Badania terenowe obejmowały skartowanie wydm w wymienionym obszarze, loka
lizację odsłonięć w ich obrębie, a następnie szczegółową analizę morfologiczno- strukturalną wszystkich form, w liczbie 73 (ryc. 1), które spełniały warunki wymagane do jej przeprowadzenia. Wszystkie były zbudowane z piasku warstwowanego, odsło
niętego na dużej przestrzeni co najmniej w przekrojach poprzecznym i podłużnym, przecinających centralną część form (Mycielska-Dowgiałło 1980). W wielu z nich
śledzono budowę przez dłuższy czas, w miarę postępującej eksploatacji piasku. Tam gdzie to było konieczne, naturalne odsłonięcia były uzupełniane wkopami i wiercenia
mi. Łącznie wykonano 47 sztucznych odsłonięć i 17 wierceń świdrem ręcznym.
Dla każdej z tych wydm określano geologiczne i geomorfologiczne warunki wystę
powania, orientację, kształt formy w planie i kształt osi morfologicznej, ekspozycję i nachylenia stoków. Te ostatnie były podstawą do wyróżnienia łagodnych stoków dowietrznych i stromych zawietrznych, w sensie ich wystawy w stosunku do przewa
żających kierunków wiatru, a nie struktury budującego je piasku. W obrębie obu sto
ków mogą bowiem występować struktury utworzone zarówno w warunkach doprądo- wych, jak i zaprądowych. Warstwowanie piasku wydmowego badano w trzech prze
krojach: dwóch pionowych - równoległym i prostopadłym do kierunku wiatru, oraz w płaszczyźnie horyzontalnej (Mc Kee 1966). Określano ilość jednostek sedymenta
cyjnych, ich miąższość i rozciągłość lateralną. Typ warstwowania i jego przynależność do struktur tworzonych w warunkach do- lub zaprądowych ustalano, biorąc pod uwagę kształt powierzchni granicznych, typ laminacji, kształt lamin, ich stosunek do po
wierzchni granicznych, rodzaj struktur deformacyjnych. Wymienione cechy stuktury piasku były podstawą do odtworzenia rodzaju i przebiegu procesów wydmotwórczych oraz stanu dynamicznego wydm (Mycielska-Dowgiałło 1995). Wykonano ogółem 281 731 pomiarów pozornych biegów i upadów lamin w piasku wydmowym w obrębie stoków dowietrznych i zawietrznych, co 25 cm w profilach pionowych, poprowadzo
nych wzdłuż osi morfologicznych form w odstępach 1,5 m, przeliczając je następnie na wartości rzeczywiste metodą Seitza (Stankowski 1961, Mycielska-Dowgiałło 1980).
Ich wyniki, odnoszące się do struktur doprądowych, posłużyły do rekonstrukcji kie
runku wiatru wydmotwórczego. W strukturach zaprądowych kierunek upadu warstw wykorzystano do wyznaczenia kierunku osuwania piasku, a na tej podstawie do stwierdzenia i odtworzenia kierunku ewentualnych zmian kształtu form w trakcie ich rozwoju (Dylikowa 1969, Borówka 1975).
W celu uzupełnienia charakterystyki strukturalnej przeprowadzono badania tekstu- ralne piasku. Próby piasku ze ścian odsłonięć i wkopów były pobierane w odstępach pionowych co 25 cm, w obrębie osadów jednorodnych. W przypadku zmian ułożenia lub uziamienia piasku pobór prób był zagęszczony. Dla zebranego materiału w liczbie 4036 prób piasku wydmowego i 1120 prób piasku podłoża przeprowadzono analizy składu mechanicznego i stopnia obtoczenia ziam kwarcowych. Analizy uziamienia dla prób o wadze 250 g wykonano metodą sitową, stosując sita o średnicy oczek w odstę
pach około 0,5 phi: 2,0; 1,5; 1,0; 0,75; 0,5; 0,353; 0,25; 0,176; 0,125; 0,088 mm. Uzy
skane wyniki przedstawiono w postaci krzywych kumulacyjnych na siatce logaryt
micznej prawdopodobieństwa, z których obliczono dwa podstawowe, powszechnie przyjmowane parametry rozkładu wielkości ziam (Grzegorczyk 1970, Nowaczyk
1976): średnią średnicę ziam Mz według wzorów R.L. Folka, W.C. Warda (1957):
0 16 + 0 50 + 0 84
przeliczoną następnie na wartości w mm oraz odchylenie standardowe <5 według wzoru R.B. Mc Cammona (1962):
Analizy obtoczenia ziam kwarcowych o frakcji 0,75-1,02 mm wykonano metodą graniformametrii mechanicznej (Krygowski 1964), obliczając wskaźniki obróbki IVO oraz wydzielając trzy klasy obtoczenia ziam: ziarna obtoczone y (0-8°), półgraniaste fi (>8-16°) i graniaste a (>16°). Wyniki analiz uziamienia i obtoczenia piasku, przedsta
wione w postaci wykresów i diagramów, posłużyły do wyznaczenia prędkości wiatru inicjującego transport eoliczny (Nowaczyk 1986) oraz określenia kierunku i stopnia przekształcenia cech granulometrycznych piasku wydmowego o różnej strukturze w stosunku do materiału podłoża. Pozwalają więc wnioskować o ewentualnym zróżni
cowaniu warunków i intensywności procesów formujących wydmy o różnej strukturze.
Z opracowanych w wyżej opisany sposób 73 wydm przedstawiono w niniejszej pracy szczegółowy opis tylko 24 z nich (ryc. 1), reprezentujących formy o odmiennych kształtach i strukturze. Struktury te zostały przedstawione na profilach i fotografiach, według stanu odsłonięć z lat 1983-1988. Badania morfologiczno-strukturalno- teksturalne wyróżnionych typów wydm uzupełniono szczegółową analizą warunków ich występowania. Kształty, cechy morfometryczne oraz strukturę i teksturę piasku pozostałych wydm zestawiono w formie zbiorczej tabeli i ryciny. Zamieszczenie ich w pracy ma na celu wykazanie powtarzalności, w formie analogicznej lub zbliżonej - kształtów i struktury wielu z opisanych szczegółowo wydm, w podobnych, jak też odmiennych warunkach morfologiczno-litologicznych. Również uwzględnienie bazy danych liczbowych, większej niż dla 24 form, umożliwiło zastosowanie analizy staty
stycznej do odtworzenia warunków powstania różnych typów wydm.
Praca została wykonana w Zakładzie Geomorfologii Instytutu Geografii Uniwersy
tetu Jagiellońskiego. Wyrażam serdeczną wdzięczność Paniom prof. dr hab. Annie Dylikowej i prof. dr hab. Elżbiecie Mycielskiej-Dowgiałło za trud recenzowania pracy, liczne dyskusje oraz cenne uwagi i wskazówki, pomocne w trakcie redagowania jej ostatecznej wersji. Pani prof. dr hab. E. Mycielskiej-Dowgiałło pragnę gorąco podzię
kować również za zachętę do realizacji podjętego tematu, żywe zainteresowanie postę
pem pracy oraz nieocenioną, wszechstronną pomoc podczas opracowywania zebranego materiału.
Słowa wdzięczności kieruję także do prof. dra hab. Bolesława Nowaczyka z Insty
tutu Badań Czwartorzędu i Geoekologii Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu i dra Jana S. Goździka z Zakładu Geomorfologii Uniwersytetu Łódzkiego za dyskusję i krytyczne uwagi dotyczące pracy.
Wdzięczność winna jestem również Kierownictwu, Koleżankom i Kolegom z Za
kładu Geomorfologii IG UJ za różnorodną i bezinteresowną pomoc na etapie prac ka
meralnych. Szczególnie pragnę podziękować Kierownikom Zakładu Geomorfologii - doc. drowi hab. Ludwikowi Kaszowskiemu i drowi hab. Kazimierzowi Krzemieniowi za stworzenie sprzyjających warunków do napisania pracy. Serdeczne podziękowanie składam także drowi Maciejowi Sobańskiemu za pomoc w statystycznym opracowaniu wyników badań i mgr Marii Kamykowskiej za skład komputerowy tekstu.
Koledze mgrowi Jerzemu Baścikowi z Instytutu Gospodarki Przestrzennej i Komu
nalnej w Krakowie bardzo dziękuję za wykonanie czystorysów rycin.