Od e-learningu do b-learningu – rozwój kształcenia na odległość

Szkolnictwo wyższe, podobnie jak inne sektory, podlega od pewnego cza-su przeobrażeniom. Istotnym bodźcem do zmian w polskim systemie kształce-nia była najpierw deklaracja bolońska (1999 r.), a następnie strategia lizbońska (2000 r.). Jednym z założeń tej drugiej była budowa gospodarki opartej na wie-dzy, która miała zapewnić innowacyjność. W obszarze kształcenia wyższego po-pularne stało się hasło społeczeństwa informacyjnego, czyli „zbiorowości, gdzie powszechnie używa się komputerów oraz programów wspomagających pracę na komputerach”5. W takim społeczeństwie zarówno obywatele, jak i organizacje odznaczają się wysokim stopniem korzystania z informacji w życiu codziennym, stosowaniem mediów elektronicznych i technologii informacyjnych jako głów-nych narzędzi pracy i rozwoju, ułatwiających czynności intelektualne i stymu-lujących aktywność poznawczą i zawodową czy umiejętnością przekazywania, odbierania, a także szybkiej wymiany danych cyfrowych bez względu na odle-głość6. Stawia to przed edukacją szczególne zadania – z jednej strony zapewnie-nie dostępu do ustawicznego kształcenia, z drugiej – kształtowazapewnie-nie umiejętności twórczego i efektywnego wykorzystania technologii informacyjnych. Szansą na realizację tych funkcji jest e-kształcenie. Istotą e-learningu, pomimo różnorodno-ści ujęć i definicji, jest realizacja procesu kształcenia on-line, w dowolnym miej-scu lub czasie.

Źródeł obecnych systemów e-learningowych należy doszukiwać się w kształ-ceniu na odległość, które w Polsce rozwija się już od ponad 200 lat. Można tu

5 P. Nogal, Rozwój społeczeństwa informacyjnego w Polsce, w: Strategie rozwoju organizacji, red. A. Stabryła, T. Małkus, Mfiles, Warszawa 2012, s. 245.

6 Por. M. Kozielska, W poszukiwaniu modelu edukacji dla społeczeństwa wiedzy, w: Edukacja dla społeczeństwa wiedzy, red. M. Kozielska, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2007; P. Nogal, op. cit.

182 Agnieszka Faron

wskazać trzy generacje. W pierwszej koncepcje nauczania na odległość dotyczy-ły jednokierunkowego przekazu treści od nauczyciela do ucznia. Druga, idąca o krok dalej, zakładała dwustronną wymianę informacji na linii nauczyciel – uczeń. W trzeciej, najbardziej zaawansowanej, wzajemna komunikacja uczniów i nauczycieli zachodzi w czasie realnym (na bieżąco) i w wirtualnej, sztucznej rzeczywistości7. Są z tym związane dwa główne podziały nauczania na odległość, wyróżnione ze względu na czas: model synchroniczny i asynchroniczny8.

Nauczanie zdalne na wiele zalet. Przede wszystkim przez interaktywność i wizualizację materiałów przyczynia się do bardziej „atrakcyjnego” dla słucha-czy i silniej aktywizującego ich przekazu wiedzy. Dla efektywności nauczania pozwala w pełni wykorzystać dwa spośród trzech możliwych kanałów sensorycz-nych: wzrokowy i słuchowy. Jednocześnie istotna jest bardzo duża elastyczność, umożliwiająca uniezależnienie się od miejsca, czasu i tempa zdobywania wiedzy, dopasowując je do indywidualnych potrzeb i możliwości. Wpływa ponadto na oszczędność czasu i pieniędzy9.

E-edukacja budzi też jednak kontrowersje – często zwraca się uwagę na pro-blemy z motywacją do samokształcenia, negatywne skutki wynikające z braku osobistego, bezpośredniego kontaktu zarówno z innymi studentami, jak i wykła-dowcą, a nawet te z pozoru prozaiczne, jak dostęp do komputera i internetu. Roz-wój kształcenia zdalnego bywa także utrudniony przez bariery, które są trudne do przezwyciężenia: dostępności, komunikacyjną, technologiczną, językową czy ekonomiczną10.

Uczelnie wyższe w Polsce w procesie nauczania mogą wykorzystywać kształcenie na odległość, przy czym zgodnie z rozporządzeniem Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego liczba godzin zajęć z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość nie może być większa niż 60% ogólnej liczby godzin zajęć dydaktycznych11. Dlatego też stosuje się nauczanie mieszane, czyli blen-ded-learning (b-learning), który – jak sama nazwa wskazuje12 – jest połaczeniem nauczania on-line z tradycyjnym. Stanowi tym samym najlepszy sposób na

7 J. Bednarek, Multimedia w kształceniu, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 215.

8 W modelu synchronicznym wymagana jest obecność zarówno prowadzącego, jak i studen-tów w tym samym czasie, przy czym mogą oni znajdować się w różnych miejscach (co odróżnia go od kształcenia tradycyjnego), wykorzystuje się takie narzędzia, jak: telekonferencje, wideokon-ferencje, czaty. Model asynchroniczny zakłada natomiast kształcenie przy braku konieczności ko-munikacji w tym samym miejscu i czasie – jest on bardziej elastyczny, wykorzystuje się w nim materiały drukowane i w formie elektronicznej, strony www, blogi, pocztę elektroniczną, listy dys-kusyjne itp.

9 J. Bednarek, E. Lubina, Kształcenie na odległość. Podstawy dydaktyki, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2008; J. Czarkowski, E-learning dla dorosłych, Difin, Warszawa 2012.

10 J. Bednarek, E. Lubina, op. cit., s. 103.

11 http://isip.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20080900551&min=1 [9.04.2014].

E-learning a umiejętności studentów w kontekście przedsiębiorczości akademickiej 183 tywne dopasowanie nauczania do potrzeb i możliwości jednostek, integruje bo-wiem nowoczesność z tradycją, niwelując ich słabe strony, przy jednoczesnym optymalnym wykorzystaniu możliwości. W zależności od wybranego typu mie-szania form dydaktycznych (najpierw e-learning, następnie nauczanie tradycyjne, dalej ponownie e-learning, czy też odwrotnie) student ma możliwość wyboru naj-lepszej formy kształcenia i dopasowania jej do swoich predyspozycji. Skutecz-ny blended-learning wymaga odpowiednich narzędzi w postaci przemyślaSkutecz-nych i dobrze przygotowanych materiałów tradycyjnych i elektronicznych. Obie formy powinny stanowić spójną, a równocześnie łatwo modyfikowalną całość, tak by można je było dostosowywać do zmieniających się potrzeb szkoleniowych. Szko-lenie mieszane nie jest działaniem jednorazowym, lecz zaplanowanym w czasie procesem13.

B-learning łączy właściwości i możliwości bezpośredniego kontaktu z ucze-niem on-line, by wykroczyć poza możliwości, jakie oferują one osobno. Zważa-jąc na silne strony tych dwóch metod kształcenia, tworzy wyjątkowe połączenie synchroniczności z asynchronicznością, bezpośrednich i pośrednich metod ko-munikacji. Osiągnąć pełnię możliwości, jakie oferuje taka mieszanka nauczania, można jedynie wtedy, gdy odejdzie się krok wstecz i uwolni od paradygmatycznej pułapki wyboru między jedną a drugą formą kształcenia14. Warto wspomnieć, że w wielu publikacjach b-learning utożsamia się z kształceniem komplementar-nym, jednak nauczanie komplementarne idzie o krok dalej. „Koncepcja kształ-cenia komplementarnego jest rozwinięciem koncepcji b-learningu, określanego również jako nauczanie mieszane lub hybrydowe. Jest ono skutkiem lub efektem postulatów integracji różnych form przekazu edukacyjnego. W realizacji postu-latów nie wystarczy jednak sama przemienność (mieszanie) różnych form prze-kazu. Koniecznym warunkiem jest jednoczesna komplementarność stosowanych środków ze sobą i potrzebami edukacyjnymi ucznia”15.

Upowszechniane się wykorzystania komputerów i narzędzi on-line w proce-sach kształcenia powoduje wiele pozytywnych efektów, nie tylko z punktu widze-nia konkurencyjności gospodarki, ale także rozwoju osobistego studentów uczelni wyższych. Dostępność nowych technologii, pozwalających na pełny odbiór prze-kazywanych treści, aktywizuje jednostki do samodzielnego zdobywania wiedzy i jej przetwarzania16. Efektem skutecznej realizacji procesu kształcenia zdalnego jest wykształcenie i rozwój określonych umiejętności.

13 M. Plebańska, E-learning. Tajniki edukacji na odległość, C.H. Beck, Warszawa 2011, s. 22.

14 D. R. Garrison, N. D. Vaughan, Blended Learning in Higher Education, John Wiley & Sons, San Francisco 2008.

15 J. Czarkowski, E-learning dla dorosłych, Difin, Warszawa 2012, s. 227.

16 A. Dąbrowska, E-edukacja, w: E-usługi a społeczeństwo informacyjne, red. A. Dąbrowska, M. Janoś-Kresło, A. Wódkowski, Difin, Warszawa 2009, s. 78.

184 Agnieszka Faron

2. Umiejętności związane z procesem uczenia się