Ekonomiczne instrumenty zwikszania przyrostu naturalnego

Nie ulega wtpliwoci, e przyczyn najbardziej powszechn i bezpored-ni zmniejszania przyrostu naturalnego na wsi bya zapa ekonomiczna wik-szoci gospodarstw rolnych oraz utrata pozarolniczego miejsca pracy przez po-wan cz bezrolnej ludnoci wiejskiej. Jakkolwiek wie nie braa czynnego udziau w obaleniu „polskiego komunizmu”, to jednak ponosia konsekwencje spoeczne i gospodarcze tego procesu. Gdy w wyniku niedostatecznie

przemy-lanej i chaotycznie realizowanej prywatyzacji przedsibiorstw pa stwowych pomniejszono w latach 1990-2000 stan zatrudnienia w Polsce o okoo 5,0 mln osób, nie mniej ni 2,0 mln osób mieszkajcych na wsi stracio miejsce pracy.

Wród osób, które straciy prac znalazo si midzy innymi okoo 250 tys. pra-cowników PGR, którzy byli mieszka cami wsi. Setki tysicy prapra-cowników spódzielczoci wiejskiej stracio prac w rónych spódzielniach, np. w GS-ach, SKR-ach, spódzielczoci mleczarskiej itp.

Bardzo niekorzystne zmiany nastpiy na rynku. Wzrost bezrobocia wy-woa spadek dochodów, a co za tym idzie, spadek popytu na konsumpcj. Spa-do wic zapotrzebowanie na artykuy spoywcze. Dodatkowy spadek popytu na artykuy konsumpcyjne i inwestycyjne wywoao otwarcie granic celnych na artykuy rynkowe. Nie tylko zniesione zostao co na artykuy spoywcze, ale take Polska wyrazia zgod na dopat do eksportowanych do Polski artykuów

ywnociowych. Tak np. za kady wyeksportowany kilogram misa surowego wyeksportowanego do Polski Unia Europejska dopacao okoo 1/4 wartoci rynkowej tego misa. W tej sytuacji narastaa bardzo szybko warto eksportu surowców ywnociowych do Polski. Spowodowao to zahamowanie skupu su-rowców rolnych na rynku krajowym. Stao si to powodem spadku dochodów ludnoci rolniczej. Ogromna wikszo gospodarstw rolnych znalaza si w za-paci gospodarczej. Ilustruj to rysunek 1 i tabela 2¹.

1 Michna W., Zegar St., Sytuacja dochodowa rolnictwa indywidualnego w pierwszych latach

Rysunek 1. Dynamika realnych dochodów do dyspozycji brutto w sektorze gospodarstw domowych w latach 1991-2002

0 20 40 60 80 100 120 140

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 ogóem pracownicy rolnicy

Rysunek 1 oraz tabela 2 ilustruj wyjtkowo duy spadek dochodów rol-niczych. Spadek ten powodowa niezwyky szok dla rodzin rolrol-niczych. A take dla osób, które straciy prac. A co za tym idzie, równie dochody. Ta ogólna zapa ekonomiczna zarówno ludnoci rolniczej, jak równie bezrolnej spowo-dowaa spadek przyrostu naturalnego ludnoci rolniczej i nierolniczej.

Spadek dochodów by zjawiskiem powszechnym. Powszechna staa si

refleksja, ile dzieci moe si narodzi w rodzinie. Okazao si, e dua cz

mae stw ogranicza si do jednego dziecka lub dwojga dzieci. Kraje najbar-dziej zamone w Europie jak np. Francja czy Niemcy, zastosoway szczególne dotacje za zwikszon liczb dzieci w rodzinie. Róne formy dotacji okazay si

skuteczne zwaszcza wówczas, gdy dotacje s adresowane do imigrantów, np.

we Francji do imigrantów z Algierii lub te w Niemczech np. z Turcji. Polska nie zdecydowaa si na adne istotne preferencje za zwikszenie dzietnoci w mae stwie. Polska nie podja te adnych istotnych decyzji do zachcania obywateli innych krajów do imigracji. Ze wzgldów na umiarkowane

moliwo-ci ekonomiczne, nie podejmie tego typu zada w najbliszych latach.

Naley spodziewa si jednak, e w nieodlegej przyszoci powstan wa-runki do stworzenia bodców zachcajcych mae stwa do zwikszenia dziet-noci do poziomu, który pozwoli na stabilizacj liczebdziet-noci polskiego narodu.

Tabela 2. Opata pracy (miesicznie na 1 pracujcego w z) oraz relacje opaty pracy w gospodarstwach domowych pracowników, rolników oraz pracowników

uytkujcych gospodarstwo rolne w latach 1990-2003

Gospodarstwa* Gospodarstwa pracowników=100

2.3. Wpyw spadku dochodów rolniczych na zmian pogldów ludnoci na przyszo rolnictwa

Wielki spadek dochodów, jaki zaistnia na wsi w okresie transformacji ustrojowej zmieni w powanym stopniu orientacj modziey w poszukiwaniu zawodu. Modzie wiejska zorientowaa si, e zawód rolnika nie zapewnia sta-bilnego zatrudnienia, take stabilnych dochodów. Modzie wiejska

zorientowa-a si wic na poszukiwanie pozarolniczych zawodów. Niestety, szkoy zawo-dowe, zwaszcza technika zawodowe byy zwizane z zakadami produkcyjnymi, a te zostay sprywatyzowane, a w nastpstwie zlikwidoway szkoy zawodowe. Wie stracia dostp do szkó zawodowych. Zmuszona

zosta-a do zorientowania swojej modziey do poszukiwania moliwoci wejcia na wysze uczelnie. Modzie wiejska wobec ograniczonego dostpu do rednich szkó zawodowych zorientowaa si na studia na wyszych uczelniach.

Przeprowadzana co 5 lat przez Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodar-ki ywnociowej – Pa stwowy Instytut Badawczy Wielka AnGospodar-kieta Wiejska w kilku tysicach wiejskich gospodarstw domowych pozwolia stwierdzi, e w 2005 r. wzrosa zasadniczo liczba modziey wiejskiej na wyszych, gównie prywatnych uczelniach. Na 100 osób w wieku studenckim (tj. w wieku 19-24 lata) w wiejskich rodzinach rolniczych na studiach stacjonarnych byo 17,7 osób w 2000 r. oraz 27 osób w 2005 r. Udzia modziey z wiejskich rodzin bezrol-nych na studiach dzienbezrol-nych wyszych uczelni wynosi w 2000 r. 16,4 osoby, a w 2005 r. 19,6 osób². redni udzia modziey polskiej w wieku 19-24 lata w kraju wynosi w 2005 r. 43 osoby na 100 osób modziey w wieku studenckim.

Modzie wiejska wci jeszcze w mniejszym procencie ni miejska uczestniczy w nauce na wyszych uczelniach, ale procent modziey wiejskiej szybko wzrasta. Procent modziey miejskiej na wyszych uczelniach jest wy-szy ni procent modziey wiejskiej take ze wzgldu na dostp do wydziaów wieczorowych i zaocznych. Modzie wiejska ma w tym zakresie znacznie mniejsze moliwoci. Dlatego te celowe jest rozwaenie moliwoci tworzenia studiów zaocznych z udziaem wykadów telewizyjnych.

2.4. Struktura szkó rednich i wyszych powinna by dostosowana do wizji