Struktura literacka

Struktura dokumentu MMT dzieli się na trzy części: 1) sekcję kalendarzową

2) sekcję halachiczną

3) sekcję parenetyczno-teologiczną

Należy zaznaczyć, że brakuje początku dzieła, stąd też struktura ta odnosi się do zachowanego tekstu MMT. Być może przed sekcją kalendarzową znajdował się jedynie krótki incipit, ewentualnie krótki tytuł dzieła na wzór początku sekcji halachicznej (I,1). Biorąc jednak pod uwagę, że dokument MMT był przypuszczalnie listem, a takie właśnie stanowisko przyjmuje się w obecnej pracy, przed sekcją kalendarzową mogło być obecne praescriptio, zawierające imię autora i adresata.

1) Sekcja kalendarzowa (Ia,16-18) znalazła się prawdopodobnie przed sekcją halachiczną ze względu na odrębny gatunek literacki, nie poświadcza się bowiem obecności kalendarza w strukturze tekstów prawnych, takich jak sekcja halachiczna, obecna w MMT. Tym niemniej, sam kalendarz był prawdopodobnie przedmiotem halachy (zob. omówienie tego problemu: § 2.1.3; § 2.1.4). Kalendarz 364-dniowy posiadał swoją stałą strukturę (por. tabela 1.1), odpowiadającą podobnym kalendarzom 364-dniowym z tekstów z Qumran (zob. § 2.1.2), dlatego można przypuszczać, że podobną strukturę posiadała sekcja kalendarzowa. Struktura ta oparta jest na sekwencji zdania: liczebnik porządkowy

dnia + ֯וב + ֯תבש (lub inne święto), w której zaimek sufigowany przyimka ב wskazuje na wymieniony

wcześniej miesiąc, przy czym miesiące w kalendarzu 364-dniowym nie są podawane z nazwy, lecz jedynie za pomocą liczby porządkowej (zob. § 2.1.1).

114

2) Struktura sekcji halachicznej oparta jest na formule wprowadzającej nowy temat, לע֯֯ףאו lub לעו, którą tłumaczy się jako „odnośnie do/co się tyczy/jeśli chodzi o”. Nowy temat, w tym przypadku przedmiot halachy, wprowadzany jest za pomocą rzeczownika lub frazy rzeczownikowej. W dalszej części imiesłów w 3 os. l. mn. wprowadza błędną praktykę kapłanów lub świeckich, w opinii autora najpewniej opartą na niewłaściwym zrozumieniu Prawa Mojżeszowego. W końcu autor w imieniu wspólnoty przedstawia właściwą interpretację halachiczną, czasami wprowadzając ją formułą „my uważamy” םיבשוח֯ונחנא (II,4-5; II,9. 10-11. 14) lub „my twierdzimy” םירמוא֯ונחנא (III,4. 9. 14). Nie jest to jednak stała kolejność, bywa bowiem ona nieraz odwrócona, najpierw autor przedstawia swoją interpretację, a dopiero w jej świetle poddaje krytyce praktykę osób trzecich. Struktura halachy w MMT jest więc następująca:

(1) formuła לעו֯/לע֯ףאו → (2) temat halachy → (3) błędna praktyka → (4) pogląd wspólnoty Autor MMT czasami odchodzi od powyższego schematu, w zamian formułując halachę w sposób zwięzły, ograniczając się tylko do przedstawienia błędnej praktyki lub tylko do interpretacji jego wspólnoty. W tak skondensowanej formie autor formułuje zdania apodyktyczne, wykorzystując bezokolicznik w znaczeniu modalnym, ewentualnie tworzy zdania z użyciem imperfectum. Czasami zdanie rozpoczyna się podmiotem, który również może być wprowadzony formułą לע֯ףאו lub לעו, natomiast w miejsce zwykle stosowanego imiesłowu używa się bezokolicznika. Powyższe warianty schematyczne są czasami uzupełnione o zdania przyczynowe, w których autor uzasadnia swój pogląd, a które wprowadzone są spójnikiem יכ. Zdania przyczynowe, chociaż oparte na interpretacji tekstów biblijnych, nie są wsparte cytatami biblijnymi, w tym ostatnim przypadku autor wprowadza bowiem tekst biblijny imiesłowem biernym בותכ, aczkolwiek nawet wówczas nie jest to cytat pełny, a jedynie przywołanie tekstu na zasadzie słów-kluczy lub po prostu w formie skróconej.

115

Formuła לעו֯/לע֯ףאו pozwoliła w sekcji halachicznej wyodrębnić dwadzieścia jeden jednostek tematycznych²⁵⁴, tylko w jednym przypadku (III,5b) temat został wprowadzony bez wspomnianej formuły. Rzecz jasna, z racji na fragmentaryczność tekstu wyodrębnione dwadzieścia dwie jednostki tematyczne stanowią liczbę minimalną, tym niemniej, zważywszy na ilość utraconego tekstu, można wysunąć przypuszczenie, że liczba tematów halachicznych nie przekraczała trzydziestu.

Struktura sekcji halachicznej: Tytuł (I,1-2a)

1) Wprowadzenie tematu halachy (I,2b)

wskazanie błędnej praktyki (I,2b-3a)

wskazanie poprawnej praktyki (I,3b)

2) Wprowadzenie tematu halachy (I,4)

wskazanie poprawnej praktyki (I,5a)

3) Wprowadzenie tematu halachy (I,5b)

wyrażenie opinii [formuła „my uważamy”] (I,5b-6)

4) Wprowadzenie tematu halachy (I,6b)

wskazanie błędnej praktyki (I,6b-7a)

wskazanie poprawnej praktyki (I,7b)

pouczenie kapłanów (I,8)

5) Wprowadzenie tematu halachy (I,9)

wskazanie poprawnej praktyki (I,9b-11a)

pouczenie kapłanów (I,11b)

254 Zagadnienia związane z prawem םיאלכ, chociaż wprowadzone zostały za pomocą formuły לעו (III,15c-17a), należy rozpatrywać w ramach jednej halachy, dotyczącej nielegalnych małżeństw, w której prawo םיאלכ zostało użyte jako argument z analogii.

116

6) Wprowadzenie tematu halachy (I,11c-12)

wskazanie poprawnej praktyki (I,13) (…)

7) Wprowadzenie tematu halachy (I,14b)

wskazanie poprawnej praktyki (I,15-16a)

8) Wprowadzenie tematu halachy (I,16b)

wskazanie poprawnej praktyki (I,17a)

9) Wprowadzenie tematu halachy (I,17b)

wskazanie błędnej praktyki [?] (I,18)

wskazanie poprawnej praktyki [?] (I,18a–II,1) (…)

pouczenie kapłanów (II,3)

10) Wprowadzenie tematu halachy (II,3a)

wyrażenie opinii [formuła „my uważamy”] (II,5-6) uzasadnienie opinii (II,7b-8)

wskazanie błędnej praktyki [?] (II,9a)

11) Wprowadzenie tematu halachy (II,9b)

wyrażenie opinii [formuła „my uważamy”] (II,9b-10a) uzasadnienie opinii (II,10b)

12) Wprowadzenie tematu halachy (II,10c)

wyrażenie opinii [formuła „my uważamy”] (II,10c-11a) (…)

117

wskazanie błędnej praktyki (II,13)

wyrażenie opinii [formuła „my uważamy”] (14-15a) wskazanie poprawnej praktyki (II,15b-16a) wskazanie błędnej praktyki [?] (II,16b-17a)

wskazanie poprawnej praktyki (II,17b-18a)

14) Wprowadzenie tematu halachy (II,18b)

wskazanie poprawnej praktyki (II,18c–III,1)

15) Wprowadzenie tematu halachy (III,2)

wskazanie poprawnej praktyki (III,3a)

16) Wprowadzenie tematu halachy (III,3b)

wyrażenie opinii [formuła „my twierdzimy”] (III,4)

uzasadnienie opinii (III,5a)

17) Wskazanie poprawnej praktyki (III,5b) uzasadnienie nakazu (III,6b-7a)

18) Wprowadzenie tematu halachy (III,7b-8a) wskazanie poprawnej praktyki (8b)

19) Wprowadzenie tematu halachy (III,9a)

wyrażenie opinii [formuła „my twierdzimy”] (III,9b)

wskazanie poprawnej praktyki cytatem z Prawa [„i napisano”] (III,10a) wskazanie błędnej praktyki [„obecnie zaś”] (III,10b-11a) wskazanie poprawnej praktyki cytatem z Prawa [„wiecie, że”] (III,11b-12a)

20) Wprowadzenie tematu halachy (III,12b)

wprowadzenie cytatu z Prawa [„jest napisane”] (III,12c)

118

21) Wprowadzenie tematu halachy (III,13b)

wyrażenie opinii [formuła „my twierdzimy”] (III,14a)

uzasadnienie opinii (III,14b)

22) Wprowadzenie tematu halachy (III,15a)

wprowadzenie cytatu biblijnego – postawienie tezy (III,15b)

wprowadzenie cytatu biblijnego – argument z analogii (III,16a) wprowadzenie cytatu biblijnego – argument z analogii (III,16b-17a) uzasadnienie postawionej tezy [„z tego powodu właśnie”] (III,17a)

wskazanie błędnej praktyki (III,17b–IV,1a)

pouczenie kapłanów (IV,1)

Należy zauważyć, że spośród dwudziestu dwóch ocalałych tematów halachicznych, w których autor podaje właściwą interpretację przepisów Prawa Mojżeszowego, w sześciu z nich autor odniósł się do błędnej praktyki osób trzecich, co daje około 1/3 przypadków (dokładnie 27,27%). Liczba ta wprawdzie uprawnia do scharakteryzowania dokumentu jako polemicznego, jednak stwierdzenie, że polemika stanowi o istocie tego dzieła i jest głównym motywem jego sporządzenia, pozostaje kwestią dyskusyjną.

W pozostałych piętnastu przypadkach, w których autor podaje interpretację bez odniesienia do praktyki osób trzecich, można założyć, że wyraził on jedynie swoją opinię, która choć mogła być odrębna od opinii innych grup żydowskich, to jednak niekoniecznie należy zakładać, że została ona sformułowana na gruncie polemiki w kontrze do praktyki kapłanów lub innej grupy żydowskiej. W co najmniej trzech przypadkach autor nawołuje do pouczenia kapłanów odnośnie do danej praktyki (I,8. 11; II,3). W jednym przypadku formuła pouczenia użyta jest po halace o wyraźnie polemicznym tonie (I,6b-8), w drugim przypadku po halace o neutralnie brzmiącym tonie (I,9-11), w trzecim zaś przypadku halacha nie zachowała się (I,17b-II,3). Na podstawie pierwszego przypadku niekoniecznie należy zakładać, że użycie formuły pouczenia w drugim przypadku jest świadectwem polemicznego

119

charakteru tego ostatniego, formuła ta równie dobrze mogła służyć przypomnieniu o powinnościach kapłanów.

Ostatnia rzecz, na jaką warto zwrócić uwagę w strukturze sekcji halachicznej, to widoczna u autora potrzeba uzasadnienia interpretacji. Z wyjątkiem jednego przypadku (III,5a), autor uzasadnia interpretację odwołując się do autorytetu biblijnego (II,7b; III,6b-7a. 12. 14b. 15b-17), Ponadto, w dwóch przypadkach (III,9-10. 11b-12a) autor wskazując poprawną praktykę odwołuje się dosłownie do Prawa Mojżeszowego, co również można byłoby zaklasyfikować jako uzasadnienie o charakterze skrypturystycznym.

Tabela 1.13. Elementy struktury literackiej poszczególnych halach.

Tekst wskazanie poprawnej praktyki wskazanie błędnej praktyki Uzasadnienie dla wskazanej praktyki Formuła pouczenia kapłanów I,2b-3 X X I,4-5a X I,5b-6a X I,6b-8 X X X I,9-11b X X I,11c-13 X I,14b-16a X I,16b-17a X I,17b-II,3 X ? II,3a-9a X X X II,9b-10a X II,10b-12a X II,12b-18a X X II,18b–III,1 X III,2-3a X III,3b-5a X X III,5b-7a X X

120

3) Miejsce sekcji parenetyczno-teologicznej (IV–VI) tuż po sekcji halachicznej jest logiczne: najpierw autorzy podają właściwą wykładnię prawną, a następnie zachęcają do wypełniania prawa, wskazując na płynącą z tego korzyść, tj. błogosławieństwo i radość eschatologiczna na „końcu dni”. Ponieważ jednak autorzy w tekście I,1 nawiązują pod względem użytego słownictwa do preambuły Księgi Powtórzonego Prawa (1,1), a w sekcji halachicznej wprost cytują tę księgę (zob. komentarz do V,11b-16b), nie sposób oprzeć się wrażeniu, że struktura MMT do pewnego stopnia nawiązuje do struktury Księgi Powtórzonego Praw.

Księga Powtórzonego Prawa MMT

Preambuła (1,1) Preambuła (I,1) Nadanie prawa (12–26) Nadanie prawa (I,2–IV,1) Ekshortacja: błogosławieństwa i przekleństwa (27–30) Ekshortacja (IV,12–VI,6)

Jeśli chodzi o strukturę sekcji parenetyczno-teologicznej, ze względu na brak początkowych jedenastu linii, jak również szczątkowość pierwszych sześciu linii kolumny V, trudno o całościowe uchwycenie jej struktury. Ponadto, struktura ta może przybrać różną formę, zależnie od przyjętego kryterium. W poniższej strukturze skupiono uwagę na powtarzalności poszczególnych elementów, tzn. na formułach czy słowach, które pojawiają się wielokrotnie, przez co można uchwycić, co dla samego autora było istotne w przekazie.

III,7b-8b X

III,9a-12a X X X (?)

III,12b-13a X X (?)

III,13b-14 X X

121

Struktura sekcji parenetyczno-teologicznej:

1) Błogosławieństwa i przekleństwa w dziejach Izraela (IV,12-17a) a) w przeszłości [„nadeszły…”] (IV,12-14a)

b) w czasie obecnym [„nadeszły już…”] (IV,14b-15a) c) w przyszłości [„nadejdzie...” (IV,15b-17a)

2) Wezwanie do rozważania czynów królów [„Wspomnij królów… i rozmyślaj…”] (IV,17b-V,1) wskazanie aktualnych grzechów Izraela/kapłanów [?] (V,1-5)

argument skrypturystyczny [„napisane jest, że”] (V,6-7a)

reakcja: odseparowanie [„wiecie, że odłączyliśmy się…”] (V,7b-8a) rezultat: wierność Prawu [„wiecie, że nie ma w nas zła…”] (V,8b-9) 3) Wezwanie do rozważania świętych pism [„napisaliśmy do Ciebie, abyś rozważał…” (V,10) argument skrypturystyczny [„napisane jest, że”] (V,11)

argument skrypturystyczny [„napisane jest, że”] (V,12) argument skrypturystyczny [„napisane jest, że”] (V,13b-14) argument skrypturystyczny [„napisane jest, że”] (V,15)

4) Wezwanie do rozważania czynów Dawida [„Wspomnij Dawida…”] (V,16-17) wskazanie na uczynki Prawa [„napisaliśmy do Ciebie…”] (V,18) 5) Końcowe wezwanie do rozważania [„studiuj wszystkie te rzeczy”] (VI,1-3a) cel: radość eschatologiczna i usprawiedliwienie (VI,3b-5a)

warunek: czynienie tego, co słuszne i dobre (VI,5b-6)

Warto zwrócić uwagę na kilka kwestii, które mogą stanowić kryterium przy alternatywnych próbach uchwycenia struktury dokumentu MMT.

Przede wszystkim narzuca się w tekście płynne przejście między przeszłością, przyszłością i teraźniejszością. Najpierw wspomina się o dawnym czasie błogosławieństwa i przekleństwa (IV,12-14a), aby następnie przejść od bieżącej sytuacji egzystencjalnej (IV,14b-15a) ku eschatologicznemu końcowi dni (IV,15b-17a). Podobnie w szczątkowym fragmencie V,2-6 można dostrzec przejście z

122

czasu przyszłego na czas przeszły, aby następnie skupić się na aktualnej sytuacji (V,7b-11a). Dalej autor cytuje fragmenty Księgi Powtórzonego Prawa, odnoszące się do przyszłości (V,11b-16a), po czym zaleca rozważanie dawnych czynów Dawida, jak również obecnie sporządzonych przez autora niektórych uczynków Prawa, które należy rozważać, nie zapominając o modlitwie wstawienniczej do Boga (V,16b–VI,3a). Na sam koniec ponownie następuje zwrot ku przyszłości eschatologicznej, w której obecne zalecenia odnośnie do właściwego wypełniania Tory okażą się słuszne (VI,3b-6).

Ponadto, nie sposób nie dostrzec, że autor zwraca się do adresata w 2 os. l. poj., a innym razem do adresatów w 2 os. l.mn. I tak w tekście V,17 autor zachęca do rozważania uczynków królów Izraela w l. poj., a następnie zwraca się do adresatów w l. mn. (V,8-9), po czym zaledwie jedną linię dalej ponownie zwraca się w l. poj. (V,10), trzymają się jej do samego końca dzieła (zob. V,16. 18; VI,1-6).