DziałalnoĞü przedsiĊbiorstwa rolnego jest determinowana szeregiem po-wiązanych czynników, które moĪna podzieliü na zewnĊtrzne i wewnĊtrzne.
KaĪdy z nich jest Ĩródłem niepewnoĞci co do ich stanów w przyszłoĞci, a wiĊc stanowią one elementy tworzące całoĞciowe ryzyko dla prowadzenia działalno-Ğci gospodarczej danego podmiotu. Dokonujące siĊ zmiany czynników otocze-nia zewnĊtrznego i warunków wewnĊtrznych moĪna rozpatrywaü w kategorii ekspozycji jednostki na niebezpieczeĔstwo, a wiĊc prawdopodobieĔstwa zaist-nienia zdarzeĔ mogących doprowadziü do zmniejszenia poĪytków z posiadania gospodarstwa rolnego, a w skrajnych przypadkach do jego likwidacji (utraty przez gospodarstwo domowe kapitału zaangaĪowanego w przedsiĊbiorstwie rolnym – kapitału własnego). MoĪna je równieĪ odnieĞü do celów cząstkowych realizowanych lub zaplanowanych przez przedsiĊbiorstwo, jako prawdopodo-bieĔstwo nie uzyskania załoĪonych wyników podjĊtych działaĔ strategicznych.
Samo pojĊcie ryzyka rozpatrywane jest nie tylko w kategorii zagroĪeĔ dla funkcjonowania jednostki czy uzyskiwania przez nią niĪszych niĪ oczekiwano
25 ObciąĪyü ich skutkami społeczeĔstwo, które albo bezpoĞrednio ponosi koszty wynikające z takiej działalnoĞci, np. oczyszczanie Ğcieków, albo poĞrednio (wyĪsza zachorowalnoĞü).
26 A. Kagan, Oddziaływanie przedsibiorstw rolniczych na rodowisko naturalne. Aspekt me-todyczny i praktyczny, WieĞ i Rolnictwo nr 3/2009.
wyników finansowych i ekonomicznych, ale równieĪ poprzez pryzmat szans pojawiających siĊ na skutek sprzyjającego kierunku kształtowania siĊ otocze-nia27. Ryzyko moĪna sprowadziü wiĊc do szerszej kategorii, tj. do pojĊcia nie-pewnoĞci co do wyników prowadzonej działalnoĞci gospodarczej, a przy takim podejĞciu mogą one byü zarówno zaniĪone, ale równieĪ zawyĪone w stosunku do oczekiwanego poziomu. NaleĪy równieĪ podkreĞliü, Īe kaĪde pojawiające siĊ zagroĪenie odpowiednio wczeĞnie przewidziane lub rozpoznane, w wyniku podjĊcia odpowiednich działaĔ moĪe staü siĊ elementem przewagi konkuren-cyjnej danej jednostki nad pozostałymi podmiotami28.
Wyspecyfikowanie i pogrupowanie składowych ryzyka dokonywane jest w oparciu o róĪne kryteria oraz z punktu widzenia róĪnych aspektów funkcjo-nowania gospodarstwa rolnego (schemat 2).
Schemat 2 Główne Ĩródła ryzyka dla działalnoĞci gospodarczej prowadzonej przez
przedsiĊbiorstwa rolne
ródło: opracowanie własne na podstawie [Bizon-Górecka 2001; Waniewski i Skoczylas 2002].
27 J. Pawłowska-Tyszko, Aktualne problemy zarzdzania ryzykiem w rolnictwie, Komunikaty Raporty Ekspertyzy nr 535, IERiGĩ-PiB, Warszawa 2009.
28 A. Damodaran, Finanse korporacyjne. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Helion, Gliwice 2007.
WartoĞü sprzedaĪy wraz z dopłatami i subwencjami.
Koszty działalnoĞci operacyjnej
ħródłem ryzyka dla przedsiĊbiorstw rolnych w odróĪnieniu od wiĊkszoĞci podmiotów funkcjonujących w gospodarce narodowej jest otoczenie przyrodni-cze, co wynika z charakteru wytwarzanych dóbr. W przypadku pozostałych składowych nie ma róĪnic co do potencjalnych elementów mogących oddziały-waü na funkcjonowanie tych jednostek, niemniej pojedyncze przedsiĊbiorstwa, ich grupy wydzielone w oparciu o wspólne cechy, np. branĪe, odznaczają siĊ odmienną wraĪliwoĞcią na pojawienie siĊ danych zjawisk i natĊĪenie ich zmian.
MoĪna wiĊc wydzieliü elementy ryzyka w zaleĪnoĞci od zasiĊgu ich wpływu na liczbĊ przedsiĊbiorstw (schemat 3).
Schemat 3 Podział ryzyka w zaleĪnoĞci od zasiĊgu
wpływu zmian czynnika bĊdącego jego Ĩródłem
ródło: opracowanie własne na podstawie [Damodaran 2007].
W rolnictwie obok ryzyka przyrodniczego szczególnie eksponowane są wa-hania róĪnicy, cen po których gospodarstwa rolne sprzedają wytworzone dobra, oraz cen nabywanych obrotowych Ğrodków produkcji. Bez wątpienia ten element moĪna zaliczyü do grupy ryzyka branĪowego, chociaĪ elastycznoĞü cenowa po-szczególnych rynków wydzielonych geograficzne z uwagi na miejsce dokonywanej transakcji lub ze wzglĊdu na rodzaj wytwarzanych produktów moĪe byü odmienna.
Istnieją wspólne narzĊdzia, które pozwalają zabezpieczyü siĊ przed tymi zmianami (ubezpieczenia, kontrakty terminowe, interwencja rynkowa paĔstwa)29.
Z uwagi na moĪliwoĞü ograniczania wpływu czynników ryzyko jest czĊ-sto dzielone na dwa rodzaje: systematyczne – ryzyko niedywersyfikowalne oraz ryzyko niesystematyczne – dywersyfikowalne. Pierwsze z nich wynika ze
29 W. Rembisz, Instrumenty rynku rolnego, Wizja Press & IT, Warszawa 2009.
Wybrane przykłady Ryzyko dotyczące
pojedynczego przedsiĊbiorstwa
Ryzyko branĪowe Ryzyko dotyczące przedsiĊbiorstw
z wielu branĪ
Zmiany: kursu walu-towego, cen no Ğni-ków energii, popytu i podaĪy na wybrany rodzaj produktu o charakterze losowym np. poĪar, kradzieĪ
wisk dotykających wszystkich przedsiĊbiorstw w gospodarce, tak wiĊc nie ma moĪliwoĞci ograniczenia wpływu ich skutków nawet hipotetycznie, tj. prowa-dząc działalnoĞci we wszystkich moĪliwych branĪach i rynkach lub nabywając w takich jednostkach udziały. Ryzyko niesystematyczne jest specyficzne dla danego przedsiĊbiorstwa, branĪy, w której działa i wynika ze zdarzeĔ, których wpływ pozytywny lub negatywny oddziałuje głównie na jego wyniki i wycenĊ.
MoĪna wiĊc je wyeliminowaü lub ograniczyü poprzez dywersyfikacjĊ prowa-dzonej działalnoĞci w ramach danej branĪy lub całej gospodarki, stąd niekiedy okreĞla siĊ je jako ryzyko rynkowe30.
WĞród czynników dotyczących pojedynczego przedsiĊbiorstwa rolnego kształtującego ryzyko na poziomie operacyjnym moĪemy wymieniü: stopieĔ dywersyfikacji produktów, dostawców i odbiorców, strukturĊ kosztów, stoso-waną technologiĊ, ale równieĪ uzaleĪnienie wyników od wsparcia budĪetowe-go oraz wraĪliwoĞü na zmiany warunków dla branĪy.
NaleĪy pamiĊtaü, Īe ryzyko zawsze towarzyszyło i bĊdzie towarzyszyü działalnoĞci gospodarczej. W normalnych warunkach gospodarki rynkowej po-dejmowanie działalnoĞci obarczonych wyĪszym jego poziomem daje moĪliwoĞü uzyskania wyĪszej stopy zwrotu. Podmioty, które wybierają najbezpieczniejsze rozwiązania (najczĊĞciej stosowane przez innych uczestników gry rynkowej) na róĪnych poziomach działalnoĞci (operacyjnej, finansowej) nie mogą liczyü na indywidualną premiĊ, co niezaleĪnie od formy prawnej gospodarstwa moĪe prowadziü w konsekwencji do podziałów jednostki, wycofania kapitałów przez współwłaĞcicieli z uwagi na brak realizacji celów przedsiĊbiorstwa, a nawet w długim okresie do utraty wartoĞci przedsiĊbiorstwa, ograniczenia rozmiarów jego działalnoĞci lub nawet jego likwidacji.
Jednym z głównych elementów zarządzania podmiotem gospodarczym jest przewidywanie ryzyka i wybór rozwiązaĔ optymalnych w zaleĪnoĞci od rozwoju sytuacji, podejmowanie działaĔ obarczonych ryzykiem na poziomie akceptowal-nym ze strony właĞcicieli i zarządzających gospodarstwem rolnym. Przykładem takich działaĔ o charakterze indywidualnym dla kaĪdego przedsiĊbiorstwa jest decyzja o podejmowanym ryzyku finansowym co jest warunkowane udziałem i strukturą kapitałów obcych, a w gospodarstwach rolnych korzystających z dzier-Īawy lub leasingu operacyjnego, wielkoĞcią majątku bĊdącego przedmiotem uĪy-czenia na potrzeby danej jednostki. W kaĪdym przedsiĊbiorstwie rolnym podej-mowane są decyzje strategiczne co do sposobu finansowania kapitału zainwesto-wanego (majątku przedsiĊbiorstwa), zarówno w zakresie bieĪącej działalnoĞci (operacyjnej), jak równieĪ inwestycyjnej. Decyzje te dotyczą nie tylko nabycia
30 A. Sopoüko, Rynkowe instrumenty finansowe, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.
lub dzierĪawy majątku, ale w przypadku kapitału zastosowanego w gospodar-stwie, dotyczące teĪ sposobu sfinansowania aktywów bilansowych (majątku wła-snego jednostki). PrzedsiĊbiorstwa rolne mogą wykorzystaü cztery główne Ĩródła kapitału słuĪących do finansowania tychĪe składników majątkowych. W sposób hierarchiczny moĪna je uporządkowaü nastĊpująco31:
kapitał własny – wniesiony przez właĞcicieli lub „wypracowany – uzyska-ny” przez jednostkĊ w procesie gospodarczym. Zaliczany jest do najbezpiecz-niejszych Ĩródeł finansowania działalnoĞci gospodarstwa rolnego z punktu wi-dzenia wierzycieli. Jego udział nie wiąĪe siĊ z bieĪącym obciąĪeniem jednostki kosztami jego zaangaĪowania, wpływa natomiast na ocenĊ stabilnoĞci wyników finansowych, a tym samym na bezpieczeĔstwo działalnoĞci gospodarczej.Z uwagi na fakt, Īe kapitał własny stanowi podstawowe zabezpieczenie na wypa-dek trudnoĞci w spłacie wierzytelnoĞci, jego poziom decyduje o postrzeganiu jednostki przez instytucje otoczenia w myĞl zasady, Īe im jest wyĪszy jego udział, tym istnieje wiĊksze prawdopodobieĔstwo zwrotu poĪyczonego kapitału. Pomi-mo tego, iĪ zarówno właĞciciele, jak równieĪ wierzyciele, są w takim samym stopniu naraĪeni na ryzyko bankructwa, to kolejnoĞü zaspokajania roszczeĔ w pozycji uprzywilejowanej stawia właĞcicieli Ğrodków obcych. Poza spółkami kapitałowymi właĞciciele gospodarstw naraĪeni są nie tylko na utratĊ kapitału zastosowanego w gospodarstwie rolnym, ale odpowiadają za powstałe straty ca-łym swoim majątkiem (kapitałem gospodarstwa domowego niezaangaĪowanym w przedsiĊbiorstwie). NiĪszy poziom ryzyka, na jakie naraĪeni są wierzyciele wraz z wzrostem udziału kapitału własnego powoduje, Īe takim jednostkom z reguły łatwiej jest skorzystaü z obcych Ĩródeł finansowania działalnoĞci, jak równieĪ koszty obsługi zobowiązaĔ dla takich przedsiĊbiorstw są niĪsze
kapitał obcy długoterminowy – kapitał, który nie stanowi własnoĞci go-spodarstwa (lub jest rezerwą na pokrycie przyszłych zobowiązaĔ), a którego okres wymagalnoĞci jest dłuĪszy niĪ rok. Do tej grupy kapitałów nie zaliczono kredytów o charakterze krótkoterminowym, których zapadalnoĞü32 (w wyniku prolongowania) nastĊpuje po okresie dłuĪszym niĪ rok. Kapitał ten z reguły ge-neruje koszty dla przedsiĊbiorstwa obciąĪające bieĪący wynik finansowy, a wy-sokoĞü opłaty dla wierzycieli z tego tytułu jest zagwarantowana w umowie. Ter-min spłaty wierzytelnoĞci poza nadwyĪką w ramach jego opłaty nie zagraĪa sta-bilnoĞci finansowej przedsiĊbiorstwa;
31 E. Nowak, Analiza sprawozda finansowych, Wydawnictwo PWE, Warszawa 2008.
32 ZapadalnoĞü – okreĞlony termin zwrotu.
kredyty krótkoterminowe – najczĊĞciej kapitał pozyskiwany z banków lub innych instytucji finansowych mający charakter zobowiązania krótkotermino-wego o okreĞlonym terminie spłaty (z reguły krótszym niĪ rok) i okreĞlonym koszcie jego obsługi. Kredyty krótkoterminowe stanowią elastyczne, a zarazem wygodne Ĩródło finansowania działalnoĞci gospodarczej, są jednak obarczone znacznym ryzykiem dla właĞciciela przedsiĊbiorstwa. Ryzyko to jest znacznie wyĪsze niĪ w przypadku zobowiązania długoterminowego. ZaciągniĊcie kredy-tów krótkoterminowych niesie z sobą potrzebĊ wygenerowania w krótkim okre-sie czasu Ğrodków finansowych na pokrycie prowizji i odsetek, które podobnie jak w przypadku długoterminowych zobowiązaĔ o charakterze odsetkowym są zagwarantowane w umowie. W odróĪnieniu od nich kredyty krótkoterminowe niosą z sobą obowiązek spłaty w danym roku kalendarzowym nie tylko kosztu zaciągniĊcia długu, ale równieĪ samego zobowiązania;
pozostałe zobowiązania krótkoterminowe charakteryzują siĊ brakiem wy-dzielonego bezpoĞrednio kosztu obsługi kapitału obcego. Głównym składni-kiem tego rodzaju zobowiązaĔ w gospodarstwach jest tzw. kredyt kupiecki, ale równieĪ okresowo zobowiązania wobec pracowników oraz tytułem opłat for-malno-prawnych. Terminem kredytu kupieckiego najczĊĞciej okreĞla siĊ po-wstające zobowiązania wobec dostawców Ğrodków produkcji. Do zobowiązaĔ krótkoterminowych zaliczane są równieĪ uzyskane zaliczki na poczet przy-szłych dostaw, jeĪeli ich kwota nie przekracza połowy wartoĞci dostawy33. Istnieje moĪliwoĞü wyznaczenia kosztu kredytu kupieckiego na potrzeby zarzą-dzania, co słuĪy porównaniu poziomu powstających obciąĪeĔ w wyniku skorzy-stania z róĪnych Ĩródeł kapitału i wyboru najbardziej efektywnego rozwiązania w zakresie finansowania działalnoĞci. Z uwagi na charakter analizy finansowej nie ma jednak takiej potrzeby w prowadzonych badaniach. Wymagałoby to bo-wiem szczegółowych informacji i szacowania utraty wartoĞci zdyskontowanej w cenach lub jakoĞci dóbr nabywanych przez gospodarstwo i porównania ich z kosztem np. kredytów krótkoterminowych.PolitykĊ kapitałową przedsiĊbiorstwa ocenia siĊ miĊdzy innymi poprzez poziom kształtowania płynnoĞci finansowej gospodarstwa rolnego. Do okreĞlenia granicy po przekroczeniu, której mogą wystąpiü trudnoĞci w regulowaniu bieĪą-cych naleĪnoĞci polegających na braku moĪliwoĞci spłaty wymaganych w danym momencie zobowiązaĔ krótkoterminowych i naleĪnej opłaty z tytułu zobowiązaĔ długoterminowych, wykorzystywane są róĪne wskaĨniki płynnoĞci. WiĊkszoĞü
33 Z. Wyszkowska, Rachunkowo w przedsibiorstwach rolniczych, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2006.
z nich (wskaĨniki tradycyjne) opierają ocenĊ zagroĪenia bankructwem na podsta-wie struktury i podsta-wielkoĞci aktywów obrotowych oraz zobowiązaĔ bieĪących.
Zastosowanie takich miar oceny płynnoĞci, jak wskaĨnik: bieĪącej płynno-Ğci, płynnoĞci szybkiej, czy gotówkowej (natychmiastowej) – nie jest jednak wia-rygodnym sposobem ustalenia poziomu zagroĪenia niewypłacalnoĞci przedsiĊ-biorstwa w trakcie prowadzenia działalnoĞci gospodarczej (uwzglĊdniając czyn-nik czasu), zwłaszcza gdy są one sporządzane na podstawie rocznych sprawozdaĔ finansowych, a takim w prowadzonym badaniu dysponowano. Dotyczy to zwłasz-cza jednostek, w których w stosunkowo krótkim okresie nastĊpują duĪe zmiany składników i wielkoĞci majątku obrotowego oraz zobowiązaĔ krótkoterminowych, a zmiany te wynikają z toku produkcji. Składniki te mogą byü bowiem istotnie róĪ-ne w poszczególnych okresach od ich poziomu ustaloróĪ-nego na dzieĔ sporządzenia rocznego bilansu ksiĊgowego. Jest to determinowane miĊdzy innymi długoĞcią cy-klu produkcyjnego, który warunkuje okres oczekiwania na uzyskanie Ğrodków ze zbycia wytworzonych dóbr oraz zapotrzebowania na kapitał pracujący (obrotowy).
Tradycyjne wskaĨniki płynnoĞci, a zwłaszcza płynnoĞü gotówkowa, są na-tomiast nieodzownym narzĊdziem w systemie bieĪącego zarządzania i monito-rowania wypłacalnoĞci jednostki przez ich właĞcicieli i zarządców. Mają one bowiem wysoką pojemnoĞü informacyjną do oceny zdolnoĞci natychmiastowej spłaty wymagalnych w danym momencie zobowiązaĔ krótkoterminowych z po-siadanych Ğrodków pieniĊĪnych i uzyskanych w wyniku zbycia aktywów obro-towych. W ujĊciu analitycznym jest to jednak wadą ograniczającą ich przydat-noĞü, gdyĪ w procedurze ich obliczania kładzie siĊ nacisk na ujĊcie likwidacyj-ne (wartoĞü aktywów obrotowych). JeĪeli ich monitorowanie odbywa siĊ jedy-nie na podstawie rocznego bilansu, jedy-nie są one przydatne do pomiaru płynnoĞci w warunkach sezonowych napiĊü finansowych (wykres 5)34.
Specyfika rolnictwa wynika z faktu, Īe w zaleĪnoĞci od ukierunkowania produkcyjnego i iloĞci oraz rodzaju prowadzonych działalnoĞci w ciągu roku kalendarzowego moĪe nastĊpowaü zamkniĊcie róĪnej liczby cykli produkcyj-nych. Cykle te mogą na siebie zachodziü (byü nieregularne), a ich wpływy (za-stosowania kapitałów i zwroty Ğrodków) wzajemnie znosiü lub wzmacniaü.
Z sytuacją wzajemnego znoszenia wpływów mamy do czynienia w gospodar-stwach o mieszanym ukierunkowaniu produkcji rolniczej, ale równieĪ w tych jednostkach wystĊpuje zjawisko szczytu zapotrzebowania na kapitał pracujący.
Lata gospodarcze najczĊĞciej nie pokrywają siĊ z finansowymi, a zdarzenia mają-ce wpływ na kolejny okres sprawozdawczy nie znajdują dokładnego odzwiercie-dlenia w danym bilansie finansowym. Klasycznym tego przykładem jest
34 G. Hawawini, C. Viallet, Finanse menad erskie, Wydawnictwo PWE, Warszawa 2007.
cja roĞlinna polowa, dla której w danym roku finansowym nastĊpuje zamkniĊcie jednego roku gospodarczego (uprawa wiosenna, nawoĪenie, ochrona chemiczna, Īniwa i zbiór płodów), a jednoczeĞnie rozpoczĊcie kolejnego (dokonywane pod zbiory roku nastĊpnego: uprawki poĪniwne, zakup i wysiew nawozów, materiału siewnego, wstĊpna ochrona roĞlin itp.). W produkcji zwierzĊcej na koniec roku kalendarzowego moĪe przypadaü zarówno zakoĔczenie cyklu i sprzedaĪ zwierząt (brakowanie stada, zakoĔczenie tuczu), jak równieĪ moment wzmoĪenia wydat-kowania Ğrodków na zakupu młodych zwierząt, pasz, leków itp.
Wykres 535 Teoretyczny rozkład zapotrzebowania na kapitał pracujący bezgotówkowy
oraz strategie utrzymywania płynnoĞci w gospodarstwie
IV kwartał I kwartał II kwartał III kwartał IV kwartał I kwartał poprzedni
rok
dany rok nastĊpny rok
Linia wyznaczająca poziom pokrycia zapotrzebowania na kapitał pracujący kapitałem stałym przy róĪnych strategiach kształtowania płynnoĞci: zachowawcza, wywaĪona, agresywna.
ródło: opracowanie własne.
OcenĊ płynnoĞci według klasycznych miar zniekształcają ponadto decyzje zarządcze o charakterze produkcyjnym i finansowym, a najwaĪniejsze z nich do-tyczą okresu przechowywania i termin zbytu produktów własnych (np. w produk-cji zbóĪ, rzepaku, ziemniaków moĪe to nastąpiü zaraz po zbiorze lub nawet w kolejnym roku kalendarzowym), termin zakupu i zastosowania nawozów mine-ralnych, Ğrodków ochrony roĞlin, utrzymywanie zapasów pasz. WaĪna jest rów-nieĪ strategia dotycząca momentu pozyskania niezbĊdnych kapitałów: rodzaj
35 Przebieg krzywej obrazującej zapotrzebowanie na kapitał pracujący został opracowany dla hipotetycznego gospodarstwa o mieszanym kierunku produkcji, tj. utrzymującym trzodĊ chlewną w systemie zamkniĊtym przy załoĪeniu, Īe: zbycie wiĊkszoĞci produktów roĞlinnych nastĊpuje bezpoĞrednio po zbiorach, w gospodarstwie uprawiane są roĞliny jare i ozime, a okres zakupu Ğrodków produkcji pokrywa siĊ z ich zastosowaniem.
i termin zaciągniĊcia zobowiązaĔ krótkoterminowych, rotacja zobowiązaĔ bieĪą-cych, w duĪych jednostkach – zakres kredytowania odbiorców. Opierając wskaĨ-niki płynnoĞci o dane bilansowe, waĪna jest równieĪ wycena produktów goto-wych bĊdących w posiadaniu gospodarstwa, dokonywanie wyceny i przyjĊtego sposobu ustalenia wartoĞci półproduktów oraz produkcji w toku oraz udziału ich w strukturze aktywów obrotowych, a takĪe wielu innych parametrów.
Przydatnym narzĊdziem do pomiaru związku miĊdzy decyzjami operacyjnymi a ich skutkami finansowymi jest przekształcenie standardowe bilansu finansowego do wersji analitycznej (schemat 4). Polega to na innym agregowaniu podstawowych składników pasywów i aktywów. Kapitał stały w tym podejĞciu został zdefiniowany jako suma kapitału własnego i zobowiązaĔ długoterminowych, a pozostałe składniki okreĞlono jako zobowiązania krótkoterminowe. Aktywa obrotowe podzielono na zapotrzebowanie na kapitał pracujący bezgotówkowy netto oraz inwestycje krótkoterminowe (Ğrodki pieniĊĪne i ich ekwiwalent w postaci salda na rachunku bankowym związane z prowadzeniem działalnoĞci operacyjnej i inne).
Schemat 4 UjĊcie analityczne bilansu na tle bilansu standardowego
Kapitał zainwestowany Inwestycje
krótkoter-minowe Aktywa
obrotowe
Zapotrzebowanie na kapitał pracujący
Aktywa trwałe netto
Kapitał zastosowany
Rozliczenia miĊdzyokresowe i fundusze specjalne
Pozostałe zobowiązania krótkoterminowe ZadłuĪenie
krótkoterminowe
Kredyty krótkoterminowe
Rezerwy i zobowiązania
dłu-goterminowe Kapitał stały
Kapitał własny
ródło: opracowanie własne na podstawie [Hawawini i Viallet 2007].
OcenĊ zdolnoĞci regulowania zobowiązaĔ przez przedsiĊbiorstwo doko-nano w oparciu o wskaĨnik tzw. płynnoĞci długoterminowej, okreĞlając bezpieczeĔstwo na podstawie struktury pokrycia zapotrzebowania na kapitał pracujący bezgotówkowy brutto, kapitałem stałym netto.
Kapitał stały netto wyznaczono jako róĪnicĊ pomiedzy kapitałem stałym i majątkiem trwałym bilansowym (aktywami trwałymi przedsiĊbiorstwa), jako
tą czĊĞü kapitału o długim okresie wymagalnoĞci spłaty, która słuĪy do finan-sowania aktywów obrotowych36.
Zapotrzebowanie na kapitał pracujący bezgotówkowy (brutto) obliczono jako wynik pomniejszenia kapitału pracującego bezgotówkowy netto o wielkoĞü krótkoterminowych zobowiazaĔ o charakterze nieodsetkowym i kwotĊ rozliczeĔ miĊdzyokresowych biernych.
WskaĨnik płynnoĞci został wiĊc obliczony na podstawie wzoru:
gdzie:
Wp – wskanik płynnoci, Ks – kapitał stały, At – aktywa trwałe,
Zpn – zapotrzebowanie na kapitał pracujcy netto (bezgotówkowy), Zpb – zapotrzebowanie na kapitał pracujcy brutto (bezgotówkowy), Ao – aktywa obrotowe,
Ik – inwestycje krótkoterminowe,
Zk – zobowizania krótkoterminowe (z wyjtkiem zobowiza kredytowych), Rm – rozliczenia midzyokresowe bierne,
E – kapitał własny bdcy wartoci aktywów sfinansowanych kapitałem stanowi-cym własno przedsibiorstwa rolnego lub jego włacicieli,
Dd – kapitał obcy długoterminowy – suma kredytów, po yczek, utworzonych rezerw i innych zobowiza o okresie zapadalnoci dłu szym ni rok.
Drugim wskaĨnikiem wykorzystanym do okreĞlenia bezpieczeĔstwa finansowego, a zarazem słuĪącym do ustalenia zdolnoĞci do finansowego odtwarzania nakładów jest stopieĔ pokrycia kapitałem stałym netto kosztów podstawowej działalnoĞci operacyjnej skorygowanej o wartoĞü amortyzacji przy uwzglĊdnieniu liczby cykli produkcyjnych w ciągu roku37:
36 M. SierpiĔska, T. Jachna, Ocena przedsibiorstw według standardów wiatowych, Wydaw-nictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.
37 B. Prusak, Nowoczesne metody prognozowania zagro enia finansowego przedsibiorstwa, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2005.
Ks-At Wp =
Zpb
*100 % (1) Ks = E+Dd (2) Zpn = Ao-Ik (3) Zpb = Zpn-Zk-Rm (4)
n(Ks-At) ZKP =
(Kpa)
*100% (5) gdzie:
ZKP – stopie zaanga owanie kapitału trwałego,
n – współczynnik korygujcy odpowiadajcy liczbie cykli produkcyjnych38, Kpa – koszty podstawowej działalnoci operacyjnej skorygowane o wielko amortyzacji, pozostałe j.w.
Łącznie wskaĨniki te dają znacznie lepszy obraz sytuacji przedsiĊbior-stwa w ujĊciu analitycznym niĪ tradycyjne miary płynnoĞci. Pozwalają oceniü zarówno płynnoĞü finansową w układzie statycznym – bilansowym (Wp) i dynamicznym przy uwzglĊdnieniu zmian kapitałów (ZKP). WskaĨnik płynno-Ğci daje pogląd na relacje kapitału stałego netto do aktywów obrotowych finan-sowanych kredytem krótkoterminowym. StopieĔ zaangaĪowania kapitału trwa-łego odpowiada natomiast na pytanie, w jakim stopniu bieĪąca działalnoĞü go-spodarcza przedsiĊbiorstwa moĪe byü finansowana kapitałem bezpiecznym z punktu widzenia terminu wymagalnoĞci jego spłaty (kapitałem własnym i zo-bowiązaniami długoterminowymi).
Przedmiotem interpretacji obu wskaĨników jest nie tylko ich poziom, ale ich znak warunkowany wartoĞcią kapitału trwałego netto. Dodatnia wartoĞü te-go kapitału informuje o rozwaĪnym kształtowaniu struktury finansowania dzia-łalnoĞci i stosowaniu zasady bilansowej w myĞl której, aktywa trwałe powinny
Przedmiotem interpretacji obu wskaĨników jest nie tylko ich poziom, ale ich znak warunkowany wartoĞcią kapitału trwałego netto. Dodatnia wartoĞü te-go kapitału informuje o rozwaĪnym kształtowaniu struktury finansowania dzia-łalnoĞci i stosowaniu zasady bilansowej w myĞl której, aktywa trwałe powinny