3. Wyniki empiryczne
3.4. Wyniki produkcji rolniczej w przedsi biorstwach wielkoobszarowych
We wszystkich grupach badanych gospodarstw wielkoobszarowych przewaĪała choü w róĪnym stopniu uprawa roĞlin, jako podstawowy kierunek działalnoĞci rolniczej (wykres 23). Udział gospodarstw wyspecjalizowanych w produkcji zwierzĊcej zarówno Īywionych paszami objĊtoĞciowymi, jak
i treĞciwymi za wyjątkiem gospodarstw osób fizycznych z majątkiem zakupio-nym i spółek z majątkiem dzierĪawionym był znacznie niĪszy niĪ z produkcją roĞlinną. W gospodarstwach osób fizycznych z majątkiem dzierĪawionym, spół-kach z majątkiem zakupionym oraz jednoosobowych spółkach Skarbu PaĔstwa zróĪnicowanie pod wzglĊdem udziału jednostek wyspecjalizowanych w pro-dukcji roĞlinnej było statystycznie istotne nie tylko na poziomie wewnątrz gru-powym, ale równieĪ wzglĊdem wyĪej wymienionych gospodarstw osób fizycz-nych z majątkiem zakupionym i spółek z majątkiem dzierĪawionym. Biorąc pod uwagĊ specjalizacjĊ w produkcji zwierzĊcej, naleĪy zwróciü uwagĊ na jedno-osobowe spółki Skarbu PaĔstwa, które nie tylko odznaczały siĊ najwiĊkszą liczbą jednostek ukierunkowanych na chów i hodowlĊ bydła i koni, ale jedno-czeĞnie brakiem typowych ferm trzody chlewnej i drobiu.
Wykres 23 Specjalizacja produkcji analizowanych przedsiĊbiorstw rolnych w 2008 r.105
10,5
uprawa roĞlin zwierzĊta Īywione paszami objĊtoĞciowymi
zwierzĊta Īywione paszami treĞciwymi
%
gospodarstwa osób fizycznych z majątkiem zakupionym gospodarstwa osób fizycznych z majątkiem dzierĪawionym spółki z majątkiem zakupionym
spółki z majątkiem dzierĪawionym jednoosobowe spółki Skrabu PaĔstwa
ródło: obliczenia własne sporzdzone na podstawie: [Zitek 2008 ].
105 Specjalizacja okreĞlona została na podstawie udziału poszczególnych działalnoĞci w stan-dardowej nadwyĪce bezpoĞredniej całego gospodarstwa. WielkoĞü tej nadwyĪki ustalono na podstawie sumy iloczynów rozmiarów poszczególnej działalnoĞci i współczynników przelicze-niowych SGM „2004”. Przyporządkowanie do danej grupy: uprawa roĞlin, zwierzĊta Īywione paszami objĊtoĞciowymi, zwierzĊta Īywione paszami treĞciwymi, nastĊpowało po stwierdzeniu przewagi danego kierunku produkcji w łącznej nadwyĪce bezpoĞredniej gospodarstwa.
Znaczenie produkcji roĞlinnej wytwarzanej w gospodarstwie nie zawsze odpowiada jej udziałowi w produkcji koĔcowej i towarowej. Decyduje o tym jej rozdysponowanie oraz udział jej wewnĊtrznego zagospodarowania głównie w postaci pasz własnych. Przy produkcji zwierzĊcej opartej jedynie lub głównie na paszy wytwarzanej w gospodarstwie, produkcja roĞlinna w swojej masie i wartoĞci moĪe odrywaü nieistotną rolĊ jako element produkcji koĔcowej i to-warowej. Widaü to wyraĨnie zwłaszcza na przykładzie jednoosobowych spółek paĔstwowych przy porównaniu specjalizacji prowadzonej działalnoĞci rolniczej z ukierunkowaniem towarowej produkcji (wykres 24). Analizując strukturĊ pro-dukcji, naleĪy stwierdziü, Īe pomimo specjalizacji 80% gospodarstw w produk-cji roĞlinnej, połowa badanej zbiorowoĞci jednoosobowych spółek nie posiadała ukierunkowania działalnoĞci towarowej (mieszana towarowa produkcja roĞlinna i zwierzĊca). Pod wzglĊdem tego parametru jednoosobowe spółki Skarbu PaĔ-stwa w znacznym stopniu odbiegały od pozostałych grup.
Wykres 24 Ukierunkowanie towarowej produkcji rolniczej w badanych przedsiĊbiorstwach
wielkoobszarowych106 w 2008 r.
28,9
gospodarstwa osób fizycznych z majątkiem zakupionym gospodarstwa osób fizycznych z majątkiem dzierĪawionym spółki z majątkiem zakupionym
spółki z majątkiem dzierĪawionym jednoosobowe spółki SkaUbu PaĔstwa
ródło: obliczenia własne.
106 Ukierunkowanie produkcji zostało dokonane na podstawie udziału poszczególnych działal-noĞci w przychodach ze sprzedaĪy produktów, towarów wykonanych z surowców rolniczych i usług. Ukierunkowanie zwierzĊce/roĞlinne oznacza, Īe udział w sprzedaĪy dóbr wytworzonych w ramach tej działalnoĞci przekroczył 66% przychodów ogółem. W przypadku produkcji mie-szanej udział przychodów z Īadnej działalnoĞci nie przekroczył wymaganego progu 66%.
Naturalną konsekwencją specjalizacji produkcji zwierzĊcej w kierunku zwierząt Īywionych paszami objĊtoĞciowymi była wyĪsza liczba tych zwierząt w przeliczeniu na jednostkĊ powierzchni uĪytków rolnych (obsada) w stosunku do pozostałych grup gospodarstw (tabela 13).
NajwaĪniejsze znaczenie w produkcji zwierzĊcej w grupie spółek paĔ-stwowych odgrywał chów i hodowla bydła mlecznego. Mleko zachowało domi-nujący udział w towarowej produkcji tych jednostek osiągając w 2008 r. 74%
łącznych przychodów uzyskanych ze sprzedaĪy produktów zwierzĊcych, ale w latach poprzednich udział ten oscylował na poziomie 85%. Spadek udziału mleka był pochodną załamania siĊ cen skupu tego surowca i wystąpił pomimo wzrostu sprzedaĪy tego produktu (wzrost o 11,4% w stosunku do 2007 roku).
JednoczeĞnie odnotowano znaczne zwiĊkszenie sprzedaĪy zwierząt, w tym zwłaszcza jałówek hodowlanych, przy wzrastających cenach Īywca (tabela 13).
Tabela 13 Obsada zwierząt (sztuki na 100 ha UR) w analizowanych gospodarstwach w 2008 r.
Spółki Gospodarstwa osób
fizycznych z majątkiem: prywatne z majątkiem:
Wyszczególnienie
zakupionym dzierĪawionym zakupionym dzierĪawionym Skarbu PaĔstwa
Bydło 10,0 21,4 20,2 24,7 66,2
w tym krowy 4,8 8,6 9,4 10,4 27,7
krowy mamki 1,1 0,9 1,3 0,6 0,3
Trzoda chlewna 160,2 57,9 27,5 87,7 19,4
w tym maciory 13,8 5,9 1,9 9,6 2,5
Owce 3,2 0,1 0,0 0,0 3,2
Drób 1604,1 2589,2 0,0 2253,3 0,0
MlecznoĞü krów 5318,5 7312,7 8278,1 7062,0 8564,7 ZuĪycie paszy na kg
Īywca wieprzowego 3,0 3,1 2,9 3,4 3,6
ródło: badanie własne.
Spółki paĔstwowe od lat dziewiĊüdziesiątych rozwijały chów i hodowlĊ bydła mlecznego powiĊkszając systematycznie iloĞü utrzymywanych krów mlecznych. Działania te podjĊte przed integracją z UE były elementem długofa-lowej strategii zorientowanej na uzyskanie efektów po wejĞciu w Īycie unijnego mechanizmu regulacji rynku mleka, a nie wynikało z bieĪących relacji ceno-wych, które bezpoĞrednio przed integracją nie gwarantowały wysokiej opłacal-noĞci tej produkcji.Szybszy wzrost cen mleka po 1 maja 2004 r. oraz moĪliwoĞü uzyskania dodatkowej kwoty sprzedaĪy mleka z rezerwy krajowej stały siĊ
im-pulsami do utrzymania tempa wzrostu produkcji i sprzedaĪy tego produktu do 2006 roku. Zmiany przepisów prawnych i ograniczenie dla najwiĊkszych go-spodarstw moĪliwoĞci korzystania z uwalnianej kwoty w ramach rozdyspono-wania dodatkowej rezerwy restrukturyzacyjnej mleka, przy przekroczeniu kwo-ty sprzedaĪy na poziomie kraju, czasowo ograniczyło pogłowie krów w tej gru-pie. Po okresie wzrostu cen mleka w 2007 roku dających impuls do powrotu na drogĊ dalszej rozbudowy stada podstawowego, wspomniana korekta w 2008 r.
powstrzymała ten trend. Utrzymywał siĊ natomiast wzrost wydajnoĞci mleka w przeliczeniu na krowĊ mleczną, a w ostatnim roku badaĔ stwierdzono zwiĊk-szenie tego parametru o 20%. Przewiduje siĊ w przyszłoĞci stabilizacjĊ pogło-wia zwierząt w tej grupie jednostek, przy dalszym progresie wydajnoĞci mlecznej krów pomimo jej bardzo wysokiego poziomu w okresie bazowym (w 2008 r.). Na podstawie planowanych zmian dotychczasowych limitów sprzedaĪy mleka (pla-nowany wzrost kwoty o 11% w 2009 r.), naleĪy oczekiwaü dalszego wzrostu nie tylko jego produkcji, ale i sprzedaĪy.
Sprzyjające warunki do produkcji i sprzedaĪy mleka po integracji z UE w najwiĊkszym stopniu wykorzystały gospodarstwa osób fizycznych z mająt-kiem zakupionym i dzierĪawionym. PrzedsiĊbiorstwa naleĪące do obu grup w latach 2004-2007 systematycznie powiĊkszały liczbĊ krów, uzyskując jedno-czeĞnie coraz lepsze jednostkowe wydajnoĞci – iloĞci uzyskiwanego mleka od krowy. Warunki cenowe w 2008 r. spowodowały jednak ograniczenie liczby krów mlecznych, a w gospodarstwach osób fizycznych z majątkiem zakupio-nym równieĪ bardzo nieznaczną poprawĊ wydajnoĞci produkcji mleka od krowy (spadek o 1% w ujĊciu rok do roku). W grupie tej obserwowano jednak od 2006 r. najintensywniejszy proces zmiany kierunku uĪytkowania bydła z mlecznego na miĊsny. Udział tzw. krów mamek, tj. krów ras miĊsnych lub o wielokierun-kowym typie uĪytkowania i doskonalonych genetycznie w kierunku poprawy wydajnoĞci miĊsnej ich potomstwa, na koniec 2008 r. wyniósł prawie jedną czwartą łącznego pogłowia krów. JednoczeĞnie jako w jedynej grupie nastąpiło zmniejszenie liczby gospodarstw utrzymujących bydło (spadek z 30 do 20%
liczebnoĞci tej grupy).
W pozostałych przedsiĊbiorstwach był natomiast kontynuowany proces zwiĊkszania wydajnoĞci mleka od krów. W gospodarstwach osób fizycznych z majątkiem dzierĪawionym w latach 2007-2008 nastąpił wzrost o 10% wydajno-Ğci mlecznej krów, co przy zwiĊkszeniu o 27% w spółkach z majątkiem zakupio-nym spowodowało, Īe pod wzglĊdem tego parametru spółki te wyprzedziły go-spodarstwa osób fizycznych. W grupie gogo-spodarstwach osób fizycznych z mająt-kiem dzierĪawionym przewidywany jest dalszy wzrost produkcji mleka,
a Ğwiadczy o tym planowane w 2009 r. powiĊkszenia kwoty sprzedaĪy o 14%
w stosunku do limitu posiadanego w 2008 roku.
W spółkach z majątkiem zakupionym i dzierĪawionych barierą rozwoju produkcji mleka była organizacja pracy. Kierunek mleczny uĪytkowania bydła jest uciąĪliwy z uwagi na potrzebĊ obecnoĞci, choü z przerwami, przez cały dzieĔ siedem razy w tygodniu. Spółki prywatne w latach 2006-2008 systematycznie zmniejszały wiĊc obsadĊ krów mlecznych, ale jednoczeĞnie zwiĊkszały inten-sywnoĞü uĪytkowania posiadanych krów mlecznych. W latach 2006-2007 wzrost wydajnoĞci nie rekompensował jednak ubytku zwierząt, w odróĪnieniu od ostat-niego z analizowanych lat, tj. 2008 roku. Wzrost wydajnoĞci mlecznej nastąpił bowiem szybciej niĪ zmniejszanie pogłowia krów mlecznych, co spowodowało, Īe w grupie spółek z majątkiem dzierĪawionym nastąpił wzrost produkcji towa-rowej mleka o 16% , natomiast w spółkach z majątkiem zakupionym o 3%
(wzrost wydajnoĞci jednostkowej krów mlecznych o 17%). Obie grupy w naj-wiĊkszym stopniu rozwijały miĊsny kierunek chowu bydła, zwiĊkszając odpowied-nio iloĞü krów mamek o 100% i 50% według stanu z 2007 roku. Jednak kierunek miĊsny chowu i hodowli bydła odgrywał wiĊkszą rolĊ jedynie w spółkach z majątkiem zakupionym (udział mamek w pogłowiu krów wyniósł 14%), a wysoki przyrost wynikał z niskiej bazy (stanu z okresu porównywanego).
NajwiĊkszy spadek pogłowia zwierząt w całej badanej zbiorowoĞci odno-towano w przypadku owiec i trzody chlewnej (tabela 17). Owce odgrywały mar-ginalną rolĊ i są utrzymywane w gospodarstwach osób fizycznych głównie z uwagi na realizacjĊ pakietu ochrony ras rodzimych zwierząt w ramach pro-gramu rolnoĞrodowiskowego, a w jednoosobowych spółka równieĪ z uwagi na realizacjĊ własnych programów hodowli zachowawczej. Zmniejszenie pogłowia zwierząt nie wynikało jednak z zaniechania utrzymywania owiec w gospodar-stwach prowadzących ich chów i hodowle, a jedynie z ograniczenia wielkoĞci dotychczas utrzymywanych stad.
NajwiĊkszym pogłowiem trzody chlewnej w relacji do uĪytków rolnych w 2008 roku odznaczały siĊ gospodarstwa osób fizycznych z majątkiem zaku-pionym i dzierĪawionym oraz spółki zakupione. Od 2006 r. obserwowano sys-tematyczne ograniczanie pogłowia tych zwierząt w całej zbiorowoĞci, a apo-geum tego zjawiska przypadło na 2008 rok. W odróĪnieniu od bydła i owiec we wszystkich badanych grupach w ostatnim analizowanym roku nastąpiło zmniej-szenie liczby gospodarstw utrzymujących ten gatunek zwierząt, przy czym aĪ o 60% w grupie gospodarstw osób fizycznych z majątkiem dzierĪawionym (w 2008 r. jedynie 13,3% jednostek zajmowało siĊ chowem i hodowlą trzody chlewnej), co skutkowało zmniejszenie obsady zwierząt o 40%. W przypadku
tej grupy obserwowano dramatyczne zmniejszeniem liczby zwierząt równieĪ w 2007 r. po okresie zwiĊkszania iloĞci trzody chlewnej w latach 2004-2006.
Oznacza to wycofywanie siĊ z produkcji gospodarstw, które zachĊcone wyso-kimi cenami wprowadziły trzodĊ chlewną jako nowy kierunek produkcji lub znacznie rozbudowały małe stada. BezpoĞrednią przyczyną rezygnacji z chowu i hodowli trzody chlewnej były nie tylko zmiany opłacalnoĞci produkcji, ale wymóg spełnienia dobrostanu zwierząt w ramach tzw. warunków wzajemnej zgodnoĞci (cross-compliance)107. Nie spełnianie reguł począwszy od 2009 r.
miało bowiem skutkowaü ograniczeniem lub utratą dopłat bezpoĞrednich, co w przypadku koniecznoĞci poniesienia znacznych nakładów inwestycyjnych skutkowało wycofywaniem siĊ z tego kierunku działalnoĞci rolniczej.
Ograniczenie pogłowia trzody chlewnej o 22% nastąpiło równieĪ w jed-noosobowych spółkach Skarbu PaĔstwa, przy zmniejszeniu o jedną piątą liczby gospodarstw utrzymujących ten gatunek zwierząt. Była to jednak kontynuacja trendu spadkowego obserwowanego od 2003 r. polegającego zarówno na zmniejszaniu liczby gospodarstw posiadających trzodĊ chlewną, jak równieĪ na zmniejszaniu wielkoĞci stad. Jednoosobowe spółki odznaczają siĊ najwyĪszym odsetkiem gospodarstw z trzodą chlewną (co czwarta spółka), ale udział tej działalnoĞci w przychodach z produkcji zwierzĊcej nie przekraczał 3,5%.
W pozostałych trzech grupach Ğrednioroczny stan zwierząt w 2008 r. uległ zwiĊkszeniu, a najwiĊcej bo o 18% wzrosła obsada w spółkach z majątkiem za-kupionym. W roku tym nastąpiło wprawdzie ograniczenie liczby jednostek utrzymujących trzodĊ chlewną o 14% (19% spółek utrzymywało trzodĊ chlewną), ale jednoczesna rozbudowa istniejących stad pozwoliła uzyskaü wzrost pogłowia tych zwierząt. Jednak w grupie tej udział wieprzowiny w strukturze towarowej produkcji zwierzĊcej był równieĪ relatywnie niski i wynosił 18% w 2008 roku.
Najmniejszy odsetek jednostek rezygnujących z utrzymywania trzody chlewnej stwierdzono w 2008 r. w grupie gospodarstw osób fizycznych z ma-jątkiem zakupionym (ubytek o 10%, a tym samym spadek do 23,5% przedsiĊ-biorstw w grupie). Wzrost pogłowia w jednostkach zajmujących siĊ chowem i hodowlą trzody chlewnej doprowadził do przyrostu obsady w tej zbiorowoĞci o 5%. Ubytek przedsiĊbiorstw utrzymujących trzodĊ chlewną w ramach spółek z majątkiem dzierĪawionym był wyĪszy i wyniósł 14% (23% spółek na koniec 2008 r. posiadało trzodĊ chlewną), ale nie miało to znaczenie dla pogłowia tych zwierząt. Trzoda chlewna jest najwaĪniejszą produkcją towarową zwierzĊcą
107 Praca zbiorowa, Minimalne wymagania wzajemnej zgodnoci (cross-compliance) dla go-spodarstw rolnych, przewodnik dla doradców, ODR, Radom 2010.
w tej grupie, udział jej w strukturze sprzedaĪy produkcji zwierzĊcej w 2008 r.
osiągnął poziom 60%.
NajwiĊksze zmiany w strukturze stada trzody chlewnej obserwowano w spółkach z majątkiem dzierĪawionym. Polegały one głównie na zmniejszeniu iloĞci macior (spadek w 2008 r. o 13% wzglĊdem 2007 r.). MoĪna przewidywaü zatem, Īe w tej grupie nastąpi ograniczenie chowu trzody chlewnej. Produkcja Īywca wieprzowego w tej grupie gospodarstw stanowiła jedynie jedną piątą przychodów produkcji zwierzĊcej, a wiĊc zmiany te nie bĊdą oddziaływaü w niewielkim stopniu na strukturĊ sprzedaĪy produktów.
W całej badanej zbiorowoĞci przewiduje siĊ postĊpowanie procesu spe-cjalizacji polegającej na ograniczaniu produkcji trzody chlewnej w gospodar-stwach o najgorszych efektach produkcyjnych, jak równieĪ dalszą rezygnacjĊ z produkcji na początku 2009 r. jednostek nie spełniających zasad dobrostanu zwierząt. JednoczeĞnie przewiduje siĊ wzrost pogłowia tych zwierząt w przed-siĊbiorstwach najbardziej efektywnych, zwłaszcza w tych jednostkach w których modernizowano budynki i powiĊkszane są chlewnie.
Gospodarstwa osób fizycznych z majątkiem zakupionym odznaczały siĊ najwiĊkszym odsetkiem tych, które specjalizowały siĊ w drobiarstwie (11% grupy) przy najmniejszej obsadzie ptaków w relacji do powierzchni uĪytków rolnych.
W stosunku do pozostałych grup w których wystĊpował drób, udział tej produkcji w strukturze przychodów ze sprzedaĪy był mniejszy i wynosił 30%. W całej bada-nej zbiorowoĞci w 2008 r. jedynie 5% przedsiĊbiorstw utrzymywało stada drobiu o ukierunkowaniu towarowym i udział ten na przestrzeni lat 2006-2008 nie ulegał zmianom, jednak z uwagi na oparcie tuczu głównie na zakupie pasz, działalnoĞü ta mogła osiągnąü jedną czwartą przychodów z produkcji zwierzĊcej.
Drugą pod wzglĊdem liczebnoĞci ferm drobiarskich były spółki z mająt-kiem dzierĪawionym (6% jednostek), które powiĊkszały pogłowie zwierząt w 2008 roku. Pomimo nielicznej grupy gospodarstw utrzymujących ptaki do-mowe, aĪ 47% produkcji zwierzĊcej w grupie spółek z majątkiem dzierĪawio-nym przypadało na drobiarstwo. Tak wiĊc fermy drobiarskie waĪyły na produk-cji towarowej tej zbiorowoĞci. WĞród gospodarstw osób fizycznych z majątkiem dzierĪawionym istniało jedynie jedno przedsiĊbiorstwo drobiarskie, które w 2008 r. zwielokrotniło produkcjĊ i liczbĊ tych zwierząt.
Badając strukturĊ zasiewów, jako jeden ze wskaĨników ukierunkowania produkcji roĞlinnej, tj. najwiĊkszej działalnoĞci rolniczej w badanej zbiorowoĞci przedsiĊbiorstw wielkoobszarowych, zwrócono uwagĊ na udział uprawy zbóĪ i rzepaku (tabela 14).
Tabela 14 Struktura zasiewów w badanych grupach gospodarstw w 2008 roku
Spółki Gospodarstwa osób
fizycznych z majątkiem: prywatne z majątkiem:
Wyszczególnienie
zakupionym dzierĪawionym zakupionym dzierĪawionym
Skarbu PaĔstwa
ZboĪa 64,4 71,1 61,2 62,9 54,8
w tym: pszenica 42,3 30,0 62,5 43,0 56,3 kukurydza 13,5 15,7 7,3 15,0 20,8
Rzepak 21,4 15,8 22,7 21,5 17,4
Buraki cukrowe 3,0 3,5 3,6 4,0 3,2
Ziemniaki 2,2 3,2 2,8 0,8 1,2
Strączkowe 0,5 1,0 0,0 0,5 1,2
Warzywa 2,5 0,1 2,3 0,4 0,6
ródło: badanie własne.
NajwiĊkszy odsetek gruntów pod uprawą zbóĪ, a jednoczeĞnie najmniej-szy udział rzepaku stwierdzono w grupie gospodarstw osób fizycznych z maj ąt-kiem dzierĪawionym. W strukturze zasiewów tych jednostek przewaĪała upra-wa typowych zbóĪ paszowych, z których najwiĊkszy odsetek gruntów zajmowa-ły: pszenĪyto (18,2%), jĊczmieĔ (16,7%), jak równieĪ kukurydza. Uprawiane zboĪa były przeznaczana w wiĊkszoĞci na sprzedaĪ, o czym Ğwiadczy ponad 50% ich udział w strukturze przychodów z produkcji roĞlinnej. W spółkach z majątkiem zakupionym pszenica zajmowała najwiĊkszą czeĞü gruntów ornych spoĞród zbóĪ, jednak zboĪa odgrywały zdecydowanie mniejszą rolĊ w przycho-dach ze sprzedaĪy produktów roĞlinnych. NajwyĪszy udział rzepaku w struktu-rze zasiewów i wysoka towarowoĞü uprawy warzyw (14,5% przychodów ze sprzedaĪy) sprawiły, Īe łącznie z burakami cukrowymi przychody ze sprzedaĪy tych roĞlin przewaĪały w strukturze towarowej produkcji roĞlinnej. SprzedaĪ roĞlinnych surowców rolnych w tej grupie stanowiła prawie 70% przychodów z podstawowej działalnoĞci operacyjnej. W spółkach z majątkiem dzierĪawio-nym produkcja roĞlinna odgrywała zdecydowanie mniejszą rolĊ (37% przycho-dów ze sprzedaĪy produktów i usług), a jednostki tej grupy uzyskiwały prze-ciĊtnie najniĪsze plony podstawowych roĞlin (tabela 15).
Najbardziej zrównowaĪaną strukturą upraw pod wzglĊdem moĪliwoĞci zmianowania oraz bilansu materii organicznej w glebie charakteryzowały siĊ jednoosobowe spółki Skarbu PaĔstwa. Wynikało to z niĪszego udziału po-wierzchni zajmowanej łącznie przez zboĪa i rzepak w strukturze gruntów ornych.
W tych spółkach wiĊkszą rolĊ odgrywały roĞliny pastewne uprawiane na własne potrzeby, w tym roĞliny motylkowe i trawy na gruntach ornych. Za wyjątkiem
roĞlin okopowych spółki paĔstwowe uzyskiwały wyĪsze plony innych upraw, a jednoczeĞnie statystycznie istotnie róĪne od pozostałych grup.
Tabela 15 Plony roĞlin i nawoĪenie mineralne w grupach badanych gospodarstw w 2008 r.
Spółki Gospodarstwa osób
fizycznych z majątkiem: prywatne z majątkiem:
Wyszczególnienie
zakupionym dzierĪawionym zakupionym dzierĪawionym Skarbu PaĔstwa
ZboĪa 52,3 50,1 61,7 45,7 73,1
w tym: pszenica 61,2 62,3 69,5 57,2 74,2
kukurydza 70,2 70,9 68,4 46,9 98,4
Rzepak 32,9 33,6 31,2 31,7 36,3
Buraki cukrowe 690,4 523,0 471,6 464,0 496,6 Ziemniaki 332,3 350,3 367,5 337,3 257,9 NawoĪenie N kg/ha a 132,6 140,0 180,8 132,3 151,3 NawoĪenie Ki Pkg/ha a) 117,0 116,8 122,3 102,2 127,2
a iloĞü w przeliczeniu na czysty składnik wprowadzona do gleby z nawoĪeniem mineralnym.
ródło: badanie własne.
W produkcji roĞlinnej wielkoobszarowych gospodarstw rolnych w latach 2006-2008 nastąpił wzrost plonów zbóĪ, co niewątpliwie było zasługą sprzyja-jących warunków pogodowych, wprowadzania innowacji w technologii uprawy, oraz zwiĊkszania poziomu nawoĪenia mineralnego (tabela 16). Po okresie nie-wielkiego spadku plonowania rzepaku w latach 2006-2007, w 2008 r. zwi Ċkszy-ła siĊ równieĪ jednostkowa wydajnoĞü tej roĞliny.
Na uwagĊ zasługuje jednak bardzo wyraĨne ograniczenie plonów buraków cukrowych, przy jednoczesnym drastycznym zmniejszeniu ich udziału w struktu-rze zasiewów (tabela 16). Ograniczenie powierzchni uprawy buraka cukrowego było efektem wprowadzenia nowych atrakcyjnych premii finansowych, które w ramach ostatniego etapu reformy rynku cukru miał zachĊcaü do dobrowolnego zaprzestawania uprawy buraka cukrowego przez plantatorów, jak równieĪ skła-niaü cukrownie do ograniczania produkcji i zamykania zakładów przetwór-stwa108. Pierwszy etap reformy cukru, jaki nastąpił bezpoĞrednio po integracji Polski z UE, a którego apogeum przypadło na 2006 r. polegał na decyzji niektó-rych cukrowni o pozbawieniu w trybie administracyjnym plantatorów do 17%
108 Rozporządzenie Rady (WE) nr 320/2006 z dnia 20 lutego 2006 r. ustanawiające tymczasowy system restrukturyzacji przemysłu cukrowniczego we Wspólnocie (DZ. U. UE L 58, 28.02.2006 z póĨn. zm.). Rozporządzenie Komisji (WE) nr 968/2006 z dnia 27 czerwca 2006 r. ustana-wiające szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 320/2006 ustanawiają-cego tymczasowy system restrukturyzacji przemysłu cukrowniczego we Wspólnocie (DZ.U.
UE L 176, 30.06.2006 str. 32, z póĨn. zm.).
posiadanej przez nich kwoty produkcji. Przyniosła ona jedynie niewielkie ograni-czenie uprawy tej roĞliny w zbiorowoĞci gospodarstw wielkoobszarowych, gdyĪ przedsiĊbiorcy uzupełniali zmniejszoną kwotĊ w sposób bezpoĞredni nabywając prawo do produkcji od małych gospodarstw rolnych, bądĨ poĞrednio z cukrowni zagospodarowując limity plantatorów rezygnujących z uprawy.
Tabela 16 Dynamika zmiany plonowania roĞlin i nawoĪenia mineralnego w latach 2003-2008
Porównywane okresy (iloraz*100) Wyszczególnienie
2004/2003 2005/2004 2006/2005 2007/2006 2008/2007
ZboĪa 138,7 92,5 78,2 116,0 108,1
w tym: pszenica 147,5 90,0 78,3 111,1 113,8 kukurydza 107,8 112,8 77,1 151,7 86,3
Rzepak 169,3 87,9 92,5 98,2 105,0
Buraki cukrowe 109,5 102,4 99,6 117,5 80,6
Ziemniaki 120,4 85,6 92,4 116,8 94,7
NawoĪenie N kg/ha a 101,7 100,6 97,9 107,7 101,3 NawoĪenie K i P kg/ha a 99,2 103,7 97,8 106,9 98,3
a iloĞü w przeliczeniu na czysty składnik wprowadzona do gleby z nawoĪeniem mineralnym
ródło: badanie własne.
Obecny etap oznacza trwałe ograniczenie powierzchni uprawy buraka cu-krowe i to czĊsto w gospodarstwach uzyskujących wyĪsze od przeciĊtnych plo-ny tej roĞliny. PrzedsiĊbiorstwa rolne korzystając z premii restrukturyzacyjnej (tzw. premii plantatorskiej) rezygnują całkowicie z uprawy buraka cukrowego wprowadzając w to miejsce głównie zboĪa.
Tabela 17 Dynamika zmiany struktury zasiewów roĞlin i pogłowia zwierząt w latach 2003-2008
Porównywane okresy (iloraz*100) Wyszczególnienie
2004/2003 2005/2004 2006/2005 2007/2006 2008/2007
ZboĪa 93,5 102,1 97,1 97,5 104,5
w tym: pszenica 88,0 102,0 92,5 100,1 105,1 kukurydza 98,5 99,9 90,9 96,2 120,5
Rzepak 127,5 91,6 113,4 124,5 93,4
Buraki cukrowe 99,4 99,5 86,8 101,0 65,4 Ziemniaki 116,6 105,3 105,6 115,6 100,7 Bydło ogółem (liczba) 103,8 106,3 100,2 98,4 98,3 w tym: krowy 100,8 101,4 95,2 99,5 96,3 Trzoda chlewna 103,6 103,7 99,9 87,6 87,0 w tym: maciory 92,0 89,4 95,1 98,9 96,0
Owce 76,9 102,1 84,2 83,2 78,3
Drób 106,5 98,0 95,7 105,7 98,8
ródło: badanie własne.