Istota transferu technologii

Coraz bardziej zmienna i nieprzewidywalna gospodarka, będąca skutkiem po-stępującej globalizacji, przyczyniła się do wzrostu znaczenia takich czynników, jak przedsiębiorczość oraz innowacyjność, które w dzisiejszych czasach są w sta-nie wygenerować znaczsta-nie większe zyski niż tradycyjne zasoby. Przedsiębiorstwa zostały zmuszone do poszukiwania nowych, innowacyjnych sposobów uzyskiwa-nia przewagi konkurencyjnej. Ze względu na to, iż mamy obecnie do czynieuzyskiwa-nia z gospodarką opartą na wiedzy (GOW), przewagę konkurencyjną jest w stanie zapewnić dostęp do odpowiedniej wiedzy, a jednocześnie umiejętność jej pozy-skiwania i przetwarzania. Współczesna gospodarka wymusza tworzenie nowych rozwiązań, mogących trafić na rynek pod postacią nowych produktów lub usług. Ta umiejętność polegająca na przekształcaniu posiadanej lub transferowanej wie-dzy w nowe produkty, usługi, technologie, techniki marketingowe i rozwiązania organizacyjne może mieć decydujący wpływ na sukces rynkowy. W dzisiejszych czasach to innowacje oraz zaawansowane technologie są czynnikami, które decy-dują o nowoczesności, a tym samym o pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw i całej gospodarki. Wymienione czynniki i ich wpływ na rozwój przedsiębiorstw stały się w ostatnim czasie jednym z priorytetowych obszarów polityki ekono-miczno-społecznej, a także rozważań i koncepcji badawczych. Kwestia powiązań

Perspektywy rozwoju transferu technologii według strategii Europa 2020 37 między poszczególnymi przedsiębiorstwami, a także między sferą biznesu a sferą nauki jest jednym z najczęstszych przedmiotów badań na przestrzeni ostatnich lat. Wspomniane zagadnienia badane są m.in. przez Pawła Głodka, Mariusza Go-łębiowskiego, Edytę Gwardę-Gruszczyńską, Krzysztofa Matusiaka i Joannę Wi-śniewską.

Osiągnięcie odpowiedniego poziomu innowacyjności jest możliwe nie tylko dzięki własnej zdolności organizacyjnej, ale również dzięki kontaktom z innymi podmiotami. Do podejmowania współpracy skłaniać może paradygmat Open In-novation, opierający się na twierdzeniu, iż nie należy polegać jedynie na własnych badaniach, ale również na innych źródłach zwiększania innowacyjności, takich jak nabywanie patentów, licencji na wynalazki oraz innych nowatorskich roz-wiązań od innych przedsiębiorstw1. Tworzenie oraz sprzedaż nowych wyrobów i usług możliwa jest w znacznej mierze dzięki sprawnej komunikacji, współpracy oraz koordynacji między poszczególnymi podmiotami.

Zwiększenie częstotliwości komunikacji, a także zróżnicowanie jej form i ka-nałów jest niezbędne do intensyfikacji wykorzystania rezultatów prac naukowych. Dzięki temu możliwe będzie zwiększenie liczby działań związanych z inicjowa-niem, kreowainicjowa-niem, implementacją oraz rozprzestrzenianiem innowacji2. Skłon-ności do podejmowania innowacyjnych działań może z kolei przyczynić się do zwiększenia konkurencyjności danego podmiotu względem innych krajowych przedsiębiorstw, a przy okazji również do wzmocnienia pozycji konkurencyjnej kraju na arenie międzynarodowej.

Coraz trudniejsze osiąganie przewagi konkurencyjnej wynika głównie z coraz szybszego starzenia się wiedzy, a także z częstszego jej rozpowszechniania i wy-stępowania imitacji. Niekiedy konieczne staje się tworzenie organizacji siecio-wych, cechujących się posiadaniem wielofunkcyjnych, zewnętrznych powiązań, które powstają na zasadzie współpracy, podwykonawstwa lub sojuszy strategicz-nych3. Takie powiązania są w stanie znacząco wpłynąć na ograniczenie ryzyka niepowodzeń, poprzez rozłożenie go na większą liczbę podmiotów uczestniczą-cych w procesie. Organizacje sieciowe zwiększają także szansę przedsiębiorstw na osiągnięcie sukcesu rynkowego, chociażby dzięki minimalizacji czasu nie-zbędnego do wprowadzenia nowego produktu na rynek.

Technologia traktowana jest jako jeden z głównych czynników, które decy-dują o kierunkach i dynamice rozwoju gospodarczego, a transfer technologii jest procesem, w którym upatruje się szansę na dogonienie państw o największym

po-1 K. Santarek, J. Bagiński, A. Buczacki, D. Sobczak, A. Szerenos, Transfer technologii z uczel-ni do biznesu. Tworzeuczel-nie mechauczel-nizmów transferu technologii, PARP, Warszawa 2008, s. 30.

2 J. Duraj, M. Papiernik-Wojdera, Przedsiębiorczość i innowacyjność, Difin, Warszawa 2010, s. 76.

3 B. Mikuła, A. Pietruszka-Ortyl, Organizacje sieciowe, „Zeszyty Naukowe Akademii Ekono-micznej w Krakowie” 2006, nr 715, s. 114.

38 Roman Tylżanowski

tencjale technologicznym. Literatura przedmiotu podaje wiele definicji tego po-jęcia. W wąskim znaczeniu transfer technologii jest celowym i ukierunkowanym przekazywaniem wiedzy oraz umiejętności do procesu produkcyjnego, w wyniku którego powstały produkt zostaje urynkowiony4. Paul Lowe wskazuje, iż transfer technologii obejmuje dowolny proces przekazu, prowadzący do uzyskania wie-dzy, która może być eksploatowana poza jej źródłem. Transfer obejmuje wymianę technologii zarówno między działami gospodarki, jak i między uczelniami wyż-szymi a przemysłem, a także między przedsiębiorstwami w skali krajowej i mię-dzynarodowej. Lowe wskazuje również, że transfer może być związany z wdro-żeniem nowej lub sprawdzonej technologii5. Inna definicja podkreśla, iż transfer technologii jest wymianą wiedzy między jej dostarczycielami a podmiotami, któ-re zgłaszają na nią zapotrzebowanie6. Może on dotyczyć zarówno ucieleśnionego poziomu wiedzy w postaci produktów, maszyn lub urządzeń, a także nieuciele-śnionego poziomu wiedzy, który jest związany z: know-how, informacjami, pa-tentami i procesem uczenia się7. Jako jeden z podstawowych zewnętrznych źró-deł innowacji transfer technologii cechuje się wysoką skutecznością oraz niskim poziomem ryzyka, w przeciwieństwie do wewnętrznych źródeł innowacji, które charakteryzują się większą niepewnością pożądanych efektów, a także znacznie dłuższym czasem realizacji. Mankamentem transferu jest z kolei to, że przekazy-wana technologia jest zazwyczaj odpłatna. W przypadku nieodpłatnego transferu technologii należy pamiętać, iż z dostępnej wiedzy można korzystać przy zastrze-żeniu, że jej odbiorca zobowiązuje się do niepowielania wzorów i parametrów, które są przedmiotem ochrony własności intelektualnej, chronionej przez prawo danego kraju lub międzynarodowe prawo patentowe.

W środowisku naukowym konieczne jest zniesienie wszelkich uprzedzeń do innowacyjności, przedsiębiorczości oraz działań komercyjnych. Działania szkół wyższych powinny obejmować nie tylko czynności związane z edukacją i ba-daniami naukowymi, ale także aktywne wspieranie przedsiębiorczości. Ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym z 2005 r.8 podkreśla interakcje między sektorem nauki i badań a sektorem biznesu. Wyróżniono w niej takie formy współpracy 4 P. Głodek, M. Gołębiewski, Transfer technologii w małych i średnich przedsiębiorstwach, t. I, Ogólnopolska Sieć Transferu Technologii i Wspierania Innowacyjności MŚP, Warszawa 2006, s. 53.

5 P. Lowe, Zarządzanie technologią. Możliwości poznawcze i szanse, Śląsk, Katowice 1999, s. 192-193.

6 P. Czupryński, M. Ćwiklicki, P. Kopyciński, A. Machnik, A. Mituś, B. Staszczyszyn, J. Wi-dziszewska, M. Zawicki, Organizacja transferu technologii w sieciach instytucji otoczenia biznesu, Małopolska Szkoła Administracji Publicznej Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2006, s. 17.

7 D. Sobczak, Transfer technologii oraz narodowy system innowacji, „Problemy Jakości” 2005, nr 7, s. 13.

Perspektywy rozwoju transferu technologii według strategii Europa 2020 39 między uczelniami a otoczeniem gospodarczym, jak sprzedaż czy nieodpłatne przekazywanie wyników badań i prac rozwojowych przedsiębiorcom. W celu lepszego wykorzystania potencjału intelektualnego i technicznego oraz transfe-ru wyników prac naukowych do gospodarki uczelnie angażują się m.in. w pro-wadzenie akademickich inkubatorów przedsiębiorczości oraz centrów transferu technologii.

Praktyka gospodarcza wskazuje, iż transfer technologii jest istotny przede wszystkim dlatego, że zapewnia bardziej wydajne metody pracy, umożliwia po-prawę jakości, przyspiesza wprowadzanie produktów na rynek, otwiera nowe per-spektywy działalności człowieka, a także zaspokaja jego nieustannie zmieniające się potrzeby. Jak wskazują Tomasz Klajbor i Jerzy Koszałka, dokonywane ana-lizy, badania oraz usprawnienia technologii mogą doprowadzić do zwiększenia jej możliwości oraz powstawania i rozwoju nowych technologii, które będą ce-chowały się wyższym potencjałem9. Należy podkreślić również, iż transfer tech-nologii ma charakter dwustronny, co oznacza, że technologia może być zarówno przekazywana, jak i absorbowana przez poszczególne podmioty.

Proces komercjalizacji technologii polega na przekształcaniu nowych pomy-słów i posiadanej wiedzy wraz z odpowiednimi rozwiązaniami technologicznymi w gotowy produkt. Jednym z głównych etapów tego procesu jest szczegółowa analiza rynkowa, tj. dokładne zbadanie konkretnego pomysłu, porównanie ist-niejących substytutów potencjalnego wyrobu, usługi lub technologii, a także zba-danie ich komercyjnego wykorzystania. Potencjał rynkowy przyszłego produktu może być oceniany z uwagi na: wielkość potencjalnego rynku, wielkość niezbęd-nych nakładów inwestycyjniezbęd-nych, koszty produkcji oraz kanały dystrybucji. Można wyróżnić pięć głównych etapów prawidłowej komercjalizacji technologii:

– analiza i ocena potrzeb technologicznych organizacji, – pozyskiwanie informacji o technologii i rynku technologii,

– analiza i wybór odpowiedniej technologii oraz kanałów jej transferu, – negocjacje, które warunkują prawny i ekonomiczny kształt transferu tech-nologii,

– wdrożenie i absorpcja technologii10.

Utrudnieniem prawidłowego przebiegu procesu innowacyjnego mogą być ograniczenia finansowe, tworzące lukę finansową. Aby zmniejszyć lukę finanso-wą, często konieczne jest podjęcie współpracy z takimi podmiotami otoczenia, jak inwestorzy ryzyka czy aniołowie biznesu, a także wykorzystanie takich instru-mentów, jak fundusze kapitału zalążkowego oraz granty pochodzące ze środków

9 T. Klajbor, J. Koszałka, Poradnik dla przedsiębiorców – praktyczny transfer technologii w firmach, Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego, Warszawa 2013, s. 11.

10 J. Prystrom, Innowacje w procesie rozwoju gospodarczego. Istota i uwarunkowania, Difin, Warszawa 2012, s. 93.

40 Roman Tylżanowski

publicznych11. Takie rozwiązania mogą przyczynić się do pozyskania długoter-minowego kapitału na korzystnych warunkach, a także wykorzystania posiadanej przez inwestora wiedzy o rynkach nowych technologii, która może okazać się pomocna w podejmowaniu strategicznych decyzji. Istotną zaletą tych rozwią-zań jest uzyskanie szerokiego dostępu do sieci kontaktów, poprawa wizerunku przedsiębiorstwa w oczach innych partnerów i zwiększenie motywacji do pracy wszystkich osób związanych z przedsięwzięciem. Współpraca ze wspomniany-mi podwspomniany-miotawspomniany-mi otoczenia biznesu może też przyczynić się do różnego rodzaju problemów, np. wzrostu formalizacji w procesach decyzyjnych oraz przekaza-nia znacznej części kontroli nad przedsięwzięciem inwestorowi, co może z kolei zwiększyć niepewność związaną z długookresowymi intencjami inwestora.

Coraz bardziej złożony proces komercjalizacji technologii wymusza na przed-siębiorstwach korzystanie z pomocy pośredników między sektorem nauki i badań a sferą gospodarczą. Przykładem takich pośredników są ośrodki innowacji, do których głównych zadań należy:

– badanie potrzeb przedsiębiorstw i rynku w zakresie innowacji, – organizacja kontaktów między nauką a biznesem,

– promocja i inkubacja innowacyjnej przedsiębiorczości, – ograniczanie luki finansowej,

– rozwój elastycznych form finansowania innowacyjnych pomysłów, – dostarczanie proinnowacyjnych usług,

– współpraca z otoczeniem,

– udział w inicjatywach prorozwojowych,

– zarządzanie własnością intelektualną w instytucjach sektora B+R, – kształtowanie wizerunku i promocja osiągnięć instytucji naukowych, – stymulowanie tworzenia nowych firm technologicznych,

– pomoc małym i średnim przedsiębiorstwom w ich dążeniu do restruktury-zacji technologicznej,

– stymulowanie badań oraz transfer ich wyników do gospodarki12.

Podstawowym celem ośrodków innowacji jest poprawa warunków dla inno-wacyjnej przedsiębiorczości oraz transferu technologii. Z tego względu powinny być one wyposażane w instrumenty prawne i organizacyjne, zapewniające spraw-ne i bezpieczspraw-ne dokonywanie transferu.