Prokreacja osób z niepe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹ jest kwesti¹ niezwykle kontrowersyjn¹ i wymagaj¹c¹ rozwa¿enia z punktu widzenia konsekwencji.
Z badañ Z. Izdebskiego wynika, i¿ 26% Polaków nie akceptuje ma³¿eñstwa osób z niepe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹, a 50% badanych Polaków nie akceptu-je wychowywania dzieci przez te osoby [Izdebski 2005, s. 36].
Rodzice osób z niepe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹ maj¹ obawy dotycz¹ce prokreacji swoich dzieci. Z badañ A. ¯yty wynika, ¿e rodzice dzieci z zespo³em Downa wykluczaj¹ mo¿liwoœæ posiadania potomstwa przez ich doros³e dzieci. Nie akceptuj¹ swojego dziecka w roli matki czy ojca. Obawiaj¹ siê, ¿e urodzi siê dziecko równie¿ z zespo³em Downa b¹dŸ niepe³nosprawne intelektualnie, a tak¿e tego, ¿e ich dzieci nie s¹ na tyle samodzielne by zajmowaæ siê dzieckiem [¯yta 2010, s. 97].
I. Fornalik wymienia problemy, które mog¹ siê pojawiæ w zwi¹zku z pro-kreacj¹ tej grupy osób. Jednym z nich s¹ trudnoœci w sprawowaniu opieki nad po-tomstwem przez osoby z intelektualn¹ niepe³nosprawnoœci¹. Ta grupa osób zda-niem wiêkszoœci spo³eczeñstwa nie poradzi sobie z wychowazda-niem dziecka. Ko-lejn¹ trudnoœci¹ jest ryzyko urodzenia dziecka z niepe³nosprawnoœci¹ ruchow¹, intelektualn¹, z zespo³em Downa czy przewlekle chorego itp., wymagaj¹cego specjalistycznej pomocy i szczególnej opieki, której niepe³nosprawni rodzice nie bêd¹ w stanie zapewniæ. Mog¹ pojawiæ siê równie¿ trudnoœci z podjêciem pracy przez osoby z intelektualn¹ niepe³nosprawnoœci¹ i skutkuj¹ce tym k³opoty finan-sowe, mieszkaniowe, które uniemo¿liwiaj¹ zaspokojenie potrzeb dziecka. Proble-mem mo¿e byæ równie¿ koniecznoœæ przejêcia opieki nad dzieckiem przez ro-dziców osoby niepe³nosprawnej czy brak mo¿liwoœci zagwarantowania pewnej i bezpiecznej przysz³oœci niepe³nosprawnym dzieciom i ich potomstwu w przy-padku choroby lub œmierci wspieraj¹cych rodziców. Trudnoœci¹ mo¿e byæ ewen-tualna koniecznoœæ umieszczania dziecka w instytucji opiekuñczej, np. w domu dziecka lub w domu pomocy spo³ecznej a tak¿e obawa, ¿e dziecko nie bêdzie potrafi³o zaakceptowaæ niepe³nosprawnoœci intelektualnej swoich rodziców. Autorka do problemów zalicza równie¿ brak wychowania seksualnego, które przygotowa³oby osoby z niepe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹ do odgrywania ról rodzicielskich, brak instytucji lub osób wspieraj¹cych w wystarczaj¹cym stopniu rodziny z osob¹ niepe³nosprawn¹ oraz istnienie negatywnych postaw spo³ecz-nych, które dodatkowo utrudnia³yby funkcjonowanie osób z niepe³nospraw-noœci¹ intelektualn¹ w roli rodziców [Fornalik 2008, s. 286–287].
D. Lizoñ-Sz³apowska, przytaczaj¹c szereg badañ nad macierzyñstwem i ojco-stwem osób z niepe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹ zaznacza, ¿e zagadnienie to jest
niezwykle z³o¿one i wielowymiarowe. System wsparcia w kwestii realizacji roli ojca czy matki przez osobê z niepe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹, nie istnieje. Prob-lem rodzicielstwa osób z niepe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹ jest marginalizowany. Brak dzia³añ w tym kierunku jest ucieczk¹ od odpowiedzialnoœci i podejmowania dialogu. Autorka w œwietle przytoczonych badañ w artykule wysuwa istotne wnioski. Pierwszym z nich jest zbagatelizowanie przez pedagogów i rodzinê osób z niepe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹ problemów zwi¹zanych z sfer¹ psychosek-sualn¹ tej grupy osób. Badaczka zaznacza równie¿, ¿e bardzo skrajnie i rygory-stycznie jest oceniana kwestia potrzeb seksualnych czy antykoncepcji osób z nie-pe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹. To wszystko powoduje niepodejmowanie dzia³añ edukacyjnych w obszarze seksualnoœci – ca³kowity brak edukacji seksual-nej [Lizoñ-Sz³apowska 2012, s. 209].
Lekarze ginekolodzy niechêtnie podejmuj¹ problemy antykoncepcji czy ci¹¿y osób niepe³nosprawnych. Unikaj¹ nie tylko uœwiadamiania, lecz tak¿e udzielania rad osobom niepe³nosprawnym intelektualnie. S³u¿ba zdrowia jest ma³o przygo-towana do kontaktu z tymi osobami i poradnictwa w tym zakresie – dotyczy to zarówno œredniego, jak i wy¿szego personelu medycznego. Ponadto kobiety z niepe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹ spotykaj¹ siê z bardzo negatywn¹ reakcj¹ na ci¹¿ê, co skutecznie zniechêca je do kontaktu z lekarzem podczas kolejnych ci¹¿ [Lizoñ-Sz³apowska 2012, s. 209].
D. Lizoñ-Sz³apowska przytacza badania nad seksualnoœci¹, prokreacj¹ oraz macierzyñstwem osób niepe³nosprawnych. Autorka zaznacza, i¿ kilka badanych matek utrzymywa³o, ¿e kiedy zg³osi³y siê do porodu, by³y Ÿle traktowane (obraŸliwe okreœlenia, niepodawanie œrodków przeciwbólowych, brak pomocy w trakcie akcji porodowej). Œwiadomoœæ niepe³nosprawnych intelektualnie kobiet i mê¿czyzn jest na bardzo niskim poziomie zarówno w obszarze w³asnej seksual-noœci, pe³nienia ról partnerskich, jak i macierzyñstwa czy ojcostwa. Mo¿na stwierdziæ, ¿e wiêkszoœæ badanych ma poczucie swoistego naznaczania – zostali pozostawieni sami sobie ze swoj¹ t³umion¹, napiêtnowan¹ seksualnoœci¹, macie-rzyñstwem, ojcostwem [Lizoñ-Sz³apowska 2012, s. 209].
Z badañ autorki wynika, i¿ pomocy w kwestii pe³nienia roli matki potrzebuj¹ kobiety z niepe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹, zw³aszcza wychowanki instytucji opieki ca³kowitej. Prócz pomocy doraŸnej system wsparcia powinien uwzglêd-niaæ tak¿e dzia³ania d³ugofalowe i zorientowane na pomoc specjalistyczn¹ o cha-rakterze podmiotowym. Niepodejmowanie tematu seksualnoœci tej grupy osób jest przejawem nietolerancji i spo³ecznej izolacji [Lizoñ-Sz³apowska 2012, s. 209]. Rodzicielstwo osób niepe³nosprawnych, w tym intelektualnie, budzi wiele kontrowersji. Warto zaprezentowaæ wyniki badañ B. Mazurkiewicz, E. Dmoch--Gajzerskiej, D. Cholewickiej, które pokazuj¹ brak wiedzy dotycz¹cej opieki i spo-sobu postêpowania z pacjentk¹ niepe³nosprawn¹. Nieprzemyœlana organizacja
oddzia³ów po³o¿niczych jest przyczyn¹ roz³¹ki matki i dziecka [Mazurkiewicz, Dmoch-Gajzerska, Cholewicka 2013, s. 105].
Z badañ B. Antoszewskiej i K. Æwirynka³o wynika, i¿ m³odzie¿ z niepe³no-sprawnoœci¹ intelektualn¹ w stopniu lekkim planuje za³o¿yæ w przysz³oœci w³asn¹ rodzinê, która w ich opinii pozwoli osi¹gn¹æ szczêœcie. Badani chcieliby tak¿e wychowywaæ swoje dzieci [Antoszewska, Æwirynka³o 2011, s. 153–154].
Zakoñczenie
Osoby z niepe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹ maj¹ potrzeby seksualne i pragn¹ je realizowaæ. Chc¹ kochaæ i byæ kochane. Dopóki nie zmieni siê myœlenie spo³eczeñstwa nas¹czone mitami i stereotypami, dopóty osoby te bêd¹ pozbawio-ne seksualnoœci i mo¿liwoœci szczêœliwego ¿ycia – zawarcia zwi¹zku formalpozbawio-nego oraz wychowywania potomstwa. Choæ wiele siê zmienia na korzyœæ, brakuje jesz-cze przemyœlanych rozwi¹zañ systemowych dotycz¹cych edukacji seksualnej, wychowania seksualnego, aktów prawnych odnosz¹cych siê do seksualnoœci, ma³¿eñstwa, rodziny czy rozwi¹zañ w medycynie (po³o¿nictwo, ginekologia).
Bibliografia
Antoszewska B., Æwirynka³o K. (2011), Mi³oœæ, zwi¹zek, i plany na przysz³oœæ – opinie i doœwiad-czenia m³odzie¿y z lekk¹ niepe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹ [w:] Uwarunkowania i kierunki roz-woju pedagogiki specjalnej, red. B. Antoszewska, C. Kosakowski, Toruñ.
Bazzo G., Nota L., Soresi S., Ferrari L., Minnes P. (2007), Attitudes of Social Service Providers to-wards the Sexuality of Individuals with Intellectual Disability, „Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities”, 20, s. 110–115.
Dykcik W. (1997), Wprowadzenie w przedmiot pedagogiki specjalnej jako nauki [w:] Pedagogika specjalna, red. W. Dykcik, Poznañ.
Fornalik I. (2008), Wspieranie rozwoju psychoseksualnego osób z zespo³em Downa [w:] Wspomaga-nie rozwoju dziecka z zespo³em Downa. Teoria i praktyka, red. B.B. Kaczmarek, Kraków. Izdebski Z. (2005), Postawy Polaków wobec seksualnoœci osób niepe³nosprawnych ruchowo i
intele-ktualnie [w:] Seksualnoœæ osób z niepe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹. Uwalnianie od schematów i uprzedzeñ, red. J. G³odkowska, A. Giryñski, Warszawa.
Jaczewski A. (2013), Seksualnoœæ osób niepe³nosprawnych – wspó³czesne pola dyskusji i polemiki badawczej [w:] Seksualnoœæ, niepe³nosprawnoœæ, rzeczywistoœæ, red. R. Kijak, Warszawa. Janiszewska-Nieœcioruk Z. (2013), Respektowanie i egzekwowanie praw seksualnych osób z
nie-pe³nosprawnoœci¹ – pal¹cy, nierozwi¹zany problem [w:] Cz³owiek z nienie-pe³nosprawnoœci¹ w rezer-wacie przestrzeni publicznej, red. Z. Gajdzica, Kraków.
Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej z dnia 7 grudnia 2000 r., http://oide.sejm.gov. pl/oide/?option=com_content&view=article&id=14428&Itemid=422.
Deklaracja Praw Seksualnych z 2002 roku, http://www.funpzs.org.pl/deklaracja-praw-seksualnych.html.
Kijak R. (2014), Edukacja seksualna osób ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi [w:] Dydaktyka specjalna. Wybrane zagadnienia, red. J. Wyczesany, Gdañsk.
Kijak R. (2013), Wprowadzenie w problematykê seksualnoœci osób z niepe³nosprawnoœci¹ – miêdzy teori¹ a empiri¹ [w:] Seksualnoœæ, niepe³nosprawnoœæ, rzeczywistoœæ, red. R. Kijak, Warszawa. Kijak R. (2011), Zachowania seksualne osób niepe³nosprawnych intelektualnie w aspekcie uwarun-kowañ rodzinnych [w:] Edukacja i socjalizacja w ¿yciu osoby niepe³nosprawnej, red. A. Klinik, D. Prysak, Sosnowiec.
Konwencja Praw Osób Niepe³nosprawnych, http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id= WDU20120001169.
Lew-Starowicz Z., D³ugo³êcka A. (2006), Edukacja seksualna, Warszawa.
Lizoñ-Sz³apowska D. (2012), Gotowoœæ do ma³¿eñstwa i rodzicielstwa [w:] Niepe³nosprawnoœæ w zwierciadle doros³oœci, red. R. Kijak, Kraków.
Mazurkiewicz B., Dmoch-Gajzerska, E., Cholewicka D. (2013), Potrzeby prokreacyjne kobiet niepe³nosprawnych, a ich realizacja [w:] Seksualnoœæ, niepe³nosprawnoœæ, rzeczywistoœæ, red. R. Kijak, Warszawa.
Powszechna Deklaracja Praw Cz³owieka z dnia 10 grudnia 1948 r., http://www.unesco.pl/ fileadmin/user_upload/pdf/Powszechna_Deklaracja_Praw_Czlowieka.pdf.
Stelter ¯. (2009), Dorastanie osób z niepe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹, Warszawa.
¯yta A. (2010), Rodzice a seksualnoœæ osób z Zespo³em Downa, „Cz³owiek, Niepe³nosprawnoœæ, Spo³eczeñstwo”, nr 1(11), s. 89–99.