Kierunki rozwoju gospodarki obszarów wiejskich

Od wielu ju lat Unia Europejska zachca kraje czonkowskie do budowy pozarolniczej gospodarki na wsi i przeznacza znaczne rodki na te cele, a w tym gównie na pozarolnicze miejsca pracy na wsi. Okrelia te cele, w tym ich hierar-chi (a wic priorytety) rozwoju obszarów wiejskich. Dotyczy to zwaszcza lat 2007-2013. Wynika to z faktu, i budet Unii Europejskiej opracowywany jest i uchwalany na 7 lat. Tymczasem zakada si, e przydzielone rodki na lata 2007- -2013 powinny by wykorzystane w okresie nie duszym ni 2007-2015. Std te

we wszystkich dokumentach zaznacza si, i uchwalone rodki na lata 2007-2013 mog by dla beneficjentów ródem finansowania w latach 2007-2015.

Unia Europejska, przeznaczajc dla poszczególnych krajów rodki na cele rozwoju obszarów wiejskich, okrelia 4 zestawy celów, na jakie te rodki mog

by przeznaczane. Powysze zestawy celów nazwaa osiami. W szczególnoci:

O 1 stanowi cele okrelone wspólnym pojciem „Poprawa konkurencyj-noci sektora rolnego i lenego”. Oznacza to, e cz rodków powinna by

wykorzystana na wzmocnienie konkurencyjnoci sektora rolnego i lenego.

Strategia ta wynika z faktu, e rolnictwo wci jest jedn z kluczowych czci wiejskiej gospodarki. Utrzymanie wysokiego poziomu konkurencyjnoci ma bowiem due znaczenie. Unia Europejska bardzo szeroko rozumie pojcie kon-kurencyjnoci. W przeciwie stwie do Polski, gdzie konkurencyjno jest rozu-miana jako konkurowanie kadego z kadym, w Unii Europejskiej konkurencyj-no rozumie si jako konkurencyjkonkurencyj-no rolnictwa jednego kraju z rolnictwem innego kraju.

O 2 okrelono hasem: „Poprawa rodowiska naturalnego i obszarów wiejskich”. Oznacza to, e cz przeznaczonych przez Uni rodków powinna by kierowana na ochron rodowiska. W ogóle Unia upatruje w zespoleniu rol-nictwa z ochron rodowiska du szans dla rozwoju rolrol-nictwa i wsi. W Polsce poczenie Ministerstwa Rolnictwa z Ministerstwem Ochrony rodowiska

mia-oby istotny sens. W Polsce yzno gleb jest cile zwizana ze zwikszeniem poziomu próchnicy w glebie. Wie si to z ochron rodowiska.

O 3 jest nonikiem tezy, pt. „Poprawa jakoci ycia na obszarach wiej-skich i rónicowanie obszarów wiejwiej-skich”. Oznacza to, e cz rodków prze-znacza si powinno na róne cele poprawy ycia na wsi. Mog one mie róne formy poczwszy od tworzenia nowych miejsc pracy do rónych form pomocy poszczególnym rodzinom. Zarówno unijna myl gospodarcza, jak i myl polska wysuwaj kwesti tworzenia nowych miejsc pracy na wsi jako kwestie kluczowe.

O 4 „Leader” oznacza moliwo wydania czci rodków na cele sta-nowice rezultat dowiadcze lokalnych. Na przykad, jeli w okrelonym ro-dowisku lokalnym istniej moliwoci wzbogacenia gospodarki wiejskiej przez okrelon inicjatyw, gwarantujc moliwo osignicia wikszej

efektywno-ci nakadów, naley cz rodków powici na powysze cele. Dotyczy to rónych dziedzin lokalnej wspópracy.

Okrelone wyej wyznaczniki dziaania w postaci 4 osi zostay zaopatrzo-ne w polskiej administracji rzdowej w nastpujce komentarze:

Po pierwsze (do osi 1) zakada si, e konkurencyjno polskich gospo-darstw rolnych mona zwiksza przez ich restrukturyzacj. Restrukturyzacja jest rozumiana jako powikszenie obszarowe tych gospodarstw, w szczególnoci przez przejmowanie ziemi (gównie poprzez dzierawy) od gospodarstw nie-zdolnych do rozwoju, a wic jest to swego rodzaju innowacja dziaalnoci

go-spodarczej. Zakada si take ograniczenie dotacji dla gospodarstw najwik-szych obszarowo, a zaoszczdzonymi rodkami wspieranie gospodarstw mniej-szych, ale dcych do przeksztacenia si z gospodarstw niezdolnych do inno-wacji na gospodarstwa rozwojowe.

Przewiduje si take dalsz modernizacj maych zakadów przemysu spoywczego, co zwiksza bdzie zdolno konkurencyjn caego rolnictwa.

Popraw konkurencyjnoci rolnictwa przewiduje si take poprzez organizacj

grup producenckich, a take przez popraw stanu infrastruktury wsi.

Ponadto przewiduje si zwikszanie konkurencyjnoci polskiego rolnic-twa przez doksztacanie rolników oraz rozwijanie systemu informacji w rejo-nach wiejskich. Wzrost kwalifikacji powinien by skoordynowany z kierunkami restrukturyzacji i modernizacji rolnictwa. Niezbdne jest take tworzenie we wsiach sieci orodków usugowych.

Po drugie (do osi 2) przewiduje si zespolenie rozwoju rolnictwa z po-praw ochrony rodowiska w rolnictwie. Podjte bd dziaania na rzecz zrów-nowaonego rozwoju gospodarstw rolnych. Koordynowane bd take dziaania zwizane z realizacj programu „Natura 2000”. Uruchomione te zostan pat-noci dla obszarów „Natura 2000”, aby rolnicy mogli zrealizowa zadania tego programu.

Wyjtkowego znaczenia nabiera synchronizacja realizacji zada rolnictwa z zadaniami ochrony wód powierzchniowych i podziemnych. Kwestia ochrony wód wie si bardzo cile z gospodark w rolnictwie.

Istnieje bowiem w Polsce wiele regionów, którym ze wzgldu na ma

yzno gleb lub niesprzyjajce inne warunki naturalne (np. górzysto tere-nów), grozi zanik rolnictwa. Unia Europejska wspiera utrzymywanie rolnictwa take na glebach sabych i górzystych. Przewiduje wic wspieranie rolnictwa zarówno na glebach sabej jakoci oraz na obszarach górskich. Obszary bez rol-nictwa i przemysu staj si najczciej nieczynne ekonomicznie.

W Polsce funkcjonuj programy rolno-rodowiskowe, których zadaniem jest wanie utrzymywanie rolnictwa zagroonego cakowit marginalizacj.

Polska posiada wasne dowiadczenia, e zanik rolnictwa w okrelonym regio-nie powoduje zamieraregio-nie gospodarki na okrelonych obszarach na dziesitki lat.

Ewidentnym przykadem s tu tereny Bieszczad, gdzie mimo upywu ponad pó

wieku od upadku rolnictwa i wyludnienia wsi, nie udao si przywróci normal-nej gospodarki regionowi, który zosta opuszczony przez rolników.

Std te Polska przywizuje due znaczenie do programów

przeciwdzia-ania marginalizacji rolnictwa nie tylko na ziemiach dobrych, ale take na zie-miach sabych.

Po trzecie (do osi 3), istot zada osi 3 jest tworzenie nowych pozarolni-czych miejsc pracy, a wic tworzenie warunków do zatrudnienia ludnoci wiej-skiej poza rolnictwem w celu poprawy warunków ycia na wsi. Chodzi tu oczywicie o pozarolnicze miejsca pracy. Jako pozarolnicze miejsca pracy

nale-y liczy kade zatrudnienie, a w tym np. przy eksploatacji wiatraków wytwa-rzajcych elektryczno, wytwawytwa-rzajcych biomas potrzebn do produkcji bio-gazu, obsugujcych przetwórstwo odpadów itp. Rolnictwo powinno zmniejsza

liczb ludnoci zatrudnionej. Nie moe globalnie zwiksza obecnego stanu za-trudnienia. Zakada si, e w okresie do 2050 r. rolnictwo ograniczy stan zatrud-nienia z ok. 2,3 mln osób obecnie do ok. 1,85 mln osób. Tak liczb osób moe zatrudni na stae 350-400 tys. gospodarstw rodzinnych. Na tak liczb zatrud-nionych i na tak struktur naley si orientowa. Nie mona w Polsce zakada,

e w 2050 r. bdzie np. 150-200 tys. gospodarstw rodzinnych z „parobkami”.

Gospodarstw z parobkami nie bdzie. Ludzie wyjad do przemysu za granic, a nie bd parobkami w gospodarstwach rolnych. Istnieje wielu rolników, neoli-beralnych ekonomistów i dziennikarzy, którzy docelowe rolnictwo widz jako pojedynczego waciciela, który zatrudnia parobków, nie majcych adnego prawa do akcjonariatów. Jest to marzenie powrotu do ziemia stwa feudalnego.

Rolnictwem nowoczesnym bdzie rolnictwo czeskie i sowackie, gdzie kady pracownik bdzie posiada swój udzia w rolniczym przedsibiorstwie jako spóce na statucie handlowym.

W 2050 r. mieszka bdzie na wsi okoo 8 mln ludnoci w wieku produk-cyjnym. Z tego okoo 5,05 mln powinno pracowa poza rolnictwem, a ok. 1,8 mln w rolnictwie. Oznaczaoby to, e Polska osignaby w tym czasie (tj. w 2050 r.) struktur zatrudnienia w rejonach wiejskich zblion do obecnego stanu na wsi w krajach wysoko rozwinitych UE, gdzie obecnie okoo 75% pra-cuje poza rolnictwem, a w rolnictwie tylko ok. 25% ludnoci. Osignicie w poowie XXI wieku powyszego standardu europejskiego powinno by celem rozwoju wsi i rolnictwa w Polsce.

I wanie tak wizj rozwoju wsi polskiej umacnia naley wspierajc po-zarolnicz gospodark wiejsk. Zrozumiae jest, e w okresie do 2050 r. zmieni

si granice midzy miastem i wsi. Wiele wsi stanie si miastami. Wie polska rozumiana jako 40 tys. obecnych miejscowoci i 15 tys. przysióków ulega b-dzie urbanizacji i industrializacji oraz serwicyzacji. Warunkiem takiego rozwoju jest jednak rozpoczcie energicznych dziaa interwencyjnych pa stwa na rzecz tworzenia pozarolniczej gospodarki na wsi.

Po czwarte (do osi 4) naley wspiera inicjatywy oddolne w zakresie rónych dziaa grupowych. W latach 2004-2006 ujawniy si i podjy dziaal-no 162 „Lokalne Grupy Dziaania”. Grupy te opracoway programy rozwoju

obiektów gospodarczych i zgosiy si do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi o umoliwienie im otrzymania okrelonych rodków na róne cele (w tym na cele opisane w osi 3). Niestety, w latach 2007-2011 nie rozwiny si na skal

masow adne grupy zespoowego dziaania na wsi.

Zakada si, e liczba Lokalnych Grup Dziaania powikszy si wielo-krotnie w latach 2013-2020 i w dalszych latach. Lokalne grupy dziaania mog

stworzy przedsibiorstwa. Mog w ten sposób stworzy wielobranowe przed-sibiorstwa rolne, przemysowe i rolno-usugowe.

Rozwój aktywnoci Lokalnych Grup Dziaania (LGD) moe tworzy ruch na rzecz pozarolniczej gospodarki wiejskiej, dziki czemu powstanie wiele no-wych miejsc pracy, co moe przyczyni si do znaczcego postpu w rozwoju urbanizacji i industrializacji oraz serwicyzacji rejonów wiejskich.

Wad dotychczasowej strategii rozwoju obszarów wiejskich jest zaoe-nie, e przedsibiorstwa produkcyjne i usugowe we wsi i na obszarach wiej-skich zostan zbudowane przez podmiot, jakim jest rynek. Rynek bez koordyna-cji pa stwa tego nie zrobi. Rynek nie jest realnym podmiotem. Rynek niczego nie organizuje. Rynek jest tylko prawem do sprzeday i kupna towarów.

3.2. Wasnociowe problemy przemian strukturalnych wsi i rolnictwa