Instrumenty uruchamiania transformacji struktury agrarnej

Rodzi si wic pytanie, co trzeba uczyni, aby zapewni przepyw ziemi z gospodarstw niezdolnych do odtwarzania potencjau produkcyjnego do gospo-darstw rozwojowych? Otó osignicie tego typu rezultatów wymaga:

Po pierwsze: tworzenia nowych miejsc pracy dla ludnoci, która ma zbyt mae gospodarstwa rolne, aby osign z nich porównywalne dochody ze red-ni pac w kraju.

Rolnicy stanowicy wacicieli gospodarstw marginalnych zaczn wy-dzierawia ziemi powszechnie gospodarstwom rozwojowym, gdy znajd mo-liwo zatrudniania si w dziaach pozarolniczych. Wczeniej takiego zjawiska nie bdzie w skali masowej. Pomoc UE w tworzeniu miejsc pracy jest bardzo wana, ale nie wystarczy do rozwizania problemu.

Niezbdne jest wic ustanowienie w Polsce Narodowego Funduszu Wspierania Rozwoju Pozarolniczej Gospodarki Wiejskiej i Maych Miast dla stworzenia w cigu najbliszych 2 dekad 1,5-2,0 mln pozarolniczych miejsc pracy na wsi i w maych miastach. ródem proponowanego Funduszu powinny by np. opaty za przejmowanie ziemi rolniczej na cele pozarolnicze, obligato-ryjny podatek adiacencki, opaty za pozyskiwanie surowców z powierzchniowej czci ziemi, a take podatek katastralny nakadany na uytkowników, którzy nie zapewniaj dobrego wykorzystania ziemi.

Po drugie: niezbdne s zmiany systemu dopat bezporednich. Dopaty nie stymuluj poprawy struktury agrarnej. Dopaty bezporednie powinny prze-ksztaci si w dopaty za wydzierawianie ziemi rolnikom, którzy kreuj go-spodarstwa rozwojowe.

Po trzecie: niezbdne jest wdroenie zasady, w myl której gospodarstwo rolne moe przej i prowadzi tylko osoba ze rednim lub wyszym wykszta-ceniem zawodowym lub ogólnoksztaccym.

Po czwarte: osoba z gospodarstwa pobierajca pa stwowe stypendium na studiach wyszych powinna by zobowizana do rezygnacji ze spaty gospodar-stwa rolnego obejmowanego przez swoje rodze stwo.

Po pite: wdroenie zakazu podziau gospodarstw rolnych, które nie po-winny by dzielone.

Po szóste: obcienie podatkiem gospodarstwa nie speniajcego warun-ków ochrony yznoci gleb.

Tworzenie pozarolniczej gospodarki wiejskiej jako miejsc pracy dla rol-ników, którzy zechc rezygnowa z pracy w rolnictwie, staje si jednym z wa-nych kluczy poprawy struktury agrarnej. W istocie jest najwaniejsze dla zmian struktury agrarnej.

Wie polska w przyszoci, podobnie jak wie wspóczesna w rozwini-tych krajach UE, skada si bdzie z ok. 75% ludzi zatrudnionych poza rolnic-twem oraz 25% ludnoci pracujcej w rolnictwie. Byoby jednak utopi sdzi,

e to rolnictwo na wasny koszt stworzy sektor pozarolniczej gospodarki wiej-skiej, gdzie pracowa bdzie 75% ludnoci wiejskiej. To moe wytworzy tylko system caej gospodarki.

Wie polska przeksztaca si z sieci rodzinnych gospodarstw rolnych w sie wyspecjalizowanych warsztatów wytwarzajcych surowce rolne. Przesta-je Przesta-jednak mie charakter rolniczy. StaPrzesta-je si wielobranow spoecznoci. Pono-si odpowiedzialno za produkcj surowców ywnociowych, ale przestaje by

wyizolowanym rodowiskiem rolniczym. Staje si rodowiskiem uniwersalnym.

Mona stwierdzi, e jest wielofunkcyjnym, ale tylko w tym sensie jak miasto jest wielofunkcyjne bo gromadzi róne sektory aktywnoci.

Dalsza ewolucj gospodarstw rodzinnych i wsi interesujco prezentuje Francja.

Wie francuska staje si miejscowoci uniwersaln. Gospodarstwo rolne ssiaduje z przedsibiorstwami wszystkich bran. Rolnictwo staje si

bezpo-rednim ssiadem innych bran.

W 2005 r. rolnictwo francuskie skadao si z 284 tys. gospodarstw profe-sjonalnych, a wic wyspecjalizowanych i zainwestowanych, z 188 tys.

gospo-darstw prowadzonych przez emerytów i rencistów, najczciej uniwersalnych pod wzgldem ukierunkowania oraz 72 tys. gospodarstw wielokierunkowych.

W horyzoncie czasowym do 2020-2025 roku przewiduje si:

 powikszy liczb sprawnych gospodarstw profesjonalnych (tj. wyspecja-lizowanych) do 346 tys. gospodarstw rolnych o redniej powierzchni 84 ha. Po 2020 r. w rolnictwie francuskim przewiduje si nastpujce 3 kategorie gospo-darstw, a mianowicie: mae – równowane ekonomicznie z gospodarstwami o rocznych zbiorach pszenicy z 12 ha do 24 ha; rednie – o wielkoci równo-wanej zbiorom z 24 do 150 ha pszenicy oraz due – od 150 ha zbiorów pszeni-cy do 375 ha zbiorów pszenipszeni-cy. Strategia francuska nie mówi nic o wikszych gospodarstwach. W tym wanie wyraa si umiar de do powikszania po-wierzchni gospodarstwa rolnego. Francja nie zaleca naladowania Australii, Ka-nady i USA pod wzgldem wielkoci obszarowej gospodarstw rolnych. Honoru-je tez, e europejskie obszary gospodarstw powinny by dostosowane do europejskiej gospodarki w rolnictwie.

Francja przewiduje, e w cigu kilkunastu lat powinno wyksztatowa si

i upowszechni rolnictwo postrodzinne. Postrodzinne przedsibiorstwa rolne powinny by oparte na dziedzicznych wkadach rodzinnych. W okresie do 2020- -2025 powinno powsta 40% podmiotów produkcji rolnej jako rodzinnych przedsibiorstw opartych na statutach spóek handlowych. Rolnicze spóki opar-te na statutach handlowych to postrodzinne rolnictwo. Przedsibiorstwo postro-dzinne to przedsibiorstwo zoone z wysoko wyksztaconych ludzi o wielkiej demokracji i kulturze.

Polskie rolnictwo przejmie zapewne stopniowo wzorce zaprezentowane np. przez Francj, tj. wzorce rolnictwa postrodzinnego, a wic opartego gównie na spókach prawa handlowego.

Znamiennym faktem jest osignicie stanu rolnictwa postrodzinnego w republice Czech. Republika Czech przeksztacia czeskie PGR-y i Czeskie Spódzielnie Produkcyjne w spóki prawa handlowego. Kady pracownik spóki posiada udzia w postaci akcjonariatu w rolniczej spóce prawa handlowego.

W czeskim rolnictwie nie ma wacicieli i parobków, ani traktorowych fornali.

Jest to rolnictwo oparte na udziaach o charakterze akcjonariatu.

Wydaje si, e zarówno rolnictwo francuskie, jak i czeskie staje si wzor-cem docelowego ksztatowania struktury agrarnej w Europie.

Rozdzia 5. Wizja rozwoju rolnictwa Polski poudniowo- -wschodniej w okresie do 2050 roku

Celem niniejszego rozdziau jest prezentacja czsto spotykanych pogl-dów ekonomistów, polityków i dziennikarzy, funkcjonujcych w regionach naj-bardziej rozdrobnionego rolnictwa, a mianowicie rolnictwa maopolskiego i podkarpackiego. W miastach i wsiach dominuje pogld, e rozdrobnione rol-nictwo nie jest w stanie utrzyma si i rozwija o wasnych siach rynkowych.

Negowanie tej opinii nie jest przekonujce. Nie jest te realne liczenie na spon-sorów realizujcych dopaty po to, aby utrwali historyczny obraz i utrzymywa

mae gospodarstwa dla tradycji. Biznes, który rozwija si w postaci zakadów gospodarczych odwraca si od tych gospodarstw rolnych, które nie s nonikami zysku. Gospodarstwa rolne, których nadwyka przychodów nad rozchodami w skali rocznej jest mniejsza od 8 ESU (tj. okoo 40 tys. z w skali roku), nie stanowi przedmiotów zainteresowania adnych uczestników rynku. Wielko

ekonomiczn 8 ESU osigaj gospodarstwa rolne posiadajce 20 ha bardzo do-brej gleby lub 30 ha redniej jakoci ziemi. Zdarzaj si wyjtki, kiedy waci-ciel czy te uytkownik maego gospodarstwa wyspecjalizowanego lub prowa-dzcego dodatkowo dziaalno usugow utrzymuje si bez zewntrznej dotacji inwestycyjnej, ale s to przypadki nie majce znaczenia globalnego.

Mimo takiej sytuacji, Polska nie moe podj decyzji, e w najbardziej rozdrobnionych regionach rolnictwo zostanie wyeliminowane. Nikt rozsdny nie podejmie decyzji, e ze wzgldów na due zagszczenie gospodarstw rolnych, mona zlikwidowa rolnictwo w konkretnym województwie. Nie zezwala na to ani bioetyka, ani te moliwo pojawienia si w przyszoci bardzo trudnych okresów dla rozwizywania problemów wyywienia ludzkoci. Pewne jest jedno, potencja ywnociowy ziemi powinien by zachowany i przenoszony z pokole-nia na pokolenie. Celowe jest wic, aby zarówno zachowywanie tego potencjau, jak jego wykorzystywanie i konserwacja byy urzeczywistniane w warunkach korzystania na bieco zgodnie ze zdolnoci ziemi i zwizanej z ni przyrody do rodzenia ywnoci i staego odtwarzania ycia. Bez czynnego rolnictwa nie mo-na odtwarza ycia. W adnym regionie nie momo-na wytraci rolnictwa. Rolnic-two musi by ywotne.

Integracja maych kawaków ziemi uytkowanych przez karowate gospo-darstwa w moliwie due „caoci” nadajce si do wykorzystania jest wanym wyzwaniem. Trzeba z maych kawaków tworzy due spóki produkcyjne. Nie mona karowatych gospodarstw rolnych zamienia na bezpodne place przy-domowe. Ziemia musi rodzi ywno, bez czego nie moe odtwarza si ycie.

Tworzenie klastrów rolniczych z maych kawaków ziemi i sposobów ochrony tej ziemi, z zawartej w niej wody, energii cieplnej oraz wiata zwierzcego sta-nowi wielkie wyzwanie. Poszukiwanie najkorzystniejszych i najrozumniejszych rozwiza jest wanym wyzwaniem. Tworzenie intelektualnej koncepcji efek-tywnego rolnictwa w rozdrobnionych regionach rolniczych jest gównym celem i zadaniem niniejszego rozdziau.

W procesie dostosowywania rolnictwa rozdrobnionego do nowych wa-runków trzeba zbudowa spoeczny konsensus midzy caym spoecze stwem, które jest zainteresowane, aby ziemi wykorzystywa do produkcji ywnoci, a uytkownikiem maego kawaka ziemi, który jeli posiada ródo utrzymania inne ni rolnictwo, skonny jest czsto do utrzymywania ziemi jako domowej przestrzeni nie uytkowanej. W rozdrobnionych rolniczo wsiach narastaj odo-gi. Nie jest to waciwe.

5.1. Diagnoza stanu rolnictwa w Polsce na terenach rozdrobnionych