet państwa prowadzące ciągłą politykę konfrontacji, wyrażającą się w braku po-litycznej woli współpracy oraz łamaniu zasad powszechnie obowiązujących na arenie międzynarodowej, jak Iran czy Syria, znacznie obniżyły wówczas poziom wydatków wojskowych. Ograniczyły one tym samym zdolność do utrzymywania i rozwijania sił zbrojnych wymagających poważnych nakładów fi nansowych w optymalnym stanie bo-jowym.

Znaczenie czynników ekonomicznych rośnie w miarę wzmacniania pozycji przemy-słu militarnego oraz roli danego państwa na rynku handlu uzbrojeniem. Eksport broni i innych produktów o charakterze strategicznym wymaga współdziałania sfery politycz-nej i przemysłowej, co w konsekwencji buduje możliwości wpływu branży zbrojeniowej na decyzje polityczne. Zasadnicze przekształcenia strukturalne, jakie dokonały się na rynku uzbrojenia w latach 90., spowodowały zmiany w statusie przemysłu zbrojeniowe-go. Najwyraźniej zarysowały się one w obrębie amerykańskich fi rm zbrojeniowych ze względu na ich wiodącą pozycję na światowym rynku, ale odzwierciedlają też

przemia-57 Ibidem.

58 World Military Expenditures and Arms Transfers 1997–2000, US Department of State (Bureau of Veryfi cation and Compilance), 10.2001.

59 World-Wide Conventional Arms Trade (1994–2000): A Forecast and Analysis, Center for Defense Information, US Department of Defense, 12.1994.

60 World Military Expenditures and Arms Transfers 1997–2000....

Charakterystyka globalnego rynku broni i technologii militarnych 77

ny o uniwersalnym charakterze, które zawierały się w trzech głównych nurtach, takich jak:

1) zmniejszenie liczby głównych producentów broni. Na początku lat 90. wszystkie największe korporacje zbrojeniowe były zmuszone przyjąć jedną z trzech strate-gii przetrwania: przekształcenie charakteru produkcji z dóbr militarnych na dobra cywilne, specjalizację wyłącznie w produkcji zbrojeniowej, wymuszone wycofa-nie się z rynku w celu ochrony wkładów udziałowców⁶¹;

2) obniżenie poziomu zamówień rządowych. Globalne obniżenie wydatków zbroje-niowych wywołało zmianę strategii producentów broni – aktywne poszukiwanie nowych rynków zbytu oraz istotne poszerzenie działalności eksportowej;

3) postępująca internacjonalizacja przemysłu zbrojeniowego. Procesy globalizacji zaczęły oddziaływać również na charakter i naturę przemysłu zbrojeniowego, wcześniej postrzeganego jako sfera podporządkowana polityce państwa, za-mknięta na wpływy zewnętrzne.

Dostrzegalna jest istotna zmiana w relacji pomiędzy instytucjami państwa a ośrodka-mi decyzyjnyośrodka-mi korporacji zbrojeniowych. Otwieranie się fi rm na możliwości kreowa-ne przez międzynarodowy rykreowa-nek powoduje jednocześnie zwiększenie ich niezależności produkcyjnej i zmniejszenie możliwości sterowania przez państwo. Systematycznie po-stępuje również decentralizacja źródeł uzbrojenia, mimo że Stany Zjednoczone wciąż pozostają niekwestionowanym liderem na rynku. W wyniku łatwości pozyskiwania technologii pojawiają się nowi gracze, co przyczynia się do dalszego urynkowienia dzie-dziny eksportu broni.

Poza zmianami strukturalnymi w obrębie samego rynku uzbrojenia zakończenie zimnej wojny miało wpływ na zmianę postrzegania potencjału militarnego i eksportu broni jako narzędzia polityki. Głównym celem unowocześniania i rozwijania systemów obronnych jest podniesienie poziomu bezpieczeństwa – produkcja broni służy przede wszystkim zaspokajaniu elementarnego interesu państwa związanego z możliwością ochrony przez zagrożeniem zewnętrznym. Jednak w miarę postępującej komercjaliza-cji produkkomercjaliza-cji zbrojeniowej broń wysyłana jest do krajów, które są postrzegane przede wszystkim w roli partnerów handlowych, nie zaś sojuszników strategicznych. Umacnia-nie potencjału gospodarczego odbywa się zatem kosztem interesów bezpieczeństwa⁶². W uproszczeniu istotę tego konfl iktu można przedstawić za pomocą jednej zależności:

im więcej zaawansowanej technologicznie broni zostanie przekazane na zewnątrz, tym większe jest potencjalne zagrożenie bezpieczeństwa państwa.

Wydarzeniem o kluczowym znaczeniu dla postrzegania nowego porządku bezpie-czeństwa światowego, a także sposobu postrzegania polityki eksportu broni w okresie po zakończeniu zimnej wojny była niewątpliwie wojna w Zatoce Perskiej⁶³. Sprowoko-wała ona międzynarodową dyskusję na temat roli broni i technologii militarnej w nowej

61 I. Wilson III, Today’s Profi ts, Tomorrow’s Losses: The Commercialization of US Arms Export Reform and its Implications on National & Regional Security, U.S. Military Academy, 10.2001.

62 D. Kinsella, Rivalty, Reaction and Weapons Proliferation: A Time-Series Analysis of Global Arms Transfers, „International Studies Quarterly”, Vol. 46, No. 2, 06.2002, s. 225–232.

63 W.D. Hartung, A Tale of Three Arms Trades: the Changing Dynamics of Conventional Weapons Pro-liferation, 1991–2000, Arms Trade Resource Center, 10.2000, www.worldpolicy.org/project/arms/report (20.02.2004).

rzeczywistości politycznej; główny nacisk został położony na kwestię etycznego wyko-rzystania potencjału militarnego oraz właściwe wyważenie interesów ekonomicznych i politycznych w tej dziedzinie. Konieczność ustalenia międzynarodowych reguł w tej sprawie spowodowała ujawnienie informacji o trwających aż do 1991 roku transferach zaawansowanych technologii do Iraku, dokonywanych przez państwa koalicji antyira-ckiej; pojawiła się także potrzeba ustalenia, czy polityka eksportu broni państw Zachodu jest właściwa i czy powinna być kontynuowana⁶⁴.

Społeczność międzynarodowa zyskała wówczas świadomość zagrożeń, jakie niesie z sobą kierowanie transferów militarnych do regionów charakteryzujących się małą sta-bilnością polityczną i podmiotów stanowiących potencjalne zagrożenie dla bezpieczeń-stwa międzynarodowego⁶⁵. Był to moment zapoczątkowania wspólnych działań państw zaangażowanych w eksport broni, celem ograniczania jego negatywnych skutków⁶⁶.

Operacja „Pustynna Burza” była demonstracją potęgi nowoczesnego uzbrojenia, któ-rego właściwe użycie minimalizuje rozmiary destrukcji związane z działaniami wojen-nymi. Stany Zjednoczone po raz pierwszy zastosowały wówczas nowoczesne systemy bojowe, które potwierdziły prymat tego państwa w dziedzinie produkcji militarnej, co nie tylko wzmocniło jego międzynarodowy status, lecz także zapewniło stałe grono od-biorców broni.

Rezultat wojny w Zatoce stanowi potwierdzenie uzyskania przez Stany Zjednoczone rewo-lucyjnego zaawansowania w zdolnościach militarnych. Głównym miernikiem efektywności będą tu przede wszystkim relatywnie niewielkie straty poniesione przez wojsko koalicji:

zniszczone czołgi, pojmani jeńcy oraz liczba ofi ar. Straty te okazały tak niskie, że musi to zostać uznane za historyczny precedens⁶⁷.

Ujawnienie poziomu rozwoju amerykańskiej technologii militarnej w czasie operacji w Zatoce Perskiej zapoczątkowało polityczny koncept tzw. światowej koalicji zbrojnej, której realizacja przekładała się w prostej linii na intensyfi kację działań eksportowych.

Podstawą dla upowszechnienia amerykańskich systemów w gronie państw sojuszni-czych było przekonanie o zwiększeniu skuteczności ewentualnych, przyszłych, działań zbrojnych w ramach koalicji przez standaryzację poziomu i typów uzbrojenia.

Konsekwencje rozstrzygnięcia omawianego konfl iktu z punktu widzenia praktyk do-tyczących eksportu broni były więc przeciwstawne. Na poziomie politycznym dostrze-żono potrzebę ograniczeń w zakresie transferów broni, szczególnie w rejony niestabilne, gdzie często występujące konfl ikty zaburzają stan bezpieczeństwa międzynarodowego.

Na poziomie militarnym podjęto decyzję o konieczności modernizacji arsenałów, której bezpośrednim efektem było poprawienie systemów obronnych państw Zachodu. Przyję-to również założenie, że polityka ekspansywnego eksportu broni, wspieranego zabiega-mi marketingowyzabiega-mi, działającego bardziej według zasad rynkowych niż politycznych,

64 E.J. Laurance, Political Implications of Illegal Arms Exports from the United States, „Political Scien-ce Quarterly”, Vol. 107, No. 3, autumn 1992, s. 501–533.

65 Dobrym przykładem na ujawnienie skutków eksportu broni do państw niestabilnych i niedemokra-tycznych była konieczność wycofania francuskich samolotów bojowych z operacji zbrojnych podczas wojny w Zatoce, ponieważ w czasie walki zbyt trudno było odróżnić je od samolotów sprzedanych wcześniej ira-ckiej armii.

66 Więcej na ten temat w rozdziale III niniejszej pracy.

67 W.J. Perry, Desert Storm and Deterrence, „Foreign Affairs”, Vol. 70, No. 4, autumn 1991, s. 67.

Charakterystyka globalnego rynku broni i technologii militarnych 79

znajduje swoje uzasadnienie również w nowej rzeczywistości, po zakończeniu zimnej wojny. Co do umocnienia amerykańskich wpływów w regionie Zatoki Perskiej – 56%

ogółu broni wartej łącznie 101 miliardów dolarów, sprzedanej tam w latach 1994–2001, pochodziło ze Stanów Zjednoczonych⁶⁸.

Wojna w Zatoce Perskiej była niewątpliwie pewną cezurą w amerykańskiej polityce eksportu broni. Wiara w możliwość rozwoju i zaadaptowania najnowszych technolo-gii dla celów wojskowych, połączona z przekonaniem o poszerzaniu się obszaru świa-towego bezpieczeństwa, dała impuls do eksportowania najnowszych systemów zbro-jeniowych. Idea użycia udoskonalonej broni mającej zapewnić minimum strat wśród ludności cywilnej, zajęła istotne miejsce w sposobie myślenia o polityce wojskowej i możliwościach rozwiązywania sporów. Jednak poziom zagrożeń międzynarodowego bezpieczeństwa nie zmniejszył się, co przewidywano na początku lat 90. Nastała za to epoka nowych konfl iktów peryferyjnych, które stanowiły jedną z najbardziej charakte-rystycznych cech i konsekwencji przekształceń światowego systemu eksportu broni po zakończeniu zimnej wojny.

[…] od Bałkanów po Timor Wschodni, poprzez Afrykę, świat obserwował wybuchy etnicz-nych, religijetnicz-nych, grabieżczych konfl iktów, które znamionowało rutynowe masakrowanie ludności cywilnej. […] Jakkolwiek dobroczynny stał się koniec zimnej wojny w innych prze-jawach, wywołał on globalny napływ niepotrzebnej broni, która spowodowała, że ryzyko zbrojnego rozstrzygania lokalnych konfl iktów znacznie wzrosło⁶⁹.

Zmiana sposobu prowadzenia konfl iktów zbrojnych jest zagadnieniem, które w naj-bardziej bezpośredni sposób dotyka etycznego wymiaru polityki eksportu broni⁷⁰. Nie sposób zakwestionować związku pomiędzy likwidowaniem bogatych arsenałów będą-cych pozostałością polityki zimnowojennej a falą brutalnych konfl iktów, która przetacza się przez wszystkie kontynenty od początku lat 90. Oczywiście u źródeł tzw. postmo-dernistycznych wojen końca XX i początku XXI wieku leżą zróżnicowane i złożone przyczyny, jednak na poziomie strategicznym wykazują one wiele podobieństw⁷¹. Otóż są to konfl ikty o niespotykanych dotychczas rozmiarach bezprawia i brutalności, w sze-rokim zakresie angażują ludność cywilną, są długotrwałe i niezwykle rzadko kończą się bez interwencji zewnętrznej. Jedną z istotnych przyczyn ewoluowania wojen w tym właśnie kierunku stał się eksport broni do krajów rozwijających się, trwający przez cały okres zimnej wojny, który nasilił się jeszcze po jej zakończeniu. Koncentracja na kon-troli broni masowego rażenia w tej epoce spowodowała odwrócenie zainteresowania światowej opinii publicznej od kwestii proliferacji broni konwencjonalnej, która stała się zaskakująco łatwo dostępna, ponieważ zaraz u progu kształtowania się nowego ładu międzynarodowego odsprzedawano lub dostarczano ją niemal każdemu państwu, które zgłosiło zapotrzebowanie.

68 F.R. Grimmett, Conventional Arms Transfers to Developing Nations 1995–2002, US Congressional Research Service, 2003, s. 53.

69 J. Boutwell, M.T. Klare, A Scourge of Small Arms, „Scientifi c American”, Vol. 282, No. 6, 06.2000, https://www.amacad.org/news/scourge.aspx (02.09.2006).

70 Problem ten szczegółowo został omówiony w rozdziale III.

71 Zob. Ch.H. Gray, Post-Modern War: the New Politics of Confl icts, Guilford Press, London–New York 1997.

Głównymi odbiorcami tego rodzaju uzbrojenia były państwa położone w regionach niestabilnych, zaangażowane w długotrwałe konfl ikty zbrojne, o wysokim stopniu mi-litaryzacji stosunków polityczno-społecznych. W regionach tych poziom zagrożenia wywołanego akumulacją broni lekkiej wzrósł na tyle znacząco, że analitycy tej prob-lematyki zaczęli określać ten typ uzbrojenia nową odmianą broni masowej destrukcji⁷². Spośród 49 konfl iktów zaistniałych na świecie w latach 90. w 48 dominującym typem uzbrojenia była właśnie broń lekka⁷³.

Podstawowe zagrożenie, jakie stwarza rozprzestrzenianie tego typu militariów, wiąże się z bezpośrednim przełożeniem ilości uzbrojenia pozostającego do dyspozycji walczą-cych stron na długość trwania działań zbrojnych. Ekspansja broni ręcznej i lekkiej sta-nowi zupełnie nowe co do skali i jakości zjawisko międzynarodowego bezpieczeństwa i jest kolejnym argumentem potwierdzającym konieczność rozgraniczenia międzynaro-dowego handlu bronią w epoce zimnej wojny oraz po jej zakończeniu. Wprawdzie ciągle jeszcze analizy strategiczne koncentrują się na oddziaływaniu broni masowego rażenia oraz najnowocześniejszych systemów zbrojeniowych, których posiadanie bezpośrednio przekłada się na pozycję państwa w międzynarodowym układzie sił, jednakże lata 90.

i początek XXI wieku rozpoczęły epokę broni konwencjonalnej, której znaczenie dla utrzymania równowagi i stabilności często jest pomijane⁷⁴.

Kształtowanie się postzimnowojennego rynku broni spowodowało pogłębienie po-działu wyznaczonego przez nowe zjawiska polityczne i ekonomiczne. Grupa państw wysoko rozwiniętych, skupiająca społeczeństwa informacyjne, korzystające z dobro-dziejstw nauki i techniki, która sferę obronności koncentruje wokół coraz bardziej no-woczesnych rozwiązań, nieustannie doskonali nowe osiągnięcia. Na jej czele stoją Stany Zjednoczone. Po przeciwnej stronie znajdują się państwa przynależne do sfery aglobal-nej – targane niepokojami i klęskami, stanowiące grupę głównych odbiorców pomocy humanitarnej oraz broni, która dla państw Zachodu okazała się przestarzała. Do stałej grupy odbiorców broni należą przede wszystkim kraje zaangażowane w konfl ikty, co często oznacza, że zaliczają się również do grupy najbiedniejszych państw świata.

Zjawisko to obrazuje struktura sprzedaży broni największego wśród światowych eks-porterów. Jedynie w 2003 roku Stany Zjednoczone dostarczyły uzbrojenie do 18 spośród 25 państw zaangażowanych wówczas w konfl ikty zbrojne, m.in. do Angoli, Etiopii, Cza-du, Kolumbii i Pakistanu. Około 80% wszystkich krajów, które importowały w omawia-nym roku amerykańską broń – 13 z 25 zostało określonych w raporcie Departamentu Stanu jako niedemokratyczne lub winne naruszeń podstawowych praw człowieka⁷⁵.

72 Przyjmuje się, że obecnie w obrocie międzynarodowym znajduje się około 600 mln sztuk broni lek-kiej. Zob. M.T. Klare, The Arms Trade in the 1990’s..., s. 861.

72 Przyjmuje się, że obecnie w obrocie międzynarodowym znajduje się około 600 mln sztuk broni lek-kiej. Zob. M.T. Klare, The Arms Trade in the 1990’s..., s. 861.