Otwarcie si wsi i rolnictwa na tworzenie pozarolniczego sektora gospodarczego na obszarach wiejskich

Spoecznoci, która dominuje w dziaalnoci gospodarczej na obszarach wiejskich jest ludno rolnicza. Z natury rzeczy jest ona wic swoistym gospo-darzem omawianych obszarów rolnych, lenych, wodnych, górskich, a nawet nieuytków rolnych. Dominacja ludnoci rolniczej sprawia, e bez jej przyzwo-lenia i aktywnego uczestnictwa w zmianach niczego na wsi nie mona dokona.

Potrzebna jest powszechna polityczna wola dokonania na obszarach wiej-skich gruntownych zmian gospodarczych. Niezbdne jest wywoanie tej po-wszechnej woli politycznej wród wikszoci wiejskiej ludnoci rolniczej i nie-rolniczej, a przynajmniej wród najbardziej aktywnej elity spoecznej.

W przypadku, kiedy caa spoeczno wiejska jest przeciwna okrelonym pro-jektom dziaania – realizacja tych projektów jest trudna lub nawet niemoliwa do realizacji. Tak wic np. w przypadku, kiedy caa wie bdzie chciaa zacho-wa w polskim rolnictwie na wieczyste istnienie maych gospodarstw rolnych niezdolnych do odtwarzania potencjau produkcyjnego i realizacji ekologicznie akceptowalnych nakadów na utrzymanie potrzebnego poziomu produkcji, Pol-ska stanie si staym importerem netto ywnoci. Gospodarstwa rolne, które nie maj zdolnoci do odtwarzania potencjau produkcyjnego s to gospodarstwa stopniowo umierajce i nie s zdolne do zapewnienia w dugim okresie samo-wystarczalnoci ywnociowej.

Obecnie niezbdne jest wywoanie na wsi politycznej akceptacji zmian struktury agrarnej, która speni techniczno-rolnicz gwarancj samowystarczal-noci ywsamowystarczal-nociowej Polski. Takiej gwarancji nie daje sytuacja, w której 8-9 mln ha ziemi rolniczej znajduje si w gospodarstwach, które s zbyt mae lub zbyt ekstensywne, aby zabezpieczy zdolno do odtwarzania potencjau produkcyj-nego i zabezpieczy odpowiednie nakady na produkcj biec. Co wicej, ta-kiej samowystarczalnoci nie s w stanie zapewni take wielkie prywatne (czy te publiczne) gospodarstwa obszarnicze, bo one s zainteresowane produkcj

zboow, a nie produkcj zwierzc i warzywnicz. Natomiast gospodarstwa, które nie maj zdolnoci do odtwarzania potencjau produkcyjnego i realizacji racjonalnych nakadów na produkcj biec ulegaj corocznie degradacji i co-rocznie produkuj mniej. Wszystkie one lub prawie wszystkie ulegn w cigu jednego pokolenia degradacji. Niezbdne jest wic osignicie stanu struktury agrarnej, w której co najmniej 12,0 mln ha ziemi rolniczej bdzie w dyspozycji gospodarstw zdolnych do odtwarzania potencjau produkcji. Gospodarstwa rolne bez zdolnoci do odtwarzania potencjau produkcyjnego – to gospodarstwa wol-no lub szybko umierajce. Ich trwao mona szacowa na jedwol-no lub pótora pokolenia. Potrzebna jest nowa struktura agrarna.

Akceptacja polityczna nowej koncepcji struktury agrarnej jest niezbdna przez najbardziej aktywnych i wpywowych mieszka ców wsi.

Oczywicie istniej preteksty do tego, aby gospodarstwa rolne nie godziy si na przekazanie swych gospodarstw rolnych ssiadom na rzecz powikszenia ich gospodarstw w celu osignicia penosprawnoci, która uzaleniona jest m.in. od wielkoci obszaru uytków rolnych. Po to, aby pozytywnie rozwiza

ten wze gordyjski niezbdne jest zaoferowanie setkom tysicy uytkowników

maych gospodarstw, którzy nie s w stanie odtwarza potencjau produkcyjne-go na maej dziace ziemi – dwie oferty, a mianowicie:

Po pierwsze: stae miejsce pracy pozarolniczej o maym ryzyku utraty tej pracy. Po drugie: ofert przejcia dzierawnego ziemi, aby stworzy moli-wo zachowania „rodowej” oszczdnoci, jak stanowi rodzinna wasno

w postaci ziemi.

Dzierawa, o której mowa powinna by traktowana jako gwarancja wia-rygodnoci. Rolnik, który wydzierawi ziemi i bdzie szed do pracy pozarol-niczej nie bdzie mia poczucia, e spotka go katastrofa, jeli straciby prac.

Realizacja powyszych ofert powinna doprowadzi do nastpujcych zmian w strukturze agrarnej. Otó obecny udzia ziemi rolniczej uytkowanej przez gospodarstwa rolne zdolne do odtwarzania potencjau produkcyjnego po-winien zwikszy si z niespena 7 mln ha do okoo 12 mln ha. W poowie XXI wieku Polsce bd potrzebne zbiory roczne w wysokoci okoo 62 mln ton ziar-na przeliczeniowego zbó (w tym 54 mln ton ziar-na samowystarczalno oraz 8 mln na eksport i równowanik biomasy na paliwa odnawialne. Tyle potrzeba do osignicia samowystarczalnoci oraz rozwizywania problemów paliw odna-wialnych i eksportu. Te 12 mln ha uytków rolnych mogoby nalee do okoo 400 tys. gospodarstw rodzinnych. One mogyby zapewni redni wydajno

przeliczeniow ziarna z 1 ha na poziomie okoo 4,3 tony. Nie wicej ni 3 mln ha ziemi rolniczej mogyby pozosta w uytkowaniu maych gospodarstw, które nie s zainteresowane prac pozarolnicz. Ich plony byyby znacznie nisze. Mona byoby je szacowa na 2,5 tony zbó z 1 ha. Oczywicie zrozumiae jest, e mae gospodarstwa pozostayby czciej na terenach poudniowej i poudniowo- -wschodniej czci kraju ni na terenie rodkowych i pónocnych regionów.

Otwarcie si rolnictwa i wsi na akceptacj i realizacj koncepcji zmian struktury agrarnej jest warunkowane stworzeniem odpowiedniego programu pa stwowego. Bez sformuowania i opublikowania pa stwowego programu przemian na wsi skadajcych si po pierwsze ze zmian w strukturze agrarnej, a po wtóre z budowy pozarolniczego sektora wiejskiej gospodarki nie zbuduje si ani politycznej woli dziaania, ani tym bardziej struktur niezbdnych do re-alizacji omawianych koncepcji dziaania.

Podmiotem programowania terenowego i realizacji pozarolniczego sekto-ra gospodarki obszarów wiejskich powinien by system samorzdowy woje-wództw, powiatów i gmin.

4.4. Podstawowe skadniki pozarolniczej gospodarki obszarów wiejskich