3. Wyniki empiryczne
3.2. Kapitał zainwestowany i jego zmiany
PrzedsiĊbiorstwa wielkoobszarowe do prawidłowego funkcjonowania po-trzebują nie tylko pracy i ziemi, ale równieĪ majątku trwałego: budynków, ma-szyn, urządzeĔ itp., które pozwalają realizowaü działalnoĞü produkcyjną.
Z uwagi na cyklicznoĞü wytwarzania, sezonowe wahania cen nabywanych pro-duktów i sprzedawanych dóbr, oraz ze wzglĊdów logistycznych badane jed-nostki są zmuszone do utrzymywania przynajmniej okresowo zapasów: produk-tów gotowych, towarów i materiałów. Wyłaniające siĊ w toku działalnoĞci po-trzeby nabycia surowców lub opłaty czynników produkcji warunkuje utrzyma-nie aktywów o wysokiej płynnoĞci, w tym Ğrodków pieniĊĪnych. Kontakty z odbiorcami produktów i zawieranie kontraktów o odroczonej płatnoĞci, opóĨ-nione w czasie transfery Ğrodków budĪetowych na rzecz przedsiĊbiorstw, po-wodują powstawanie naleĪnoĞci krótkoterminowych. Łącznie elementy te two-rzą kapitał zainwestowany przez przedsiĊbiorstwo.
Obok kapitału zainwestowanego (aktywów bilansowych), podobnie jak w przypadku ziemi, w gospodarstwach wystĊpowaü mogą równieĪ składniki ma-jątku bĊdące przedmiotem dzierĪawy lub wykorzystywane przez daną jednostkĊ w wyniku uĪyczenia w innej formie prawnej (najczĊĞciej wykorzystywany jest leasing). IloĞü, wartoĞü, struktura, jak równieĪ okres utrzymywania poszczegól-nych składników kapitału (bilansowego i dzierĪawionego), jego forma własnoĞci są podstawowymi elementami strategii decydującymi o efektywnoĞci jednostki.
Niewątpliwie istnieje zaleĪnoĞü o charakterze przyczynowo-skutkowym pomiĊdzy wielkoĞcią kapitału zainwestowanego a skalą działalnoĞci gospodar-czej. Posiadanie majątku produkcyjnego przy dąĪeniu do jego pełnego wyko-rzystania warunkuje okreĞlone rozmiary działalnoĞci, ale nie jest to zaleĪnoĞü prosta. JakoĞü składników majątkowych nie zawsze ma odzwierciedlenie w ich wartoĞci, waĪną rolĊ odgrywa równieĪ zakres i okres wykorzystania aktywów zwłaszcza o charakterze trwałym, oraz umiejĊtne nimi zarządzanie.
Rozmiary prowadzonej działalnoĞci w poszczególnych grupach badanych gospodarstw decydowały wiĊc o ich statystycznie istotnym zróĪnicowaniu pod wzglĊdem poziomu posiadanych aktywów łącznie, tj. zarówno o charakterze bilansowym, jak równieĪ pozabilansowym (tabela 6).
Forma własnoĞci majątku warunkowała natomiast strukturĊ posiadanego kapitału i udział w niej składników dzierĪawionych i leasingowanych. W go-spodarstwach w przewadze z majątkiem dzierĪawionym (spółkach prywatnych, gospodarstwach osób fizycznych i spółkach Skarbu PaĔstwa) wyraĨnie przewa-Īał majątek pozabilansowy, wykorzystywany w gospodarstwie na mocy umowy
dzierĪawy zawartej głównie z Agencją NieruchomoĞci Rolnych. W jednostkach z majątkiem zakupionym udział tego kapitału wynosił nieco ponad 10% (głów-nie w postaci uĪytków rolnych), uzupełniał wiĊc aktywa bilansowe gospodar-stwa. Gospodarstwa wielkoobszarowe korzystały wprawdzie równieĪ z leasin-gu, ale głównie z jego odmiany finansowej, jako formy sfinansowania zakupu Ğrodków trwałych. Leasing operacyjny odgrywał natomiast marginalną rolĊ, choü były jednostki wykorzystujące tĊ formĊ pozyskiwania głównie maszyn.
Tabela 6 Struktura kapitału posiadanego w 2008 roku w podziale na grupy przedsiĊbiorstw
Spółki Gospodarstwa osób
fizycznych z majątkiem: prywatne z majątkiem:
Wyszczególnienie
zakupionym dzierĪawionym zakupionym dzierĪawionym
Skarbu PaĔstwa Aktywa ogółem (tys. zł) 5631,5 9157,6 12993,0 21658,7 70260,3 w tym aktywa bilansowe % 88,9 44,1 89,4 33,8 42,2 Aktywa trwałe bilansowe
(tys. zł) 4253,5 2918,2 8225,1 3774,8 18983,3 w tym: grunty (%) 53,4 21,8 39,1 31,3 1,1 budynki oraz obiekty
inĪynierii (%) 23,0 35,9 27,3 17,0 51,4 maszyny i Ğrodki
transportu(%) 19,6 34,6 20,9 34,3 24,2 Aktywa obrotowe (tys. zł) 755,1 1119,7 3393,8 3556,6 10678,6 w tym: inwestycje
krótkoterminowe (%) 17,7 23,8 6,5 9,7 14,6 zapotrzebowanie na
kapitał pracujący (%) 82,3 76,2 93,5 90,3 85,4
ródło: opracowanie własne.
NaleĪy jednoczeĞnie podkreĞliü, Īe wiĊkszą skłonnoĞcią do zawierania umów leasingu wykazywały siĊ gospodarstwa rolne, przewaĪającą czĊĞü swojego majątku dzierĪawiące niĪ gospodarstwa z majątkiem zakupionym. W grupach tych ponad jedna czwarta przedsiĊbiorstw korzystała z leasingu (głównie finansowego), natomiast w gospodarstwach osób fizycznych 8% i 9% spółek z majątkiem zaku-pionym. Obserwowany w latach 2004-2008 wzrost skłonnoĞü do tej formy nabycia aktywów (głównie maszyn) wynikaü moĪe z trzech podstawowych przyczyn:
• niedostatku kapitału; w przypadku leasingu finansowego zabezpieczeniem umowy jest leasingowany obiekt, a tym samym czĊsto brak jest dodatkowych wymagaĔ i zabezpieczeĔ naleĪnoĞci,
• niepewnoĞü dotycząca kontynuacji działalnoĞci; gospodarstwa z majątkiem dzierĪawionym funkcjonują w sytuacji niepewnoĞci co do swojej przyszłoĞci.
ħródłem tej niepewnoĞci są zapowiedzi radykalnych zmian rozwiązaĔ prawnych dotyczących dzierĪawy jako formy zagospodarowania majątku Skarbu PaĔstwa,
• oczekiwanie na Ğrodki budĪetowe wspierające nakłady inwestycyjne na nabycie Ğrodków trwałych; w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2023 dopuszczono moĪliwoĞü nabycia rzeczy bĊdących przedmiotem le-asingu, co zwiĊkszyło atrakcyjnoĞü tej formy pozyskiwania Ğrodków trwałych98.
W strukturze majątku wiĊkszoĞci badanych jednostkach przewaĪającym elementem była ziemia rolnicza. Udział jej wynosił od 51% w gospodarstwach osób fizycznych z majątkiem zakupionym, 55% w gospodarstwach osób fizycz-nych z majątkiem dzierĪawionym i spółkach Skarbu PaĔstwa do 61% w spół-kach z majątkiem w przewaĪającej czĊĞci dzierĪawionym. Pewnym ewenemen-tem były natomiast spółki z majątkiem zakupionym z uwagi na najniĪszy udział sumy wartoĞci ziemi własnej i dzierĪawionej w strukturze majątku, a jednocze-Ğnie na poziomie istotnie odbiegającym od pozostałych grup. W ich przypadku w strukturze dzierĪawionego majątku przewaĪała wartoĞü budynków i budowli, a w aktywach bilansowych odznaczały siĊ najwiĊkszym udziałem aktywów ob-rotowych. Miało to bezpoĞredni wpływ na poziom zapotrzebowania na kapitał pracujący w tej grupie przedsiĊbiorstw.
NiezaleĪnie od struktury majątku w latach 2004-2008 niemal we wszyst-kich grupach obserwowano dynamiczny wzrost jego wartoĞci (tabela 7). Zmiany te były determinowane zarówno wzrostem wyceny majątku dzierĪawionego, jak równieĪ wartoĞcią aktywów bilansowych.
Tabela 7 Dynamika zmiany wartoĞci majątku posiadanego
(bilansowego i dzierĪawionego) w latach 2004-2008
Porównywane okresy (iloraz*100) Forma prawna
gospodarstwa Forma własnoĞci
- z majątkiem: 2005/2004 2006/2005 2007/2006 2008/2007 zakupionym 106,1 111,7 105,6 99,8 Gospodarstwa
osób fizycznych dzierĪawionym 125,5 108,2 121,9 118,3 zakupionym 113,5 110,4 124,4 109,7 dzierĪawionym 120,3 118,1 119,9 119,0 Spółki
Skarbu PaĔstwa 121,5 118,6 112,7 124,9 Łącznie przedsiĊbiorstwa 119,7 116,5 116,0 119,8
ródło: opracowanie własne.
98 Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich w sprawie szczegóło-wych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Modernizacja gospodarstw rolnych” objĊtego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 - 2013” (Dz.U. Nr 64, poz. 427).
WĞród przedsiĊbiorstw wielkoobszarowych obserwowano z wyjątkiem gru-py gospodarstw osób fizycznych z majątkiem zakupionym znaczne zwiĊkszenie wartoĞci majątku dzierĪawionego w latach 2004-2008 (tabela 8).
Tabela 8 Dynamika zmiany majątku dzierĪawionego w latach 2004-2008
Porównywane okresy (iloraz*100) Forma prawna
gospodarstwa Forma własnoĞci
- z majątkiem: 2005/2004 2006/2005 2007/2006 2008/2007 zakupionym 105,6 101,2 74,1 88,9 Gospodarstwa
osób fizycznych dzierĪawionym 134,6 106,2 122,7 130,5 zakupionym 109,5 66,7 130,4 122,2 dzierĪawionym 141,3 118,0 115,0 129,0 Spółki
Skarbu PaĔstwa 145,6 136,2 111,2 144,2 Łącznie przedsiĊbiorstwa 144,2 145,6 136,2 133,2
ródło: opracowanie własne.
Wzrost ten mimo ubytku ziemi rolniczej odbywał siĊ we wszystkich gru-pach jednostek prywatnych, co wpływało na zmniejszanie siĊ wartoĞci majątku posiadanego. JednoczeĞnie w przedsiĊbiorstwach prywatnych prowadzony był wykup ziemi i budynków dzierĪawionych, co wpływało na wzrost aktywów bi-lansowych gospodarstwa, przy jednoczesnym zmniejszaniu wartoĞü majątku dzierĪawionego. Fizyczny ubytek majątku i zmiana jego struktury własnoĞci był jednak z nadwyĪką rekompensowany wzrostem wyceny jego podstawowego składnika w klasycznych gospodarstwach rolnych, tj. ziemi rolnej (wykres 13).
Kontynuacja trendu wzrostowego zmian cen transakcyjnych sprzedaĪy ziemi uzyskiwanych przez AgencjĊ NieruchomoĞci Rolnych po integracji z UE było z jednej strony efektem ograniczenia przepływu ziemi z gospodarstw indy-widualnych do wielkoobszarowych (zmniejszenia podaĪy ziemi). Z drugiej strony wynikało ze zwiĊkszenia popytu na ziemiĊ zgłaszanego ze strony rolników indy-widualnych dotychczas nie korzystających z dzierĪawy i innych podmiotów nie prowadzących dotąd działalnoĞci rolniczej. W przypadku nowych podmiotów na rynku rolnym, decyzja o rozpoczĊciu działalnoĞci podyktowana była chĊcią sko-rzystania ze zmiany wyceny ziemi i osiągniĊciem z tego tytułu zysku spekulacyj-nego. Produkcja rolnicza stała siĊ równieĪ dla tych podmiotów ciekawą alterna-tywą dla dotychczasowej ich produkcji, poniewaĪ pozwalała na zdywersyfikowa-nie przychodów, a zarazem ograniczała ryzyko poprzez poszerzezdywersyfikowa-nie zakresu dzia-łalnoĞci gospodarczej.
Wykres 13 PrzeciĊtna cena sprzedaĪy 1 ha uĪytków rolnych
z Zasobu WłasnoĞci Skarbu PaĔstwa99 w latach 2004-2009
3736 4 682 5 607
7 374
9 773
12 540
14 932
2003 2004 2005 2006 2007 2008 Lata 2009 zł/ha
cena 1 ha Wykł. (cena 1 ha)
ródło: opracowanie własne na podstawie: [Ciodyk i Zagórski 2009].
W przypadku gospodarstw indywidualnych w tym o małych i Ğrednich rozmiarach zwiĊkszenie skali produkcji oznaczało przynajmniej okresowy wzrost osiąganych dochodów. Poczynając od 2003 r. prowadzona działalnoĞü rolnicza przestała byü jedynie moĪliwoĞcią zatrudnienia dla właĞcicieli preferu-jących okreĞlony styl Īycia, którzy zadowalali siĊ opłatą pracy poniĪej jej war-toĞci rynkowej, a tym samym subsydiujących funkcjonowanie gospodarstwa niĪszym poziomem spoĪycia w zamian za gwarancjĊ zatrudnienia. DziałalnoĞü prowadzona nawet w gospodarstwie o Ğredniej wielkoĞci umoĪliwiała osiąganie dochodu zapewniającego pełną opłatĊ pracy ich właĞcicieli.
PomiĊdzy róĪnymi grupami uĪytkowników lub potencjalnych posiadaczy ziemi rolniczej zaczĊło dochodziü wiĊc do klasycznego konfliktu interesu, który przeniósł siĊ na poziom legislacyjny. Nowe rozwiązania prawne zaproponowa-ne przez rząd są wynikiem gry interesu róĪnych grup podmiotów, zmierzają ozaproponowa-ne jednak do likwidacji dzierĪawy jako formy zagospodarowania mienia paĔstwo-wego. Stanowią wiĊc Ĩródło niepewnoĞci i powaĪne zagroĪenie dla funkcjono-wania gospodarstw dzierĪawiących ziemiĊ, zwłaszcza znaczną powierzchniĊ uĪytków rolnych. W konsekwencji poprawa atrakcyjnoĞci i dochodowoĞci
99 PrzeciĊtna cena ha uĪytków rolnych w kraju w latach 2003-2009 wykazywała trend wzro-stowy o charakterze wykładniczym. Funkcja zmiany cen miała wzór: cena 1 ha UR=2923,5 (146,047)*e,236(0,009)*Rok
; przy R2 =0,995. PrzeciĊtna cena 1 ha uĪytków rolnych w badanym okresie ulegała zwiĊkszaniu z roku na rok Ğrednio o 23,6%.
nictwa jako miejsca inwestowania kapitału, okazaü siĊ moĪe zgubna zwłaszcza dla gospodarstw nie posiadających dostatecznego kapitału.
Oczekiwania na dalszy wzrost wartoĞci ziemi rolnej napĊdzało spiralĊ wzrostu jej cen w latach 2003-2009, jednak w ciągu najbliĪszych lat moĪe na-stąpiü pewne wyhamowanie tego zjawiska, a nawet okresowe zmniejszenie ceny ziemi rolnej. Przewidywany spadek prawdopodobnie bĊdzie miał charakter okresowej korekty, po której bĊdzie kontynuowany trend wzrostowy, ale o mniejszej dynamice. ZmianĊ sytuacji moĪe jedynie przynieĞü znaczna reorga-nizacja zasad wspierania rolnictwa po 2013 roku, a w konsekwencji ogranicze-nie stawek dopłat budĪetowych oraz likwidacja lub znaczne ograniczenie dzier-Īawy, jako formy uĪytkowania ziemi naleĪącej do Zasobu Skarbu PaĔstwa.
WartoĞü majątku posiadanego w badanej zbiorowoĞci wzrastała nie tylko dziĊki zmianom wyceny dzierĪawionej ziemi rolnej, ale równieĪ przyrostowi składników bilansowych (tabela 9). Jednak aktywa obrotowe, jako składnik ka-pitału zainwestowanego w badanym okresie podlegały wahaniom i za wyj ąt-kiem 2007 r., kiedy wysokie ceny produktów rolnych przekładały siĊ na poziom zapasów nie były czynnikiem, który istotnie przyczyniał siĊ do zwiĊkszania wartoĞci majątku przedsiĊbiorstw wielkoobszarowych.
Tabela 9 Dynamika zmiany wartoĞci majątku bilansowego w latach 2004-2008
Porównywane okresy (iloraz*100) Forma prawna
gospodarstwa Forma własnoĞci
- z majątkiem: 2005/2004 2006/2005 2007/2006 2008/2007 zakupionym 107,5 112,2 109,5 101,2 Gospodarstwa
osób fizycznych dzierĪawionym 121,0 106,1 117,3 106,1 zakupionym 117,4 121,9 122,9 107,2 dzierĪawionym 102,2 109,8 116,6 104,9 Spółki
Skarbu PaĔstwa 109,0 106,9 108,9 106,6 Łącznie przedsiĊbiorstwa 108,7 109,4 112,7 105,5
ródło: opracowanie własne.
Wzrost aktywów bilansowych we wszystkich badanych grupach odbywał siĊ na skutek nakładów inwestycyjnych w aktywa trwałe. Szczególną cechą Ğrod-ków trwałych jest to, Īe oprócz ziemi rolnej bĊdącej specyficznym aktywem, ulega-ją stopniowemu zuĪyciu fizycznemu i ekonomicznemu. W trakcie ich uĪytkowania nastĊpują ich zmiany o charakterze fizycznym (głównie mechanicznym) i che-micznym, prowadzące do pogorszenia lub nawet utraty ich dotychczasowych pa-rametrów. ZuĪywanie siĊ Ğrodków trwałych prowadzi do pogorszenia ich
wydajno-Ğci lub warunków wykorzystania. Efektem tego jest zwiĊkszenie awaryjnowydajno-Ğci: ma-szyn, urządzeĔ i narzĊdzi, wzrost niezbĊdnych do ich obsługi nakładów pracy, zwiĊkszenie zuĪycia energii, lub innych materiałów.
W wyniku zmian w dotychczasowych konstrukcjach materialnych Ğrodków trwałych, pojawiania siĊ nowych maszyn, urządzeĔ, materiałów budowlanych, metod wytwarzania produktów nastĊpuje utrata wartoĞci o charakterze ekono-micznym. W otoczeniu gospodarstw i samym rolnictwie dokonuje siĊ bowiem ustawiczny postĊp techniczny i technologiczny, który prowadzi do sytuacji w któ-rej z czasem gospodarstwo ma dostĊp do potencjalnie bardzie efektywnych roz-wiązaĔ. Utrata wartoĞci ekonomicznej nie jest wiĊc efektem sposobów i warun-ków oraz intensywnoĞci eksploatacji Ğrodków trwałych, ale jest spowodowana najczĊĞciej czynnikami niezaleĪnymi od przedsiĊbiorstwa. Odzwierciedleniem finansowym zuĪyciu aktywów trwałych (fizycznego i ekonomicznego) jest ich amortyzacja, która prowadzi do zmniejszenia ich bilansowej wartoĞci.
Nieuchronny proces zuĪycia fizycznego i ekonomicznego Ğrodków trwa-łych stwarza koniecznoĞü ciągłego podejmowania przez przedsiĊbiorstwo dzia-łaĔ usuwających skutki tego zuĪycia. Utrzymanie zdolnoĞci produkcyjnej co najmniej na dotychczasowym poziomie, lub uzyskanie oszczĊdnoĞci w zuĪyciu materiałów i nakładów pracy wymusza przeprowadzanie remontów kapitalnych, bądĨ teĪ zakupów nowych lub uĪywanych Ğrodków trwałych100. NajczĊĞciej nie jest to proces ustawiczny zachodzący kaĪdym roku z jednakowym natĊĪeniem.
Zwłaszcza w mniejszych jednostkach ma on charakter cykliczny, wiĊc moĪemy mówiü o fazach cyklu inwestycyjnego w gospodarstwie.
W latach 1995-1999 prywatne przedsiĊbiorstwa wielkoobszarowe charak-teryzował bardzo wysoki wskaĨnik stopy inwestowania, wielkoĞü nakładów in-westycyjnych znacznie przekraczała koszt amortyzacji. Znaczna czĊĞü badanych gospodarstw nie pozyskała jednak nowych obiektów (ziemi, maszyn, budyn-ków), ale koncentrowała siĊ na nabyciu prawa własnoĞci składników dotych-czas dzierĪawionych. Rekordowym w zakresie nabywania Ğrodków trwałych był 1996 r., kiedy nakłady wielokrotnie przewyĪszały amortyzacjĊ, co bezpoĞrednio wiązało siĊ z przejmowaniem majątku byłych gospodarstw paĔstwowych.
Od tego momentu do 2003 r. obserwowano jednak trend spadkowy stopy inwe-stowania (wykres 14).
Pewne oĪywienie w zakresie nabywania nowych Ğrodków trwałych, w tym zwłaszcza maszyn nastąpiło w latach 2000-2004, czyli bezpoĞrednio przed integracją z Unią Europejska. Dopiero jednak akcesja stała siĊ impulsem, który przyczynił siĊ do zwiĊkszenia wysiłku inwestycyjnego ze strony przedsiĊbiorstw
100 K. Dziworska, Inwestycje przedsibiorstw, PWE, Warszawa 1993.
wielkoobszarowych i wzrostu zaangaĪowania kapitału, zwłaszcza w postaci Ğrod-ków trwałych. Wywołały je potrzeby substytuowania pracy kapitałem, jak rów-nieĪ nowe wymagania dotyczące warunków prowadzenia działalnoĞci rolniczej.
Wykres 14 Stopy inwestowania101 w jednostkach prywatnych w latach 1995-2008
166
Stopa inwestowania I Stopa inwestowania II (bez zakupu ziemi)
ródło: opracowanie własne.
Od 2004 r. punkt ciĊĪkoĞci inwestycji w całej zbiorowoĞci prywatnych przedsiĊbiorstw wielkoobszarowych przesunął siĊ w kierunku pozyskania głów-nie nowych Ğrodków trwałych. Nie był to proces determinowany we wszystkich grupach zmianami formy prawnej dotychczasowo wykorzystywanych Ğrodków produkcji, czyli zakupem dzierĪawionej ziemi i budynków, na co wskazuje udział wydatków przeznaczonych na nabycie praw własnoĞci (róĪnica pomiĊ-dzy stopą inwestowania z uwzglĊdnieniem i bez uwzglĊdniania wydatków na nabycie ziemi). W latach 2005-2008 ponad połowa wydatkowanych Ğrodków na zakup aktywów trwałych w całej badanej próbie było przeznaczone na Ğrodki transportu, maszyny i urządzenia, a w latach 2007-2008 gospodarstwa inwesto-wały ponad dwukrotnie wiĊcej niĪ wynosiło roczne umorzenie Ğrodków trwa-łych. Pozwoliło to wdraĪaü nowe rozwiązania technologiczne i techniczne, głównie o charakterze pracooszczĊdnym.
Analizując poszczególne grupy gospodarstw prywatnych, stwierdzono, Īe w 2008 r. róĪniły siĊ one miĊdzy sobą zarówno stopniem reprodukcji Ğrodków trwałych, jak równieĪ kierunkiem inwestowania. W najmniejszym stopniu
101 StopĊ inwestycyjną obliczono jako iloraz nakładów inwestycyjnych i amortyzacji i przemnoĪono przez 100.
(znacznie poniĪej Ğredniej dla całej zbiorowoĞci) majątek odtwarzały gospodar-stwa osób fizycznych z majątkiem zakupionym (wykres 15).
Wykres 15 Kierunki inwestowania w gospodarstwach osób fizycznych z majątkiem
zakupionym w 2008 r. (stopa inwestowania I = 256)
17,4%
23,0% 8,2%
21,7%
0,6% 29,1% Maszyny i urządzenia techniczne Budynki i lokale
Grunty
ĝrodki transportu Urządzenia techniczne Pozostałe
ródło: obliczenia własne.
WiĊkszym tempem poszerzania aktywów trwałych, ale równieĪ poniĪej Ğredniej dla badanej zbiorowoĞci odznaczany siĊ gospodarstwa osób fizycznych z majątkiem dzierĪawionym (wykres 16). W odróĪnieniu od gospodarstw zaku-pionych wydatkowały one prawie połowĊ Ğrodków na budowĊ i remonty bu-dynków i budowli, kosztem zakupu Ğrodków transportu.
Wykres 16 Kierunki inwestowania w gospodarstw osób fizycznych z majątkiem
dzierĪawionym w 2008 r. (stopa inwestowania I = 291,2)
18,6% 7,8% 2,1%
47,4%
0,6% 23,5%
Maszyny i urządzenia techniczne Budynki i lokale
Grunty
ĝrodki transportu Urządzenia techniczne Pozostałe
ródło: obliczenia własne.
PrzedsiĊbiorstwa funkcjonujące w formie spółek z majątkiem zakupio-nym inwestowały w Ğrodki trwałe na poziomie statystycznie istotnie wiĊkszym niĪ grupa gospodarstw osób fizycznych. W ich przypadku na uwagĊ zasługuje bardziej równomierne pozyskiwanie Ğrodków transportu, maszyn i urządzeĔ i inwestowanie w budynki (wykres 17).Przy niewielkich nakładach na zakup ziemi dzierĪawionej, kierowały inwestycje w obiekty inĪynierii lądowej i
wod-nej (głównie melioracje, systemy nawadniania, płyty obornikowe oraz zbiorniki na gnojówkĊ i gnojowicĊ).
Wykres 17 Kierunki inwestowania w spółkach z majątkiem zakupionym w 2008 r.
(stopa inwestowania I = 351,9)
34,3%
5,5%
29,7%
20,6% 1,3%
8,6%
Maszyny i urządzenia techniczne Budynki i lokale
Grunty
ĝrodki transportu Urządzenia techniczne Pozostałe
ródło: obliczenia własne.
Spółki w przewaĪającej czĊĞci dzierĪawiące swój majątek były grupą o najwiĊkszym wskaĨniku pomnaĪania Ğrodków trwałych (wykres 18). W ich przypadku jednak ponad połowa nakładów była przeznaczana na wykup maj ąt-ku, głównie ziemi. Była to naturalna reakcja na wzrost zagroĪenia utraty mająt-ku dzierĪawionego w nastĊpstwie wzrostu ceny ziemi.
Wykres 18 Kierunki inwestowania w spółkach z majątkiem dzierĪawionym w 2008 r.
(stopa inwestowania I = 379,5) 24,8%
1,3%
8,3%
12,8%0,5%
52,3%
Maszyny i urządzenia techniczne Budynki i lokale
Grunty
ĝrodki transportu Urządzenia techniczne Pozostałe
ródło: obliczenia własne.
Pewnym ewenementem są jednoosobowe spółki Skarbu PaĔstwa, w któ-rych inwestowanie w Ğrodki trwałe ma charakter cykliczny, a okres zwiĊkszania lub ograniczania intensywnoĞci pozyskiwania Ğrodków trwałych wynosił około 4 lat (wykres 19).
Wykres 19 Stopy inwestowania w jednoosobowych spółkach Skarbu PaĔstwa
w latach 1995-2008
PrzedsiĊbiorstwa tej grupy z uwagi na formĊ prawną nie kupowały ziemi dzierĪawionej, a koncentrowały siĊ na pozyskaniu pozostałych aktywów trwa-łych nie bĊdących w ich posiadaniu. Od 2003 roku w grupie tej jednostki kie-rowały swój wysiłek inwestycyjny głównie na modernizacjĊ i budowĊ nowych budynków, budowli i obiektów inĪynierii Ğrodowiskowej (płyty obornikowe, zbiorniki na gnojówkĊ i gnojowicĊ). Wynikało to zarówno z ukierunkowania prowadzonej produkcji rolniczej (ukierunkowanie zwierzĊce), jak równieĪ przy-jĊcia strategii działalnoĞci zakładającej rozbudowĊ stad bydła i rozwijanie pro-dukcji mleka. Nowe wymagania prawne dotyczące warunków utrzymywania zwierząt, technologii pozyskania mleka, przechowywania nawozów natural-nych, spowodowały potrzebĊ poniesienia znacznych nakładów inwestycyjnych równieĪ o charakterze nieprodukcyjnym. Obecnie spółki paĔstwowe znajdują siĊ w fazie wzrostowej poziomu inwestowania w Ğrodki trwałe, jednoczeĞnie koncentrują swój wysiłek inwestycyjny na zakupie maszyn i urządzeĔ, oraz Ğrodków transportu ograniczając inwestycje w budynki (wykres 20).
Przewiduje siĊ, Īe we wszystkich grupach przedsiĊbiorstw wielkoob-szarowych nakłady inwestycyjne w Ğrodki trwałe bĊdą wzrastaü w przeciągu kolejnych dwóch lat, tj. 2009-2010. Struktura i kierunek inwestowania bĊdzie uzaleĪniony od warunków zewnĊtrznych, w tym od decyzji legislacyjnych do-tyczących dzierĪawy majątku z Zasobu Skarbu PaĔstwa.
Wykres 20 Kierunki inwestowania w jednoosobowych spółkach Skarbu PaĔstwa w 2008 r.
(stopa inwestowania I = 176,7)
0,5%
22,2% 0,7%
33,0%
5,4%
38,2% Maszyny i urządzenia techniczne Budynki i lokale
Grunty
ĝrodki transportu Urządzenia techniczne Pozostałe
ródło: obliczenia własne.