Egzegeza konkluzji sekcji kalendarzowej (Ia,16-18)

L Ia,16. ישילשה֯ינשה֯םויו֯תב[ ש]ה[֯רח א֯ ו]ל[ע] תבש]֯֯֯֯֯֯֯֯֯֯֯֯֯֯

Rzeczownik תבש „szabat” kończył poprzednie zdanie. W wyrażeniu przyimkowym ֯ ו]ל[ע „do ֯ niego”345 zaimek sufigowany odnosi się do dwunastego miesiąca. Po przyimku רחא „po” najpewniej mowa o tym samym szabacie, który stanowi punkt wyjściowy dla kolejnej wskazówki. Kombinacja słów תבש, לע i רחא znajduje się jedynie w 4Q394 1–2 II,6, gdzie również rozpoczyna nowe zdanie, po wyliczeniu szabatu, który przypada na 28. dzień trzeciego miesiąca roku, tj. na koniec pierwszego kwartału. Przyimek רחא znajduje się w kontekście kalendarzowym także w tekście 4Q325 1,3 oraz 1,7. W tym pierwszym wspomina się „Święto Jęczmienia” םירועש֯דעומ, które przypada na 26. dzień pierwszego miesiąca, dzień po szabacie Jehoiariba. W drugim tekście mowa jest natomiast o początku trzeciego miesiąca, który wypada dzień po szabacie Hakkoza. W obu przypadkach przyimkowi רחא nie towarzyszy przyimek לע, co może sugerować, że użycie przyimka לע wraz z przysłówkiem רחא w 4Q394 1–2 II,6 i w obecnej linii stanowi zabieg literacki, mający na celu zwrócenie uwagi na dzień dodatkowy, który dodawany jest do ostatniego miesiąca każdego kwartału.

W tym kontekście zrekonstruowany przyimek לע można interpretować na różne sposoby. Po pierwsze, może on być synonimem dla przyimka ב, który przeważnie obecny jest przy wyliczaniu dni szabatowych w sekwencji: liczebnik porządkowy dnia + וב + תבש.³⁴⁶ W podanej sekwencji zaimek

345 Zaimek sufigowany 3 os. l. poj. zwykle przyjmuje formę וי-, w tym przypadku jednak mamy do czynienia z kontrakcją tego dyftongu. Zjawisko to pojawia się dość często w pismach z Qumran, czasami także w odwrotną stronę (np. וישאורב w 1QIza LIX,17), co sugeruje, że wymowa przyrostków וי- i ו- była taka sama. Qimron – Strugnell, Qumran

Cave 4. V: Miqṣat Maʿaśe ha-Torah, 70.

346 Zob. 4Q324d II,8-10; III,8-10; IV,10; V,9; 4Q325 1,1-2; 1,4-6; 2,1-6; 4Q326 1,2-3; 4Q394 1–2 I, 5; 2 II,2. 5; 2 III,3. 5; 2 III,8; 2 IV,4. 7; 2 V,2. Teksty manuskryptu 4Q324d (wcześniej oznaczonego mianem 4Q324d-i)zostały podane zgodnie z rekonstrukcją kalendarza, dokonaną przez E. Ratzon i J. Ben-Dova. Zob., “A Newly Reconstructed Calendrical Scroll from Qumran in Cryptic Script”, JBL 134/4 (2017) 905–936. Autorzy połączyli w całość około 60 małych fragmentów kalendarzowych, z których każdy nie zawierał więcej niż 4 linie, a każda linia nie zachowała więcej

151

sufigowany przyimka ב wskazuje na wyliczony wcześniej miesiąc, również w liczbie porządkowej, jednak bez nadawania mu nazwy. Interpretacja przyimka לע jako synonimu dla przyimka ב jest o tyle możliwa, że w tekście kalendarzowym 4Q325 1,3 wyrażenie przyimkowe וב zostało poprzedzone przyimkiem רחא,³⁴⁷ a więc podobnie jak przyimek לע w obecnej linii. Po drugie, przyimek לע może posiadać znaczenie przyczynowe, „z powodu niego (tj. miesiąca)”, w ten sposób podkreślając, że przyczyną dodania dodatkowego dnia jest trzeci miesiąc kwartału. Po trzecie, wyrażenie ו]ל[ע można przetłumaczyć „do niego (tj. miesiąca)”. Na taką możliwość może wskazywać kolejna linia, w której obecny jest rdzeń ףסי, nierzadko pojawiający się wraz z przyimkiem לע, gdzie ten ostatni przyjmuje znaczenie „do”.348 Dalsza rekonstrukcja l. 1 bazuje na zrekonstruowanym schemacie kalendarza

364-dniowego (zob. tabela 2.1).

L Ia,17-18. ם ו י ]העבראו֯םיש[ ש֯ ו֯תאם֯שו לש֯הנשה֯הםלשו֯ף ס]ונ[

Forma ףסונ (nifal od rdzenia ףסי „dodawać”) może stanowić perfectum 3 os. l. poj. bądź też imiesłów w funkcji przydawkowej. W każdym razie, dalsza część linii nie pozostawia wątpliwości, że ףסונ odnosi się do dodatkowego dnia miesiąca, dodawanego na koniec kwartału. Dokładnie w tej samej formie rdzeń ףסי pojawia się jeszcze w kilku miejscach,349 jednak tylko jedno z nich stanowi właściwą paralelę dla obecnej linii, mianowicie tekst 4Q324d IV,7-9,³⁵⁰ który dotyczy zakończenia

niż 3 słowa. Po dokonanej rekonstrukcji, autorzy nie chcąc wprowadzać do qumranologii zamieszania, postanowili nie tworzyć nowego siglum dla tego manuskryptu, lecz zredukowali oznaczenie (niegdyś nadane przez S. Pfanna) do samej litery „d”. Tak więc siglum 4Q324d odnosi się odtąd do jednego manuskryptu, którego pełna publikacja planowana jest w bliskiej przyszłości.

347 תבש֯רחא֯וב֯הששו֯םירשעב֯םירועש֯ד]עומ[.

348 Zob. Pwt 19,9; Kpł 27,13; 1 Sm 12,19; Jr 36,32; Syr 5,5; 1 QS VI,14; 1QpHab VIII,12; XI,5; 1Q14 8–10,7; 4Q367 3,8; 4Q416 2 III,6; 4Q418 162,3; 4Q541 9 II,7; 11Q19 LIV,6.

349 Zob. Jr 36,32; CD XIII,11; 1QS VIII,19; 4Q266 6 I,4; 4Q272 1 I,12; 4Q324d IV,9.

350 Oznaczenie manuskryptu zostało podane zgodnie z nową nomenklaturą, o której mowa była wyżej. Ten sam fragment można jednak znaleźć pod dotychczasowym oznaczeniem, tj. 4Q324d 12,2.

152

dziewiątego miesiąca, a więc trzeciego kwartału roku. Ze względu na koniec kwartału, po szabacie, przypadającym na 28. dzień miesiąca, trzeci dzień tygodnia jest dniem dodanym do tego miesiąca. Jednak w przeciwieństwie do obecnej linii, we fragmencie 4Q324^d IV,7-9 nie użyto przyimka לע lub przyimka רחא, lecz po wyliczeniu ostatniego szabatu dziewiątego miesiąca następuje informacja, że „dzień drugi w nim (tj. miesiącu) jest dniem trzydziestym, a trzeci dzień jest (dniem) dodatkowym”

֯י[ש]יל[שה֯מוי ונ

]

פסא ]מ[ישולש֯וב֯ינ]ש֯מ[וי (IV,8-9). W tym ostatnim fragmencie interesująca jest forma פסאונ z racji na obecny w niej dwuznak -או-,351 który prawdopodobnie reprezentuje tu głoskę o.³⁵²

Przymiotnik המלש „zakończony” orzeka w zdaniu nominalnym o rzeczowniku הנשה, „rok”. W kontekście czasowym rdzeń שם (I) pojawia się w kilku miejscach, w formie bądź czasownika, bądź ל przymiotnika, bądź rzeczownika, zarówno w tekstach hebrajskich353 jak i aramejskich,³⁵⁴ jednak

351 M. Abegg zrekonstruował tę formę jako ףסא ה]֯ גח] „Święto Żniw” (por. Wj 23,16; 34,22), zob. “4Q324d

(4QCryptA Liturgical Calendara)”, The Dead Sea Scrolls Reader. Vol. IV (red. D. W. Parry – E. Tov) (Leiden: Brill, 2004) 55. Jednak E. Ratzon i J. Ben-Dov dostrzegają pewne słabości rekonstrukcji M. Abegga. Po pierwsze, biorąc pod uwagę, że w następnej linii obecne jest wyrażenie ה[עברא]ב, pozostaje faktem, że nie znaleziono żadnego tekstu kalendarzowego, gdzie Święto Żniw wypadałoby w miesiącu, w którym podkreśla się 4., 14. lub 24. dzień miesiąca. Po drugie, biblijny termin ףיסאה֯גח nie pojawia się w żadnym z pism z Qumran. Po trzecie, ślad pierwszej litery we fragmencie 4Q324d 12,2 umożliwia odczytanie jej tylko jako dalet lub waw. Zob. Ratzon – Ben-Dov, “A Newly Reconstructed Calendrical Scroll”, 924, n. 39.

352 Zdaniem E. Qimrona takie zjawisko możliwe jest wyłącznie w przypadku, kiedy dyftong -או- występuje w pozycji finalnej, natomiast spółgłoska alef należy do rdzenia danego słowa. Zob. HDSS, 21. To jednak nie jest obecny przypadek, ponieważ dwuznak ten nie znajduje się w pozycji finalnej. Ponadto, wówczas dwuznak -או- zwykle służy dla oznaczenia głoski u. Zob. E. Y. Kutscher, The Language and Linguistic Background of the Isaiah Scroll (IQIsaa) (STDJ

6; Leiden: Brill, 1974) 174–175.

353 Zob. Iz 60,20; CD IV,8; 1QS X,6-7; 4Q200 4,1; 4Q215a 1 II,4; 4Q251 12,1; 4Q256 XIX,5; 4Q258 IX,4; 4Q385a 1a–b II,5; 4Q416 1,13; 4Q418 2+2a–c,5; 4Q503 1–6 III,16; 11Q19 XLV,8; 5/6HevBA 45,19; 46,7.

354 Zob. 1Q20 VI,9-10; 4Q209 7 III,7; 4Q209 23,2; 4Q210 1 II,2a,14. 18; 1 III,4-5; 4Q535 3,5; 4Q536 1,2; 11Q10 XXXII,2.

153

zaledwie w trzech miejscach łączy się on bezpośrednio z rzeczownikiem הנש,355 przy czym ani razu

w kontekście zakończenia kalendarza. Tym niemniej, w tekstach 4Q210 1 II,2a,14 oraz 4Q209 23,2 (= 1 Hen 76,14) rdzeń לשם użyty jest przysłówkowo, a następnie jako czasownik koniugacji peʿal, na zakończenie prezentacji czterech kwartałów i dwunastu bram, z których wychodzą wiatry. Podobnie w tekście 4Q210 1 III,4-5 (= 1 Hen 78,6-7) rdzeń םלש pojawia się w formie czasownika, tym razem w koniugacji paʿel, sygnalizując zakończenie narastającego oświetlania się tarczy księżycowej w 14. oraz 15. dniu miesiąca.³⁵⁶ Zdaniem S. Talmona, użycie słowa םלשו w kontekście zakończenia danego odcinka czasu ma swoje źródło w tekście Iz 60,20 i musiało jego zdaniem stać także u podłoża tekstu aramejskiego 1 Hen 82,6 i tekstu hebrajskiego Jub 6,30.32.³⁵⁷

Zakończony rok składa się z 364 dni. Dzięki pozostawionemu śladowi na manuskrypcie, po liczbie תאמ֯שולש „300” udało się następnie odczytać początkowe -שו,358 co pozwala przypuszczać, że obecna tu była liczba 364, העבראו֯םישש ו֯תאם֯שולש. Rzecz jasna, sama cyfra 6 niekoniecznie wskazuje na liczbę 60, ani tym bardziej 64, gdyż teoretycznie mógł być tu obecny 360-dniowy „rok idealny”, przejęty ze świata astrologii babilońskiej,359 którego znajomość zdradzają niektóre teksty żydowskie okresu Drugiej Świątyni (np. 1 Hen 72,10; Jub 5,27360). Jednakże jak dotąd nie znaleziono żadnego

355 Mur 24 A,12; E,10; 1Q20 XXII,28.

356 H. Drawnel, The Aramaic Astronomical Book (4Q208–211) from Qumran. Text. Translation, and

Commentary (Oxford: University Press, 2011) 339.

357 S. Talmon, “Calendars and Mishmarot”, EDSS (red. L. H. Schiffman – J. C. VanderKam) (New York, NY: Oxford University Press, 2000) 1:112. Teksty 1 Hen 82,6 i Jub 6,30.32, wraz z tekstami 4Q210 1 II,2a,14; 4Q209 23,2 (= 1 Hen 76,14) i 4Q210 1 III,4-5 (= 1 Hen 78,6-7), stanowią właściwą paralelę dla kalendarza MMT, nie tylko ze względu na wzmiankę o zakończonym roku, ale przede wszystkim ze względu na liczbę jego dni, tj. 364.

358 Qimron – Strugnell, Qumran Cave 4. V: Miqṣat Maʿaśe ha-Torah, 8–9.

359 Na temat tego roku, zob. W. Horowitz, “The 360 and 364 day year in ancient Mesopotamia”, JANES 24 (1997) 35–44

360 W kontekście Jub 5,27 należy zauważyć, że dla autora tego tekstu 5 miesięcy jest równe 150 dniom (Jub 5,27), zatem w tym przypadku nie mógł zostać uwzględniony dzień dodatkowy w trzecim miesiącu pierwszego kwartału,

154

świadectwa, że kiedykolwiek dodawano dzień na koniec kwartału w celu osiągnięcia liczby innej niż 364 jako całkowitej liczby dni roku. W świetle tego faktu można więc zrekonstruować tekst 4Q394 3–7 I,1-3 jako odnoszący się do kalendarza 364-dniowego.