Wielu naukowców zajmuj¹cych siê pedagogik¹ seksualn¹ wyró¿nia dwa pro-cesy: edukacjê seksualn¹ i wychowanie seksualne. S¹ to wzajemnie powi¹zane procesy. Wychowanie seksualne wed³ug A. D³ugo³êckiej jest to „ogó³ oddzia³y-wañ wychowawczych zmierzaj¹cych do ukszta³towania u dzieci i m³odzie¿y po¿¹danych postaw wobec w³asnej p³ciowoœci, seksualnoœci i aktywnoœci seksu-alnej” [Lew-Starowicz, D³ugo³êcka 2006, s. 237].
Edukacja seksualna osób z niepe³nosprawnoœci¹ seksualn¹ jest bardzo potrzeb-na i wa¿potrzeb-na. Rozwa¿aj¹c potrzeb-nad edukacj¹ seksualn¹ osób z niepe³nosprawnoœci¹ inte-lektualn¹ warto zdefiniowaæ pojêcie socjalizacji seksualnej. R. Kijak zaznacza, ¿e: „socjalizacja seksualna jest zwi¹zana przede wszystkim z uœwiadamianiem seksu-alnym i kszta³towaniem w³aœciwych zachowañ ju¿ w dzieciñstwie. Przeprowa-dzaj¹c j¹ w sposób prawid³owy, mo¿emy unikn¹æ wielu problemów poja-wiaj¹cych siê w okresie dorastania, które bardzo czêsto wynikaj¹ z deficytów to¿samoœci p³ciowej i obni¿onej kontroli potrzeb seksualnych. W³aœciwa, przepro-wadzona w sposób dostosowany do poziomu rozumienia dziecka i wielokrotnie powtarzana, socjalizacja seksualna bêdzie stanowiæ równie¿ element profilakty-czny, zabezpieczaj¹cy przed niepo¿¹dana ci¹¿¹, chorobami przenoszonymi drog¹ p³ciow¹ oraz przemoc¹ seksualn¹” [Kijak 2014, s. 219]. Autor wymienia isto-tne za³o¿enia edukacji seksualnej osób z niepe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹. S¹ one nastêpuj¹ce:
– uczenie osób niepe³nosprawnych intelektualnie jak wyraziæ zainteresowanie seksualne w sposób odpowiedni do wieku i okolicznoœci;
– uczenie adekwatnego zachowania siê w sytuacjach pobudzenia seksualnego; – wskazywanie na ró¿nice pomiêdzy z³ym a dobrym dotykiem;
– uczenie prawid³owego nazewnictwa dotycz¹cego seksualnoœci oraz poznanie funkcji, jak¹ seksualnoœæ odgrywa w ¿yciu ka¿dego cz³owieka;
– rozmawianie o seksualnoœci od wczesnego dzieciñstwa i kontynuowanie do wieku doros³ego, zapewniaj¹c przy tym szacunek i prywatnoœæ ka¿demu dziec-ku i doros³emu;
– udzielanie pomocy rodzicom w zrozumieniu, ¿e zdolnoœci poznawcze ich dzieci dzia³aj¹ na ich zachowanie i socjalizacjê;
– uœwiadomienie rodzicom i dzieciom, ¿e konieczne s¹ specjalistyczne badania w okresie dojrzewania;
– uœwiadomienie rodzicom, ¿e edukacjê seksualn¹ nale¿y rozpoczynaæ w domu, wa¿na jest jej kontynuacja w szkole;
– zachêcanie rodziców do bycia g³ównymi nauczycielami i edukatorami seksual-nymi swych dzieci [Kijak 2014, s. 219].
Autor zaznacza, ¿e aby edukacja seksualna na poziomie domu rodzinnego by³a skuteczna, konieczne jest zapewnienie rodzinom informacji na temat seksua-lnoœci cz³owieka. Wa¿ne s¹ równie¿ spotkania ze specjalistami, edukatorami. Wy-daje siê zatem, ¿e wiedzê w tym zakresie mo¿na przekazywaæ ju¿ od najm³od-szych lat, jednak w odpowiednim dla dziecka zakresie, który wraz z rozwojem bêdzie siê stopniowo rozszerza³. Dziecko przez zadawanie pytañ rodzicom samo podpowiada im, jakich informacji w danej chwili potrzebuje.
R. Kijak zaznaczy³ równie¿ potrzebê uœwiadamiania dziecku niepe³nospraw-nemu kwestii zwi¹zanych z rodzajami wiêzi, które pojawiaj¹ siê miêdzy ludŸmi. Zdaniem autora potrzebne jest tak¿e uzmys³owienie dziecku tego czym jest wiêŸ rodzinna i braterska oraz tego, ¿e ró¿ni siê ona od wiêzi przyjacielskiej czy partne-rskiej. Badacz zaznacza, ¿e dziecko powinno wiedzieæ czym jest wiêŸ seksualna i w jakich relacjach mo¿e byæ realizowana [Kijak 2011, s. 156–157].
Z. Janiszewska-Nieœcioruk zauwa¿a, i¿ edukacja seksualna stanowi nie-od³¹czny element rehabilitacji seksualnej osób z niepe³nosprawnoœci¹. „Rehabili-tacjê seksualn¹ stanowi¹ zintegrowane oddzia³ywania medyczne, psychologiczne i spo³eczne, których celem jest stworzenie osobie z niepe³nosprawnoœci¹ psy-chosomatycznych warunków do realizacji satysfakcjonuj¹cego ¿ycia seksualnego z uwzglêdnieniem ograniczeñ wynikaj¹cych z niepe³nosprawnoœci” [Janiszewska--Nieœcioruk 2013, s. 263]. Autorka wskazuje na wyraŸne braki w tym obszarze. Rehabilitacja seksualna to nowo powstaj¹ca dyscyplina naukowa. Edukacja seksualna powinna byæ nieod³¹czn¹ czêœci¹ indywidualnego programu rehabili-tacji seksualnej. Aby w³aœciwie opracowaæ ów program, specjaliœci powinni znaæ przyczyny i czas doznania niepe³nosprawnoœci. Wa¿n¹ rolê odgrywaj¹ tak¿e stan kliniczny oraz uwarunkowania œrodowiskowe [Janiszewska-Nieœcioruk 2013, s. 264].
Podstawowe cele edukacji seksualnej osób niepe³nosprawnych to poszerza-nie i wzbogacaposzerza-nie wiedzy i doœwiadczeñ zwi¹zanych z kontaktami spo³ecznymi [Stelter 2009, s. 108].
¯. Stelter podkreœla, i¿ „rozpoczêcie procesu stymulacji spo³ecznego uczenia siê i edukacji seksualnej nale¿y rozpocz¹æ:
– w jak najm³odszym wieku,
– w jak najszerszym zakresie mo¿liwych do zaistnienia relacji spo³ecznych, – w jak najbardziej naturalnych dla danej relacji okolicznoœciach jej realizacji”
[Stelter 2009, s. 108].
A. Jaczewski opisuje przes³anki, które powinny towarzyszyæ wychowaniu dzieci i m³odzie¿y z niepe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹. S¹ one nastêpuj¹ce:
– osoby z niepe³nosprawnoœci¹ maj¹ pe³ne prawo do prze¿ywania seksu, który czasami jest jedyn¹ szans¹ na osi¹gniêcie szczêœcia i satysfakcji, wiele czynników dostêpnych osobom pe³nosprawnym, s¹ niedostêpne dla osób niepe³nospraw-nych. Im g³êbsza niepe³nosprawnoœæ intelektualna, tym wiêksze znaczenie ma zaspokajanie potrzeb ni¿szego rzêdu, nikt nie ma prawa odbieraæ im szanse na spe³nianie siê seksualne;
– akceptuj¹c fakt, ¿e wychowanek siê masturbuje, musimy nauczyæ go, by robi³ to w sposób kontrolowany przez niego. Rol¹ wychowawcy jest nauka zaspoka-jania potrzeb fizjologicznych w sposób cywilizowany [Jaczewski 2013, s. 24].
Autor szczególn¹ uwagê zwraca na dziewczêta niepe³nosprawne intelektual-nie. Mog¹ ³atwo staæ siê ofiarami przemocy seksualnej, a tak¿e nieœwiadomie zajœæ w ci¹¿e. W Polsce sterylizacja jest niedopuszczalna. Rozwi¹zaniem dla osób z nie-pe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹ w takim przypadku jest antykoncepcja. Jeœli ro-dzice b¹dŸ opiekunowie podejmuj¹ decyzjê o stosowaniu przez osobê z niepe³no-sprawnoœci¹ intelektualn¹ antykoncepcji, powinni wybraæ najlepsz¹ metodê, dostosowan¹ do mo¿liwoœci i ograniczeñ osoby j¹ przyjmuj¹cej. Powinni wiêc zasiêgn¹æ porady lekarza ginekologa. Niestety bywa tak, ¿e lekarze ze wzglêdów religijnych nie uznaj¹ antykoncepcji. Przyjmuj¹c antykoncepcjê hormonaln¹, to opiekunowie i rodzice powinni monitorowaæ za¿ywanie tabletki przez kobietê z niepe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹, jeœli sama nie potrafi tego kontrolowaæ i systematycznie za¿ywaæ. Najskuteczniejsze i najwygodniejsze s¹ wk³adki wewn¹trzmaciczne. Autor uwa¿a, i¿ najlepszym rozwi¹zaniem by³aby aktyw-noœæ masturbacyjna, gdy¿ nie grozi powa¿nymi konsekwencjami. Pod warun-kiem, ¿e do masturbacji nie s¹ u¿ywane przedmioty mog¹ce uszkodziæ cia³o [Jaczewski 2013, s. 25].