GOSPODARCZYCH W POLSCE?
ZASADY CAUX 43
10.3. Etapy prac nad kodeksem
Z
´ro´dłem norm organizacyjnych ujmowanych przez kodeks etyczny
sa˛ wartos´ci podzielane przez członko´w organizacji, przede wszystkim te wartos´ci, kto´re stanowia˛ rdzen´ , moz˙na wie˛c mo´wic´ o nich jako o wartos´ciach rdzennych instytucji, firmy, spo´łki czy Stowarzyszenia. Jak do wartos´ci tych dotrzec´? Przeciez˙ organizacje˛ postrzegamy przez przedmioty (obiekty) je tworza˛ce, a wie˛c przez ludzi, przez narze˛dzia, jakimi sie˛ posługuja˛, pomieszczenia, w jakich przebywaja˛, przez je˛zyk, w jakim rozmawiaja˛, przez sposoby, z jakich korzystaja˛ porozu-miewaja˛c sie˛ ze s´wiatem zewne˛trznym, przez produkty, jakie wy-twarzaja˛ itp. itd. Owe przedmioty, twory i wytwory sa˛ takie, jakie sa˛, włas´nie dlatego, z˙e członkowie organizacji, pracownicy spo´łek czy firm podzielaja˛ takie, a nie inne wartos´ci.
Ktos´, kogo razi bałagan, be˛dzie miał zawsze uporza˛dkowane miejsce pracy (porza˛dek na nim moz˙e byc´ ładem technologicznym, niekoniecz-nie estetycznym, choc´ oba porza˛dki moga˛ ze soba˛ wspo´łgrac´). Komu natomiast nieporza˛dek nie przeszkadza, be˛dzie miał na swym stanowi-sku notoryczny bałagan. „Bez [...] zespołu wartos´ci zachowanie człowie-ka jest niewytłumaczalne. Nawet jes´li ma ono charakter przypadkowy i nieracjonalny, to najprawdopodobniej dlatego, iz˙ przypisuje on [o´w człowiek – przyp. W.G.] – zauwaz˙a Boulding – wysoka˛ wartos´c´ przypad-kowos´ci i nieracjonalnos´ci”4. Trzeba wie˛c dotrzec´ do tego, czemu człon-kowie organizacji przypisuja˛ nie tylko wysoka˛, ale wre˛cz najwyz˙sza˛ wartos´c´. Moz˙na to osia˛gna˛c´ na wiele sposobo´w, a wybo´r sposobu zalez˙y od rodzaju organizacji, od tego, czy funkcjonuje ona w skupieniu czy rozproszeniu, od gotowos´ci członko´w do udzielania odpowiedzi itp.
W omawianym przypadku posłuz˙ono sie˛ Karta˛ pytan´ , odpowiedzi i sugestii. Karta ta zawierała pewna˛ liczbe˛ (niewielka˛) pytan´ kluczo-wych dla poznania i zrozumienia sytuacji (tak, jak ja˛ postrzegaja˛ członkowie organizacji), w jakiej projektowany był kodeks. Pytania dotyczyły kilku zagadnien´ , a mianowicie:
• misji firmy,
• posługiwania sie˛ okres´leniem misji w tekstach ogłoszen´ i reklam, • powodo´w, dla kto´rych Stowarzyszenie powinno miec´ kodeks etyczny, • przynalez˙nos´ci do innych organizacji dysponuja˛cych kodeksem
ety-cznym,
• sugestii zwia˛zanych z przygotowywanym kodeksem.
Interesuja˛ce były odpowiedzi wskazuja˛ce: (a) na wielkos´c´ organizacji, (b) na da˛z˙enie do ustalenia wartos´ci wspo´lnych jej członko´w ze wskaza-niem wartos´ci uwaz˙anych za podstawowe, (c) koniecznos´ci zapobiega-nia sytuacjom niestosownym ze wskazaniem przykłado´w takich sytua-cji, (d) prestiz˙u organizacji. Wartos´ci te znalazły po´z´niej wyraz w sfor-mułowaniach misji i celu funkcjonowania firmy dealerskiej.
Wskazane zostały naste˛puja˛ce powody, dla kto´rych – zdaniem członko´w – Stowarzyszenie powinno miec´ kodeks etyczny. Chodzi mianowicie o to, aby: (a) wykazac´ hołdowanie wysokiej etyce hand-lowej, (b) pozyskac´ zaufanie kliento´w, (c) dbac´ o jednakowe postrzega-nie marki, (d) zdefiniowac´ wspo´lne wartos´ci członko´w Stowarzyszenia, (e) sformalizowac´ etyczne zasady poste˛powania członko´w.
Nie wszyscy członkowie Stowarzyszenia udzielili odpowiedzi na pytania zawarte w Karcie, w zwia˛zku z czym konieczne było ze-stawienie uzyskanych odpowiedzi, potraktowanie ich jako propozycji wste˛pnych oraz poddanie waloryzacji tak uzyskanej listy przez moz˙-liwie najwie˛ksza˛ liczbe˛ członko´w. Powstał w ten sposo´b rozbudowany kwestionariusz obejmuja˛cy naste˛puja˛ce grupy zagadnien´ :
1. Cel (misja) firmy dealerskiej (ramka 2.)
Ramka 2.
Misja firmy dealerskiej
a) Umoz˙liwianie i ułatwianie klientom nabycia samochodu renomowa-nej marki.
b) Promocja cenionych wartos´ci technicznych, uz˙ytkowych, estetycz-nych i etyczestetycz-nych.
c) Upowszechnianie zawodowych standardo´w rozwinie˛tego biznesu eu-ropejskiego.
d) Przestrzeganie standardo´w kultury kupieckiej i sumiennos´ci. e) Zatrudnianie wykwalifikowanych pracowniko´w o wysokim morale. f) Przestrzeganie zasad uczciwej konkurencji.
g) Reprezentowanie s´wiatowych norm etyki biznesu.
• „ja”, czyli respondent be˛da˛cy członkiem organizacji,
• „moja firma”, czyli firma dealerska prowadzona przez respondenta, • marka,
• klient, • pracownicy, • jakos´c´.
2. Posługiwanie sie˛ elementami definiuja˛cymi cel/misje˛ firmy w ogło-szeniach i reklamach.
3. Uzasadnienie potrzeby posiadania przez Stowarzyszenie własnego kodeksu
• wartos´ci wspo´lne członko´w organizacji (ramka), pracownicy, • dobre imie˛ firmy,
• klienci,
• partnerstwo dealero´w, • dbałos´c´ o marke˛,
• sytuacje, kto´rym nalez˙y zapobiegac´ (np. dealer, dealer-klient, dealer-pracownik),
• okazanie znaczenia przywia˛zywanego do standardo´w etycznych, • wizerunek firmy.
4. Przynalez˙nos´c´ do organizacji posiadaja˛cych kodeks etyczny. 5. Uz˙ytecznos´c´ kodeksu.
6. Tres´c´ i forma kodeksu ❖ normy ogo´lne, ❖ jak poste˛powac´? ❖ zakazy, ❖ sankcje, ❖ forma kodeksu. Ramka 3.
Wartos´ci wspo´lne
a) doskonalenie sprawnos´ci działan´ b) honor zawodowy
c) kooperacja pozytywna (fair play) d) kultura osobista e) lojalnos´c´ f) odpowiedzialnos´c´ g) profesjonalizm h) rzetelnos´c´ kupiecka i) solidnos´c´ j) s´rodowisko naturalne k) terminowos´c´ l) uczciwos´c´
m) wysoka jakos´c´ usług n) zadowolenie kliento´w
Uzyskane odpowiedzi pozwoliły na okres´lenie rangi poszczego´lnych pozycji kwestionariusza sformułowanych w je˛zyku odpowiedzi nade-słanych wczes´niej w zwia˛zku z Karta˛. Na podkres´lenie zasługuje przypisywanie kodeksom etycznym wysokiego znaczenia. Oto nie-kto´re z tych odpowiedzi: kodeks „rozwiewa etyczne niejasnos´ci z za-kresu zarza˛dzania i planowania”, „ujednolica pozytywne zasady dzia-łania”, „oddziałuje na sumienie i uczciwos´c´ członko´w organizacji”, „eliminuje omijanie prawa”, „daje poczucie zadowolenia i elitarnos´ci z powodu jego stosowania”, „przyczynia sie˛ do wyeliminowania dras-tycznych naruszen´ moga˛cych przynies´c´ szkode˛ całemu s´rodowisku”. Krytycy działalnos´ci gospodarczej, jako rzekomo z natury egoistycz-nej, powinni byc´ zawiedzeni stanowiskiem zaje˛tym przez członko´w Stowarzyszenia, kto´rzy uznali, z˙e stworzenie bardzo dobrego wizerun-ku firmy i marki nie jest dziełem zabiego´w upie˛kszaja˛cych, lecz „wymaga s´cisłego podporza˛dkowania sie˛ bardzo s´cis´le okres´lonym regułom gry daja˛cym poczucie bezpieczen´ stwa i komfortu klientowi”. Uwaga – klientowi! Czyz˙by oznaczało to dezaktualizacje˛ – przynaj-mniej w tym wypadku – przestrogi caveat emptor?
Co zas´ sie˛ tyczy formy kodeksu (ramka 4.), to wskazywano na to, z˙e powinien on byc´ zwie˛zły i realistyczny, byc´ napisany jasnym i zro-zumiałym je˛zykiem, powinien stanowic´ wzo´r odniesienia i powo´d do dumy dla członko´w Stowarzyszenia.
Ramka 4.
Tres´c´ i forma kodeksu
❏ Wste˛p
❏ Zasady ogo´lne ❏ Obsługa kliento´w
❏ Wspo´łdziałanie dealero´w
❏ Stosunki z pracownikami
❏ Orzekanie kar oraz rozstrzyganie sporo´w
❏ Przepisy kon´cowe
Tak powstał Kodeks etyczny Stowarzyszenia, dokument kodyfiku-ja˛cy wartos´ci wspo´lne jego członko´w, okres´lakodyfiku-ja˛cy zachowania, jakie Stowarzyszenie uwaz˙a za włas´ciwe, wskazanie tego, co włas´ciwym nie jest oraz okres´lenie sankcji, jakie moga˛ byc´ orzekane w przypadku niestosowania sie˛ do postanowien´ Kodeksu. Kodeks został przyje˛ty przez Kongres Stowarzyszenia na okres pro´bny, w cia˛gu kto´rego be˛da˛ obserwowane konsekwencje wprowadzenia go do codziennego
uz˙yt-ku. Przewidziano zwia˛zane z tym działania wspomagaja˛ce, a mianowi-cie: konsultacje, spotkania i dyskusje oraz monitorowanie. Przewi-dziano moz˙liwos´c´ wprowadzenia zmian i uzupełnien´ do kodeksu oraz ewentualne przysta˛pienie do opracowania Podre˛cznika Standardo´w Dealera. Podre˛czniki takie, zwane niekiedy przewodnikami, posiadaja˛ niekto´re sieci dealerskie innych marek (np. Opel czy Fiat).
10.4. Uwagi końcowe
Kodeksy etyczne sa˛ podstawowa˛ składowa˛ programo´w etycznych lub ich zapocza˛tkowaniem. Dodajmy w tym miejscu, z˙e opatrywane sa˛ ro´z˙nymi nazwami. Mamy wie˛c kodeksy wartos´ci (code of value), kodeksy praktyki (code of practice) – niekto´rzy dodaja˛ „dobrej prak-tyki”, albo kodeksy poste˛powania (code of conduct) czy kodeksy przestrzegania – w domys´le norm i zasad poste˛powania (code of
compliance) itp. Niekto´re kodeksy opatrywane sa˛ tytułami
maja˛-cymi charakter haseł be˛da˛cych przesłaniem ich wizerunku. Za naj-lepsze kodeksy etyczne uwaz˙a sie˛ takie, kto´re sa˛ poła˛czeniem ko-deksu wartos´ci, koko-deksu poste˛powania oraz koko-deksu norm, jakich nalez˙y przestrzegac´ (np. norm prawnych dotycza˛cych uczciwej kon-kurencji).
W wie˛kszos´ci przypadko´w kodeksy etyczne sa˛ opracowywane bez zamiaru dalszego rozwijania programu etycznego, co osłabia ich efektywnos´c´. Zache˛cac´ nalez˙y do tego, by tworzone były programy etyczne firm obejmuja˛ce takz˙e: (a) opracowanie podre˛cznika standar-do´w zawodowych, (b) program kształcenia etycznego, (c) utworzenie stanowiska (komo´rki) do spraw etyki (busines ethics officer, business
ethics office), (d) promowanie zachowania etycznego (wyro´z˙nienia,
wydawnictwa, seminaria), (e) stałe monitorowanie przestrzegania norm etycznych i standardo´w zawodowych, (f) utworzenie etycznej infolinii (doradztwo, whistleblowing5), (g) systematyczne przeprowa-dzanie audytu etycznego, (h) korygowanie – w miare˛ potrzeby – kodek-su etycznego i podre˛cznika standardo´w zawodowych, (i) przeprowa-dzanie okresowych aktualizacji programu etycznego.
W Polsce kodeksy posiadaja˛ m. in. ABB, Amway, Business Centre Club, cechy rzemiosł, Centrum Kreowania Lidero´w SA (Kodeks
Etycz-5 Sygnalizowanie nieprawidłowego poste˛powania członko´w organizacji, przede wszy-stkim tych, kto´rzy zajmuja˛ stanowiska kierownicze.
ny), Dziennikarze (Mie˛dzynarodowe Zasady Etyki Dziennikarskiej, Dziennikarski Kodeks Obyczajowy, Kodeks Etyczny Dziennikarza PAP, Zasady Etyczne dla Dziennikarzy Telewizyjnych, Karta Etyczna Medio´w), Krajowa Izba Biegłych Rewidento´w (Kodeks Etyki Zawodo-wej Biegłych Rewidento´w), Krajowa Izba Gospodarcza,
Mie˛dzynaro-dowe Stowarzyszenie Reklamy w Polsce, PEPSICO, lekarze weteryna-rii (Kodeks Etyki i Deontologii Weterynaryjnej), Naczelna Izba Lekars-ka (Kodeks Etyki LeLekars-karskiej), PolsLekars-ka Federacja Pos´redniko´w w Obro-cie Nieruchomos´ciami (Kodeks Etyki i Standardy Zawodowe), Polska Federacja Stowarzyszen´ Rzeczoznawco´w Maja˛tkowych (Kodeks Etyki
Zawodowej), Polski Komitet Olimpijski (Zasady poste˛powania etycz-nego w sporcie), Polskie Stowarzyszenie Dealero´w Bankowych (Ko-deks Dealera), Polskie Stowarzyszenie Sprzedaz˙y Bezpos´redniej,
Pro´-szyn´ ski i S-ka (Nasze zasady), Stowarzyszenie Dealero´w Volkswagen--Audi w Polsce (Kodeks Etyki), Zwia˛zek Banko´w Polskich (Kodeks
Dobrej Praktyki Bankowej), Zwia˛zek Maklero´w Papiero´w
Wartos´cio-wych i Doradco´w w Zakresie Publicznego Obrotu Papierami ciowymi (Zbio´r Zasad Etyki Zawodowej Maklero´w Papiero´w
Wartos´-ciowych), Zwia˛zek Radco´w Prawnych (Zasady Etyki Zawodowej Rad-cy Prawnego).
Firmy tytoniowe funkcjonuja˛ce w Polsce uzgodniły „Dobrowolny Kodeks Poste˛powania w Zakresie Marketingu”. Niekto´re hotele umie-szczaja˛ elementy etyki zawodowej w tzw. podre˛cznikach pracownika (np. Hotel Marriott, Hotel Sheraton) albo regulaminach pracy (np. Hotel Sobieski). Regulaminy innych organizacji i firm funkcjonuja˛-cych w Polsce ro´wniez˙ zawieraja˛ elementy etyki zawodowej (np. Medi-cal Data Management). Niekto´re organizacje lub ich federacje korzys-taja˛ z mie˛dzynarodowych kodekso´w etycznych (np. organizacje in-z˙ynierskie odwołuja˛ce sie˛ do kodeksu FEANI6).
Zapewne funkcjonuje w Polsce wie˛cej organizacji, stowarzyszen´ , spo´łek, firm czy instytucji posiadaja˛cych kodeksy etyczne, niezna-nych autorowi. Niestety, niekto´re z tych organizacji nie informuja˛ o tym szerszego ogo´łu albo traktuja˛ posiadane kodeksy i inne uregulo-wania etyczne jako dokumenty nie przeznaczone do udoste˛pniania szerszej publicznos´ci lub choc´by badaczom i wykładowcom etyki
6 Fédération Européene d’Associtions Nationales d’Ingénieurs. Por. S. Z˙urkowski, 1999, Euroinz˙ynierowie – inz˙ynierowie zjednoczonej Europy, w: B. Marciniak i in., red.,
Wyz˙sze uczelnie stymulatorem przemian systemowych w Polsce. Rola stypendysto´w Fulbrighta: dos´wiadczenia-bariery-szanse, Polskie Stowarzyszenie Stypendysto´w
biznesu. Okazuje sie˛, z˙e etyka biznesu stanowi takz˙e element rywali-zacji z konkurentami. Etyka staje sie˛ bowiem coraz bardziej istotna, jak powiedziano na pocza˛tku tego wykładu, odka˛d w gre˛ zacze˛ła wchodzic´ reputacja firmy. Kodeksy etyczne to przeciez˙ nie tylko i nie gło´wnie wizerunek firmy, to przede wszystkim jej aktywa.