w zakresie przedsiębiorczości akademickiej
1. Proces otwierania się sfery publicznej w kontekście polityki innowacyjnej
Trwające procesy globalizacyjne powodują konieczność dokonywania cią-głych modyfikacji w funkcjonowaniu podmiotów w zmieniającej się rzeczywi-stości społeczno-polityczno-ekonomicznej. W zachodzące procesy w pełni zaan-gażowane są zarówno podmioty publiczne, jak i prywatne. Otwieranie się sfery publicznej, związane z komplementarnym działaniem państw, opartym na konku-rencji i współpracy podmiotów publicznych i prywatnych, ma w efekcie prowa-dzić do poprawy warunków życia społeczności globalnej.
Jedną z koncepcji opisujących zachodzące zmiany jest koncepcja gospo-darki opartej na wiedzy (GOW), która powstała pod koniec lat 80. Na potrzeby niniejszego opracowania wykorzystano definicję gospodarki opartej na wiedzy przedstawioną w raporcie OECD Knowledge-Based Economy z 1996 r., w któ-rym GOW opisuje się jako „gospodarkę opartą wprost na tworzeniu, traktowanym jako produkcja, oraz dalszym przekazywaniu, czyli dystrybucji, oraz praktycz-nym wykorzystaniu wiedzy i informacji [...]. Wiedza jest określopraktycz-nym produktem, który napędza rozwój”4.
Autorzy prac na temat genezy GOW (np. Dominique Forray, Bendt-Åke Lund- vall) podkreślają znaczenie wiedzy i rosnącego zainteresowania tym obszarem. Według Krzysztofa Porwita: „Poziom wiedzy i efektywność jej wpływu na prak-tykę gospodarczą uważane są za podstawowe przyczyny wzrostu produktywno-ści czynników wytwórczych i dostępnego tempa wzrostu gospodarki”5. Zgodnie z badaniami OECD wzrost roli wiedzy w gospodarce wiąże się z trzema tenden-cjami: wzrostem udziału wiedzy w wytwarzanym PKB, rosnącym znaczeniem sektora usług; zwiększoną dynamiką zmian6.
Nawiązując do charakterystyki gospodarki opartej na wiedzy, nie można pominąć zagadnienia państwa oraz roli, jaką ma ono odgrywać w tak opisanej rzeczywistości globalnej. W naukach społecznych, dla których państwo stanowi istotny przedmiot badań, stopniowo odchodzi się od postrzegania go jako samo-dzielnego, niezależnego bytu, działającego w izolacji i oderwanego od społecznej rzeczywistości. Jest to związane m.in. z przemianami globalnymi zachodzącymi wokół znaczenia państwa i państwowości. Niekoniecznie jest to związane z za-nikaniem struktur państwowych, jak i tożsamości związanej z państwowością. Wynika to w dużej mierze z namnażania się struktur społecznych, ekonomicznych
4 The Knowledge-Based Economy, OECD, Paris 1996.
5 K. Porwit, Cechy gospodarki opartej na wiedzy (G.O.W.), ich współczesne znaczenie i warun-ki skuteczności, w: Gospodarka oparta na wiedzy. Wyzwanie dla Polswarun-ki XXI wieku, red. A. Kukliń-ski, Komitet Badań Naukowych, Warszawa 2001, s. 111.
114 Agnieszka Młodzińska-Granek
i politycznych, które współuczestniczą w zarządzaniu życiem publicznym, a także ze zmian zachodzących w obszarze administracji publicznej oraz sposobie zarzą-dzania politykami publicznymi.
Samo pojęcie „polityka” może oznaczać, jak wskazuje Jerzy Hausner: „okre-śloną dziedzinę działania władzy publicznej”7. Natomiast zagadnienie polityki publicznej definiowane jest jako pewien rodzaj polityki, prowadzonej w celu pro-jektowania i wdrażania polityk publicznych, co z kolei nierozerwalnie wiąże się z pojęciem zarządzania publicznego8. W procesie wdrażania polityki publicznej bierze udział wiele podmiotów, począwszy od decydentów rządowych, poprzez urzędników administracyjnych, przedstawicieli środowisk społecznych i gospo-darczych, po grupy lobbingowe9. Złożoność tych relacji wymaga zastosowania narzędzi z zakresu zarządzania, przy jednoczesnym uwzględnieniu roli władz publicznych i ich odpowiedzialności w stosunku do beneficjentów wdrażanych decyzji, tj. społeczeństwa. Jak wskazuje Giovanni Sartori: „Polityka uzależniona jest w ostatecznym rachunku od stosunku między rządzącymi a rządzonymi”10. Zwolennicy koncepcji zarządzania publicznego podkreślają pozytywne aspekty różnorodności ról, jakie może pełnić jednostka wobec władzy publicznej. Przy sterowaniu polityk przez debatę publiczną jednostki mają szansę współuczestni-czenia w przestrzeni państwowej, co otwiera możliwości faktycznego wprowa-dzania zmian tam, gdzie są one pożądane. Następuje dyfuzja władzy na poziomie jednostek rządzenia (rząd, samorząd, władze lokalne), czyli zmiany od hierar-chii ku poliarhierar-chii oraz na poziomie społecznego zaangażowania w dokonywanie zmian, tj. od postaw konsumpcyjnych w stosunku do władzy do postaw aktyw-nych, partycypacyjnych w kreowaniu życia publicznego.
Sferą działań państwa służącą spójnemu ukierunkowywaniu i wdrażaniu opi-sanych procesów w przestrzeni publicznej w obszarze badawczo-rozwojowym jest polityka innowacyjna11. Analizując literaturę przedmiotu, można zauważyć
7 J. Hausner, Zarządzanie publiczne, Scholar, Warszawa 2008, s. 35.
8 Ibidem, s. 46.
9 Ibidem, s. 47.
10 G. Sartori, Teoria demokracji, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1998, s. 115.
11 Zgodnie ze standardami zawartymi w dokumentach OECD polityka innowacyjna rozumiana jest jako jedna z polityk gospodarczych, która obejmuje takie obszary, jak: wzmacnianie powiązań w narodowym systemie innowacji, kształtowanie i rozbudowywanie zdolności wprowadzania inno-wacji, dokonywanie strukturalnych zmian technicznych, technologicznych i jakościowych w prze-myśle, wykorzystanie współpracy międzynarodowej oraz procesów globalizacji w gospodarce (Oslo Manual. The measurement of Scientific and Technological Activities, Proposed Guidelines for Collecting and Interpreting Technological Innovation Data, OECD, Paris 2005). Zadaniem polityki innowacyjnej jest wspieranie badań naukowych oraz wprowadzanie ich do praktyki gospodarczej. Podstawowym celem narodowej polityki innowacyjnej jest kreowanie możliwości, które sprzyjają pomyślnej ekonomicznie eksploatacji nowych pomysłów poprzez obniżanie progu trudności i eli-minowanie ryzyka podejmowania działalności innowacyjnej. Innowacyjność uzależniona jest od wdrażania innowacji, ich upowszechniania oraz wpływu na rozwój społeczno-gospodarczy. Por.
Tworzenie partnerstw w zakresie przedsiębiorczości akademickiej 115 dyskusję na temat samego zakresu pojęciowego polityki sektorowej. Jak opisuje Leszek Kwieciński, w obszarze definiowania polityki innowacyjnej należy wziąć pod uwagę „pojęcia polityki technologicznej, badawczej, innowacyjnej, nauko-wej oraz badawczo-rozwojonauko-wej”12. W niniejszym artykule skoncentrowano się na definiowaniu polityki innowacyjnej w znaczeniu polityki badawczo-rozwojowej. Jak podaje Franz Feldmann, polityka innowacyjna utożsamiana jest z polityką badawczą (naukową), „skierowaną na ogólnogospodarczą aktywność badawczą oraz na wykorzystywanie wyników badań”13. Natomiast zgodnie z definicją za-proponowaną przez Edwarda Stawasza: „Polityka innowacyjna jest zestawem elementów polityki naukowej i polityki technologicznej. Jej celem jest wspiera-nie innowacyjności gospodarki”14. Połączenie polityki naukowej z nauką prze-mysłową nastąpiło już w latach 70. (m.in. B. A. Lundvall). Natomiast integracja z innymi działaniami rządowymi, w tym z polityką gospodarczą, socjalną czy edukacyjną nastąpiła w latach 80. Dzięki tym zmianom polityka innowacyjna na-brała strategicznego znaczenia, gdyż wybór polityki badawczej został związany z docelową strukturą gospodarczą15.
Unijne zasady polityki innowacyjnej badawczo-rozwojowej (research and
de-velopment policy) zostały pierwotnie sformułowane w Traktacie ustanawiającym
Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (EWWiS) z 1951 r. W 1974 r. w rezolucji dotyczącej rozwoju europejskiej polityki w zakresie badań i rozwoju (B+R) pod-kreślono konieczność stworzenia przez Wspólnotę własnej polityki dotyczącej nauki i technologii. Jednolity Akt Europejski z 1987 r. wprowadza nową podsta-wę w zakresie polityki badawczo-rozwojowej, która miała być wdrażana poprzez programy ramowe16. Zgodnie z Traktatem o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (30.03.2010, art. 180, dawniej art. 164 TWE): „W dążeniu do osiągnięcia tych ce-lów (tj. wzmacniania bazy naukowej i technologicznej przemysłu europejskiego i sprzyjania zwiększaniu jego międzynarodowej konkurencyjności) Unia prowa-dzi następujące prowa-działania, które stanowią uzupełnienie prowa-działań podejmowanych przez państwa członkowskie: a) wykonywanie programów badań, rozwoju tech-nologicznego i demonstracyjnych, wraz z promowaniem współpracy z przedsię-biorstwami, ośrodkami badawczymi i uniwersytetami oraz między nimi; b) popie-ranie współpracy w dziedzinie wspólnotowych badań, rozwoju technologicznego
S. Pangsy-Kania, Polityka innowacyjna państwa a narodowa strategia konkurencyjnego rozwoju, Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2007, s. 136. Jednym z kluczowych elementów polityki innowacyjnej jest przedsiębiorczość akademicka.
12 L. Kwieciński, Parki technologiczne jako element polityki badawczo-rozwojowej w Polsce i w krajach Unii Europejskiej, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2005, s. 50.
13 Za: ibidem.
14 Innowacje i transfer technologii. Słownik pojęć, red. K. B. Matusiak, PARP, Warszawa 2008.
15 L. Kwieciński, op. cit., s. 51.
16 Aktualnie jest to Horyzont 2020. Por. Komunikat KE, Horyzont 2020 – program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji, KOM(2011) 808, Brussel, 30.11.2011 r.
116 Agnieszka Młodzińska-Granek
i demonstracji z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi; c) upo-wszechnianie i optymalizację wyników działań w dziedzinie wspólnotowych ba-dań, rozwoju technologicznego i demonstracji; d) popieranie kształcenia i mobil-ności naukowców Unii”. Następnie w art. 181 (dawniej art. 165 TWE) przewiduje się, iż: „Unia i państwa członkowskie koordynują swoje działania [...], tak aby zapewnić wzajemną spójność polityk krajowych i polityki Unii”.
Tak zdefiniowana rola polityki innowacyjnej (badawczo-rozwojowej) wska-zuje, iżowa polityka, jak i inne polityki publiczne, ukierunkowuje się ku poliar-chii, gdzie ogromną rolę odgrywa zagadnienie współpracy w rozumieniu relacji partnerskich i sieciowych, które pozwalają na zoptymalizowanie wymiany infor-macji i dzielenia się wiedzą. Kluczową kwestią staje się zaufanie, wpływające na jakość wzajemnej komunikacji i realizację wyznaczonych celów. W przypad-ku polityki innowacyjnej (badawczo-rozwojowej) otwarcie sfery publicznej na współpracę z otoczeniem jest zjawiskiem wysoce pożądanym, gdyż wdrażanie polityk może być skuteczne jedynie w przypadku, gdy zaangażowane są szersze warstwy społeczne, a nie jedynie politycy czy pracownicy administracji. Zgodnie ze stwierdzeniem Leszka Kwiecińskiego: „Rolą władz publicznych jest w mniej-szym stopniu kreowanie polityki, a o wiele więkmniej-szym moderowanie”17.