Efektywno  ekonomiczna na tle wyników finansowych w 2008 r

Przeprowadzone badanie sytuacji finansowej gospodarstw wielkoobsza-rowych nie pozwoliła jednoznacznie rozstrzygnąü, czy w ramach zbiorowoĞci jednostek prywatnych w 2008 r. realizowany był najwaĪniejszy cel biznesowy, czyli tworzenie ekonomicznej wartoĞci dodanej. Porównanie wskaĨnika ren-townoĞci kapitału własnego z opłacalnoĞcią obligacji, jak juĪ wspomniano, nie ujmuje wpływu zmiany wyceny rynkowej podstawowego składnika maj ątkowe-go ątkowe-gospodarstw rolnych, tj. ziemi własnej. Powstaje zatem pytanie, czy poziom rentownoĞci kapitału własnego był na tyle wysoki, aby zapewniü odpowiednią opłatĊ kapitału własnego i zrównowaĪyü ryzyko towarzyszące inwestycji w przedsiĊbiorstwa rolne? Czy korekta wynikająca z przyrostu wartoĞci ziemi własnej w jednostkach rentownych rekompensowała ewentualnie wystĊpującą niewystarczającą stopĊ zwrotu z jednostki kapitału własnego w przedsiĊbior-stwach uzyskujących niski poziom wskaĨnika ROE? Na podstawie przeprowa-dzonych porównaĔ nie moĪna równieĪ okreĞliü, na jakich płaszczyznach finan-sowych poszczególne grupy przedsiĊbiorstw uzyskiwały przewagĊ i czy forma prawno-własnoĞciowa miała wpływ na ich wyniki, a zwłaszcza na zdolnoĞü do pomnaĪania ekonomicznej wartoĞci dodanej.

Gospodarstwa

W 2008 r. obserwowano znaczne ograniczenie dynamiki przychodów ogó-łem niemal we wszystkich analizowanych grupach, z wyjątkiem jednoosobowych spółek Skarbu PaĔstwa oraz spółek z majątkiem zakupionym (tabela 22).

Tabela 22 Dynamika zmian przychodów ogółem w grupach wielkoobszarowych

przedsiĊbiorstw rolnych w latach 2004-2008

Porównywane okresy (iloraz*100) Forma prawna

gospodarstwa

Forma własnoĞci

- z majątkiem: 2005/2004 2006/2005 2007/2006 2008/2007 zakupionym 88,7 107,2 125,1 80,8 Gospodarstwa

osób fizycznych dzierĪawionym 107,6 94,6 103,9 93,8 zakupionym 97,3 108,3 120,2 100,3 dzierĪawionym 98,9 105,0 116,5 95,2 Spółki

Skarbu PaĔstwa 101,0 98,6 110,0 104,2 Łącznie przedsiĊbiorstwa 99,9 100,9 112,8 95,3

ródło: opracowanie własne.

Nie moĪna jednak mówiü o pojawianiu siĊ nowej tendencji po okresie in-tensywnego wzrostu przychodów ogółem w latach 2004-2007. Kontynuacji zwiĊkszania tego parametru w 2008 r. nie sprzyjały bowiem ceny produktów rol-nych, a ich zniĪkujący poziom przewaĪył nad stymulującym wpływem wyĪszych plonów roĞlin i zwiĊkszeniem wytwarzania niektórych produktów zwierzĊcych.

Zmiany poziomu przychodów ogółem i wzrost udziału subwencji pa Ĕ-stwowych w ich strukturze w latach 2007-2008 zostały czĊĞciowo spowodowa-ne zmianą niektórych stawek płatnoĞci budĪetowych (wykres 34).

Wykres 34 WysokoĞü jednostkowych dopłat i subwencji w latach 2004-2008

339,3

2004 2005 2006 lata 2007 2008

zł/ha

płatnoĞü cukrowa jednolita dopłata obszarowa uzupełniająca dopłata obszarowa uzupełniająca płatnoĞü tzw. zwierzĊca

ródło: opracowanie własne na podstawie ARiMR.

W odróĪnieniu od 2007 r. nastąpiło wprawdzie zmniejszenie płatnoĞci z tytułu dopłaty uzupełniającej i tzw. uzupełniającej dopłaty zwierzĊcej. Jednak wzrost podstawowej dopłaty obszarowej i cukrowej, wiĊksza liczba gospodarstw korzystających z płatnoĞci rolnoĞrodowiskowych, oraz dopłaty inwestycyjne re-kompensował ten ubytek z nawiązką. Zmiany stawek dopłat podstawowych w la-tach 2007-2008 zostały wywołane wysokoĞcią kursu euro wzglĊdem złotego przy-jĊtym do wyliczenia wypłacanych dopłat oraz wynikały z samego mechanizmu płatnoĞci miĊdzy innymi zmian globalnych kwot w ramach poszczególnych kopert.

Zmniejszającym siĊ przychodom ogółem towarzyszyło w 2008 r., podobnie jak w całym okresie od integracji z UE, wzrost łącznie ponoszonych kosztów ogó-łem zarówno w całej zbiorowoĞci, jak i wiĊkszoĞci grup (tabela 23).

Tabela 23 Dynamika zmian kosztów ogółem w grupach wielkoobszarowych

przedsiĊbiorstw rolnych w latach 2004-2008

Porównywane okresy (iloraz*100) Forma prawna

gospodarstwa Forma własnoĞci

- z majątkiem: 2005/2004 2006/2005 2007/2006 2008/2007 zakupionym 97,4 107,4 119,3 82,4 Gospodarstwa

osób fizycznych dzierĪawionym 110,7 102,4 92,0 101,9 zakupionym 104,6 99,2 114,2 107,6 dzierĪawionym 103,2 101,8 110,9 106,1 Spółki

Skarbu PaĔstwa 104,0 100,8 106,7 104,4 Łącznie przedsiĊbiorstwa 103,9 101,3 107,9 103,3

ródło: opracowanie własne.

Wzrost kosztów ogółem, w odróĪnieniu od przychodów nie spowodował zmian ich struktury w latach 2007-2008, w tym udziału podstawowych kosztów operacyjnych. Wszystkie grupy badanych jednostek odznaczały siĊ jednak rela-tywnie bardzo niskim udziałem kosztów finansowych i pozostałych kosztów operacyjnych w stosunku do łącznego ich poziomu, ale w gospodarstwach osób fizycznych dominacja kosztów związana z podstawową działalnoĞcią operacyj-ną była najbardziej widoczna (schemat 9).

Gospodarstwa osób fizycznych z majątkiem zakupionym, jako jedyne w 2008 r. uzyskały dodatnią rentownoĞü sprzedaĪy (powyĪej 1), a przewaga uzyskana na podstawowej działalnoĞci operacyjnej była przenoszona poprzez ko-lejne płaszczyzny działalnoĞci finansowej (rentownoĞü działalnoĞci gospodarczej i aktywów), aĪ do poziomu wskaĨnika rentownoĞci kapitału własnego (ROE).

931

70,0 :5 rG

9 tamehcS otraw ainezrowt ypatEśałw icś.r 8002 w jeiksleicic Ź .ensałw ainezcilbo :ołdór

hcynzcyzif bóso awtsradopsoG :1 .rG jam ząmynoipukaz meikt hcynzcyzif bóso awtsradopsoG :2 .rG jam zreizd meikt mynoiwa entawyrp ikłópS :3 .rG jam z mynoipukaz meikt entawyrp ikłópS :4 .rG jam zreizd meikt mynoiwa aP ubrakS ikłóps ewobosoondeJ :5:rGń awts 70,0 :5 rG

71,0 :5 rG ą ą ążż

383 62 01 0 00 0 00,3326, ,6 530, 0,0, 0,0 0,

2 25

44 0, 0,0, 0,225 34: :: :, ,, , ,33222 2 255 6

D : :: : : J 0, 0,0, 0, 0,932 6 52

Jednak jako grupa o najwyĪszym udziale kapitału własnego, słuĪącego do finansowania posiadanych zasobów w najmniejszym stopniu korzystały z pozy-tywnych efektów dĨwigni finansowej. Niski udział kapitałów obcych w grupie gospodarstw fizycznych z majątkiem zakupionym, a zarazem mnoĪnikiem kapi-tału własnego uniemoĪliwił im uzyskanie wyĪszego poziomu wskaĨnika ROE w stosunku do pozostałych grup jednostek prywatnych. WskaĨnik rentownoĞci kapitału własnego był równieĪ zbyt niski, aby rekompensowaü jego koszt, pomimo Īe jednostki tej grupy odznaczały siĊ najmniejszą jego wysokoĞcią.

Gospodarstwa tej grupy prowadziły wiĊc najbardziej zachowawczą i bezpieczną politykĊ kapitałową, ale przekładało siĊ to na najniĪszą wymaganą opłatĊ jed-nostki kapitału własnego. Gospodarstwa osób fizycznych z majątkiem zakupio-nym, jako grupa uzyskała jednak trzykrotnie wyĪszy poziom indeksu VCI od jednoĞci, tak wiĊc bezspornie tworzona w nich była dodatkowa wartoĞü właĞci-cielska. ħródłem wzrostu wartoĞci właĞcicielskiej nie były jednak wyniki finan-sowe, a zmiana wyceny ziemi własnej, czyli czynnik o charakterze spekulacyj-nym (ekstensywspekulacyj-nym). Grupa ta korzystała wiĊc ze wsparcia budĪetowego nie tyl-ko jatyl-ko uĪytkownicy gruntów, ale ostateczni beneficjenci (ich właĞciciele).

Gospodarstwa osób fizycznych z majątkiem dzierĪawionym (grupa 2) w odróĪnieniu od zakupionych poniosły niewielkie straty ze sprzedaĪy produk-tów (ROS poniĪej 1). Pozyskując jednak wiĊcej Ğrodków w ramach płatnoĞci budĪetowych, o czym Ğwiadczy niĪszy wskaĨnik Pzo, uzyskiwały jedynie nieco gorsze relacje zysku do kosztów podstawowych i przychodów ogółem (wska Ĩ-niki RI i R_op). W jednostkach tej grupy stwierdzono najniĪszą rotacjĊ aktywów, a wiĊc najniĪszy poziom przychodu ogółem w stosunku do kapitału. Posiłkując siĊ w wiĊkszym stopniu dzierĪawą majątku i w mniejszym stopniu angaĪując kapitał własny (w relacji do całego majątku), tj. dziĊki efektowi mnoĪnika kapi-tału własnego, uzyskały znacznie wyĪszą jego rentownoĞü. WyĪszy udział kapi-tałów obcych głównie w formie dzierĪawy majątku w finansowaniu posiada-nych zasobów niĪ w gospodarstwach osób fizyczposiada-nych z majątkiem zakupionym przekładał siĊ na wiĊksze ryzyko finansowe i wyĪszą wymaganą stopĊ zwrotu z tytułu zaangaĪowania jednostki kapitału własnego. Gospodarstwa osób fizycznych z majątkiem dzierĪawionym w całej zbiorowoĞci charakteryzowały siĊ najkorzystniejszą relacją wskaĨnika ROE i kosztu kapitału własnego oraz udziałem jednostek tworzących dodatkową wartoĞü właĞcicielską bez uwzglĊd-niania zmiany wyceny ziemi własnej (wykres 35). Dysponowały jednak rela-tywnie mniejszą powierzchnią uĪytków rolnych własnych, tak wiĊc w mniej-szym stopniu skorzystały z premii wynikającej ze zmiany cen ziemi, jaka nastą-piła w 2008 roku i w pozostałych okresach od akcesji Polski do UE. W ich

przypadku VCI, po doliczeniu zmiany wartoĞci majątku, przyjął w 2008 r. jed-nak poziom powyĪej jednoĞci, co oznacza, Īe Ğrednio jako grupa tworzyły do-datkową wartoĞü ekonomiczną dla właĞcicieli gospodarstw.

Wykres 35 Udział przedsiĊbiorstw (%) w zaleĪnoĞci od uzyskiwania ekonomicznej wartoĞci

dodanej w 2008 r. (bez korekty zmiany wartoĞci ziemi własnej)

31,8

przedsiĊbiortswa w których nastĊpowała utrata wartoĞci właĞcicielskiej przedsiĊbiorstwa o niepewnej sytuacji

przedsiĊbiorstwa powiĊkszająceh wartoĞü właĞcicielską

ródło: opracowanie własne.

Spółki z majątkiem zakupionym odznaczały siĊ najwyĪszą rotacją akty-wów dziĊki wykorzystaniu w działalnoĞci majątku o relatywnie mniejszej war-toĞci w stosunku do generowanych przychodów ogółem. MnoĪnik kapitału wła-snego lokował tĊ grupĊ pomiĊdzy gospodarstwami osób fizycznych, pozwalając im uzyskaü taką samą rentownoĞü kapitału własnego, jak w gospodarstwach z majątkiem zakupionym i niĪszą niĪ z majątkiem dzierĪawionym. WyĪszy udział kapitału obcego w strukturze finansowania posiadanego majątku wpły-wał nie tylko na zwiĊkszenie wskaĨnika ROE, ale równieĪ wycenĊ ponoszone-go ryzyka finansoweponoszone-go. Oczekiwana stopa zwrotu z kapitału własneponoszone-go w tej grupie była wiĊc równieĪ wyĪsza niĪ w gospodarstwach osób fizycznych z ma-jątkiem zakupionym i niĪsza niĪ z majątkiem dzierĪawionym.

Spółki z majątkiem zakupionym w najwiĊkszym stopniu korzystały z premii wynikającej ze zmiany wartoĞci ziemi własnej, co pozwoliło im uzy-skaü najwyĪszy poziom wskaĨnika VCI. WysokoĞü zysku rezydualnego w prze-liczeniu na jednostkĊ kapitału własnego wynikała jednak w najwiĊkszym stop-niu od zmiany wyceny ziemi rolnej. Rozkład indeksu tworzenia wartoĞci w

gru-pie tej wykazywał siĊ wiĊkszą zmiennoĞcią niĪ w gospodarstwach osób fizycz-nych z majątkiem zakupionym (wykres 36).

Wykres 36 Udział przedsiĊbiorstw w poszczególnych formach prawno- własnoĞciowych

w zaleĪnoĞci od uzyskiwania ekonomicznej wartoĞci dodanej w 2008 r. (%)

54,8

przedsiĊbiortswa w których nastĊpowała utrata wartoĞci właĞcicielskiej przedsiĊbiorstwa o niepewnej sytuacji

przedsiĊbiorstwa powiĊkszająceh wartoĞü właĞcicielską

ródło: opracowanie własne.

W grupie tej stwierdzono najwiĊcej jednostek o niepewnej sytuacji, dla któ-rych nie moĪna było w sposób jednoznaczny okreĞliü, czy tworzą ekonomiczną wartoĞü dodaną. W ich przypadku indeks tworzenia wartoĞci właĞcicielskiej przekroczył wartoĞü progową jeden, ale odnotowały one straty na poziomie fi-nansowym (stratĊ netto). Poziom wskaĨnika ratowały wiĊc zmiany wartoĞci ziemi własnej, a wiĊc był on oparty na kruchych fundamentach długoterminowych.

Spółki z majątkiem dzierĪawionym (grupa 4) ustĊpowały niemal na wszyst-kich płaszczyznach finansowych pozostałym grupom przedsiĊbiorstw prywatnych.

Jako jedyne uzyskały jednak najwyĪszy wskaĨnik rentownoĞci kapitału własnego dziĊki wysokiemu poziomowi finansowania działalnoĞci kapitałem obcym. MnoĪ-nik kapitału własnego tej grupy w 2008 r. był ponad trzykrotnie wyĪszy w stosunku do spółek z majątkiem zakupionym i dwukrotnie przekraczał poziom wykazywany przez gospodarstwa osób fizycznych z majątkiem dzierĪawionym. Korzystając ze znacznie niĪszej opłaty kapitału obcego w stosunku do wypracowanego przy jego wykorzystaniu zysku, spółki dzierĪawione osiągnĊły najwyĪszy poziom rentowno-Ğci kapitału własnego. Spółki te, podobnie jak gospodarstwa osób fizycznych z ma-jątkiem dzierĪawionym, uzyskiwały wiĊc swoistą premiĊ z tytułu zawarcia

długo-terminowych umów dzierĪawy. Ustalenie czynszu dzierĪawnego dla tej grupy jed-nostek nastĊpowało czĊsto w okresie dekoniunktury dla rolnictwa. DziałalnoĞü i finansowanie tych jednostek z punktu widzenia właĞcicielskiego jest jednak ob-ciąĪona najwiĊkszym poziomem ryzyka finansowego w tym utraty w przyszłoĞci kapitału, na skutek wzrostu czynszów dzierĪawnych lub rozwiązania umowy dzier-Īawy. Oszacowany koszt kapitału dla tej grupy przedsiĊbiorstw był wiĊc najwyĪszy w całej zbiorowoĞci nie tylko z uwagi na wartoĞü majątku dzierĪawionego, ale równieĪ bardzo wysoki udział kapitału obcego bilansowego.

Spółki z majątkiem dzierĪawionym uzyskały na takim samym poziomie przyrosty wartoĞci majątku wynikające ze zmian cen ziemi własnej w stosunku do kapitału własnego, tak jak w grupie gospodarstw osób fizycznych z majątkiem dzierĪawionym. W odróĪnieniu od nich, pomimo wyĪszej rentownoĞci kapitału własnego, były grupą w zbiorowoĞü jednostek prywatnych o najniĪszym wskaĨ-niku VCI i iloĞci jednostek tworzących dodatkową wartoĞü właĞcicielską.

Pod wzglĊdem tworzenia wartoĞci właĞcicielskiej, niekorzystnie prezen-tują siĊ jednoosobowe spółki Skarbu PaĔstwa na tle przedsiĊbiorstw prywat-nych. Jednak ich niekorzystne wyniki nie są zaskoczeniem z uwagi na fakt, Īe niemal cała uĪytkowana przez nie ziemia jest dzierĪawiona, tak wiĊc nie uzy-skiwały renty z tytułu posiadania i zmiany wyceny tego czynnika produkcji.

W ich przypadku nie moĪna stwierdziü na ile koszty prowadzenia prac związa-nych z postĊpem biologicznym obciąĪały wyniki finansowe na poziomie opera-cyjnym i w jakim stopniu były rekompensowane przychodami z opłat licencyj-nych i sprzedaĪy materiału hodowlanego.

4. Wnioski

Na podstawie wyników uzyskanych w grupach wielkoobszarowych przedsi Ċ-biorstw rolnych, oraz dokonujących siĊ zmian posiadanych przez nie czynników produkcji stwierdzono:

1. Nie moĪna dokonywaü oceny wyników przedsiĊbiorstw rolnych jednopłasz-czyznowo, gdyĪ ich sytuacja i efektywnoĞü kształtowane są przez wielo-aspektowe zjawiska czĊsto o charakterze nie tylko wewnĊtrznym, ale ze-wnĊtrznym. ObfitoĞü lub niedobory czynników produkcji dostĊpnych dla przedsiĊbiorstw rolnych wyznaczają bowiem nie tylko zmiany technologii procesów wytwarzania słuĪące zmniejszaniu wykorzystywanych dóbr defi-cytowych lub potencjalnie defidefi-cytowych, co sprawia, Īe okreĞlone grupy gospodarstw wydzielone z uwagi na formĊ prawną jednostki i własnoĞü ma-jątku, rozmiary prowadzonej działalnoĞci (skalĊ produkcji), czy teĪ ukie-runkowanie produkcyjne stają siĊ relatywnie mniej lub bardziej efektywne ekonomicznie. Spadek podaĪy pracy zwiĊkszający oczekiwania płacowe pracowników i wymagania co do warunków, w jakich wykonywane jest przez nich Ğwiadczenie, sprzyja gospodarstwom rodzinnym opierającym produkcjĊ o własne zasoby tego czynnika produkcji (o małej i Ğredniej skali produkcji), jak równieĪ kierunkom i technologiom mniej pracochłonnym.

Zmniejszenie kosztu pozyskania i obsługi kapitału obcego było elementem pozwalającym uzyskaü lepsze efekty jednostkom o duĪych rozmiarach dzia-łalnoĞci oraz o bardzo kapitałochłonnej technologii. Począwszy od 2004 r.

obserwowano dwa przeciwne kierunki zmian dostĊpnoĞci podstawowych czynników produkcji, a w konsekwencji niejednokrotnie znoszenia siĊ ko-rzyĞci oraz ujemnych efektów dla uzyskiwania komparatywnych przewag.

2. Wprowadzenie w ramach zasad wspólnej polityki rolnej systemu dopłat i subwencji budĪetowych, których pozyskanie uzaleĪnione jest od stanu po-siadania uĪytków rolnych sprawiło, Īe ziemia rolnicza stała siĊ dobrem wy-soce deficytowym. PrzewagĊ ekonomiczną uzyskały wiĊc gospodarstwa, w których stanowiła ona ich własnoĞü, natomiast utracili dzierĪawcy. Naj-wiĊkszymi beneficjentami obecnego system wsparcia, pomimo oficjalnie deklarowanego kierunku pomocy i formalnych obostrzeĔ w tym zakresie, nie są uĪytkownicy ziemi rolniczej, ale jej właĞciciele. DzierĪawa uĪytków rolnych, a zwłaszcza z Zasobu Skarbu PaĔstwa w perspektywie długo i Ğrednioterminowej stała siĊ kosztowniejszym sposobem ich pozyskania, miĊdzy innymi z uwagi na wzrost ryzyka ekonomicznego i politycznego.

Pozostaje kwestią otwartą, na ile interwencja paĔstwa poprzez system wsparcia i decyzje lub zapowiedzi dotyczące dzierĪawy oraz warunków

na-bycia ziemi spowodowały zaburzenia rynku tego czynnika produkcji, a tym samym struktury agrarnej gospodarstw rolnych w Polsce.

3. Obserwowany spadek cen Ğwiatowych surowców rolnych w latach 2008- -2009 został czĊĞciowo zrównowaĪony wzrastającym wsparciem budĪeto-wym. JeĪeli nie nastąpi gwałtowne wzmocnienie złotego wzglĊdem euro do 2013 r., szoki cenowe nie powinny zagroziü funkcjonowaniu badanej zbio-rowoĞci, a buforem gwarantującym dodatnią rentownoĞü działalnoĞci go-spodarczej bĊdą płatnoĞci bezpoĞrednie. Bez poprawy opłacalnoĞci sprzeda-Īy poprzez zmianĊ relacji cenowych nie bĊdzie jednak moĪliwa wysoka efektywnoĞü finansowo-ekonomiczna oraz realizacja najwaĪniejszego celu funkcjonowania badanych podmiotów, jakim jest tworzenie wartoĞci wła-Ğcicielskiej. Wzrastające znaczenie wsparcia budĪetowego bĊdzie pogłĊbia-ło konkurencjĊ o ziemiĊ, jako czynnika w znacznym stopniu warunkującego uzyskanie dopłat. Tym samym nie zniknie, a wzmoĪe siĊ presja na zmianĊ rozdysponowania ziemi z Zasobu Skarbu PaĔstwa, co bĊdzie zwiĊkszaü ry-zyko funkcjonowania wielkoobszarowych gospodarstw opierających swój byt głównie na dzierĪawie uĪytków rolnych. Kwestią otwartą pozostaje sytu-acja badanej zbiorowoĞci w Ğwietle nowej perspektywy finansowej i prawdopodobnych zmian systemu wsparcia po 2013 roku.

4. Zmiany dostosowawcze do warunków produkcji w zakresie struktury fi-nansowania działalnoĞci gospodarczej, wyposaĪenia w czynniki produkcji, technologii wytwarzania (proporcji nakładów), powinny przebiegaü w spo-sób ewolucyjny w wyniku podejmowanych w spospo-sób racjonalny decyzji strategicznych przez właĞcicieli i zarządców gospodarstw bez nadmiernej ingerencji o charakterze administracyjnym. Wszelkie rewolucyjne decyzje i radykalne nowe rozwiązania prawne dotyczące sposobu rozdysponowania ziemi naleĪącej do Zasobu Skarbu PaĔstwa mogą w sposób istotny zakłóciü równowagĊ w proporcji posiadanych czynników produkcji, a tym samym doprowadziü do istotnych zmian, a nawet likwidacji czĊĞci przedsiĊbiorstw rolnych. Z uwagi na formĊ własnoĞü ziemi potencjalne skutki nowych roz-wiązaĔ bĊdą miały najwiĊkszy wpływ na funkcjonowanie gospodarstw dzierĪawionych, a z uwagi na skalĊ działalnoĞci, spółek prywatnych. Ogra-niczenie skali produkcji w wyniku wyłączenia czĊĞci ziemi posiadanej przez najwiĊksze gospodarstwa spowoduje pogorszenie ich sprawnoĞci technicz-nej, która jest silną determinantą efektywnoĞci ekonomicznej. Radykalne zmiany własnoĞci czynników produkcji – obowiązek zakupu ziemi jako wa-runek dalszego jej wykorzystania, zmniejszy wprawdzie ryzyko polityczne, jakie ponoszą dzierĪawcy, ale obniĪy równoczeĞnie efekt dĨwigni

finanso-wej. Najlepszym rozwiązaniem jest wiĊc znoszenie barier ograniczających zakup majątku, w tym ziemi, przez dotychczasowych ich dzierĪawców przy równoczesnym pozostawieniu decyzji samym zainteresowanym, co do mo-mentu rozpoczĊcia i zakoĔczenia procesu wykupu oraz dostĊpnoĞci i posia-dania Ğrodków finansowych. W przeciwnym razie w przedsiĊbiorstwach rolnych powstaną napiĊcia finansowe, które spowodują drastyczne ograni-czenie inwestycji. W konsekwencji w wyniku nabycia praw majątkowych nastąpi regres w zakresie produktywnoĞci technicznej, co bĊdzie prowadziło do pogorszenia konkurencyjnoĞci nie tylko populacji wielkoobszarowych gospodarstw, ale całego rolnictwa.

5. Przeprowadzone badania w sposób jednoznaczny wskazują, Īe w warun-kach makroekonomicznych i przyrodniczych, w jakich funkcjonowały w 2008 r. przedsiĊbiorstwa wielkoobszarowe, wiĊkszoĞü z nich pomna-Īała wartoĞü właĞcicielską zapewniając pełną opłatĊ zasobów czynników produkcji i wszystkich kapitałów. Tym samym badana zbiorowoĞü przy-czyniała siĊ nie tylko do tworzenia dodanej wartoĞci ekonomicznej, ale do rozwoju gospodarczego kraju. Niestety w odróĪnieniu od lat 2004- -2007 fundamenty tych wyników były kruche i wynikały ze zmian wyce-ny wartoĞci ziemi, a wiĊc warunkowane czynnikiem spekulacyjnym.

6. Po integracji z UE rolnictwo przestało byü tylko miejscem zatrudnienia dla właĞcicieli preferujących okreĞlony styl Īycia i pracy, którzy zadowalają siĊ opłatą pracy poniĪej jej wartoĞci rynkowej, a tym samym subsydiujących funkcjonowanie gospodarstwa niĪszym poziomem spoĪycia w zamian za gwarancjĊ zatrudnienia. ObjĊcie rolnictwa krajowego zasadami wspólnej polityki rolnej doprowadziło do sytuacji, w której działalnoĞü ta zapewnia opłatĊ wszystkich czynników produkcji, w tym oszacowany koszt kapitału własnego. PrzedsiĊbiorstwa rolne dzierĪawiące ziemiĊ mogą okazaü siĊ jed-nak ofiarami poprawy koniunktury w rolnictwie (swojego sukcesu), gdyĪ rolnictwo pomimo swojej specyfiki stało siĊ atrakcyjnym miejscem dla in-westorów oczekujących na zysk spekulacyjny ze zmiany wyceny wartoĞci składników majątkowych. Proponowane nowe rozwiązania prawne w zakre-sie dzierĪawy najprawdopodobniej otworzą takiemu kapitałowi szerokie moĪliwoĞci penetrowania najwiĊkszych gospodarstw w Polsce.

7. DzierĪawcy nie korzystają ze zmian wyceny ziemi nie bĊdącej ich własnoĞcią oraz przyrostu z tego tytułu wartoĞci majątku i dlatego powinni równieĪ w planach strategicznych uwzglĊdniü nabywanie tego składnika majątkowe-go. BĊdzie to jednak obwarowane spełnieniem okreĞlonych warunków, w tym zewnĊtrznych takich jak: rozstrzygniĊcie kwestii reprywatyzacji i roszczeĔ

majątkowych, znoszenie iloĞciowych ograniczeĔ zakupu ziemi. Przewidywa-na korekta cen Przewidywa-na rynku ziemi w Przewidywa-najbliĪszym okresie lub spowolnienie ich wzrostu moĪe byü okazją przynajmniej do czĊĞciowego zmniejszenia ryzyka finansowego prowadzonej działalnoĞci.

8. Ocena efektywnoĞci technicznej metodą DEA wskazuje, Īe wnioskowanie na temat sprawnoĞci funkcjonowania przedsiĊbiorstw jedynie na podstawie cząstkowych wyników produkcyjnych danej produkcji (plonów poszczegól-nych roĞlin i wydajnoĞci produkcji zwierzĊcej), oraz nakładów (wielkoĞü za-trudnienia w relacji do UR) prowadziü moĪe do niewłaĞciwych wniosków.

nawet zastosowanie róĪnej technologii produkcji i wielkoĞci nakładów, przy zróĪnicowaniu kierunku działalnoĞci i wydajnoĞci jednostkowych, pozwalały badanym przedsiĊbiorstwom uzyskiwaü zbliĪony poziom efektywnoĞci tech-nicznej. Proporcje i wielkoĞü posiadanych zasobów Ğrodków produkcji nie przekładały siĊ bowiem na poziom ich wzglĊdnego wykorzystania. Efektyw-noĞü techniczna jest bowiem tylko jednym z noĞników wartoĞci przedsiĊbior-stwa, ale jako czynnik o charakterze intensywnym w warunkach 2008 r. nie przekładała siĊ na miĊdzygrupowe róĪnicowanie indeksu tworzenia wartoĞci.

9. Integracja z UE niewątpliwie była tym impulsem, który przyczynił siĊ do zwiĊkszenia wysiłku inwestycyjnego ze strony przedsiĊbiorstw

9. Integracja z UE niewątpliwie była tym impulsem, który przyczynił siĊ do zwiĊkszenia wysiłku inwestycyjnego ze strony przedsiĊbiorstw