z Europejskim Trybunałem Praw Człowieka

Klauzula generalna dobrej wiary może mieć ujęcie statyczne, służące usta­

leniu, do osiągnięcia jakiego efektu państwa są zobowiązane. Bardziej inte­

resujące jest jednak znaczenie dynamiczne, gdzie dobrą wiarą jest standard postępowania państw względem siebie, a więc jak państwa mają wykonać zawarty traktat¹². Z dobrej wiary wynikają dalsze, szczegółowe normy, któ­

re powinny być stosowane łącznie z konkretnymi prawnomiędzynarodowymi obowiązkami państwa. Koresponduje to z poglądem, że klauzula dobrej wiary sama w sobie nie rodzi praw i obowiązków¹³, a jedynie stanowi kompas dla należytego wykonywania zobowiązań.Stanowi to punkt wyjścia zasadnicze­

go nurtu rozważań zawartych w niniejszym artykule, jakim jest rola art. 38 Europejskiej konwencji praw człowieka, który ustanawia domniemanie dobrej wiary państw ‑stron Konwencji, że będą współpracowały z Trybunałem, skoro

11 Konwencja wiedeńska o prawie traktatów z 23 maja 1969 r. Dz.U. 1990, nr 74, poz. 439.

12 M. Pilich: Dobra wiara w konwencji o umowach… s. 45.

13 C. Mik: Zasada wykonywania zobowiązań w dobrej wierze. Wstęp do teorii zobowiązań prawnomiędzynarodowych. Zarys problematyki. W: Manfred Lachs — wybitny prawnik świata.

Red. Z. Galicki, T. Kamiński, K. Myszona ‑Kost rzewa. Warszawa, Stowarzyszenie Ab­

solwentów Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, 2011, s. 131.

77

Współpraca z Trybunałem strasburskim…

poddały się jego jurysdykcji¹⁴. Tym samym jeżeli państwo celowo nie udzie­

li wszelkich niezbędnych ułatwień, to Trybunał stwierdzi naruszenie art. 38 EKPC. Uchylanie się od współpracy z ETPC może przyjmować różne formy.

Najskrajniejsza polega na zignorowaniu skargi, jak w sprawie Tigran Ayrape‑

tyan przeciwko Rosji, w której Trybunał zwrócił się do rosyjskich władz o akta śledztwa w sprawie pobicia studenta na posterunku policji i nie otrzymał ja­

kiejkolwiek odpowiedzi¹⁵. Najczęściej jednak państwa odmawiają przekazania żądanych dokumentów, jak w sprawie Al ‑Nashiri i Abu ‑Zubayda przeciwko Polsce. Władze krajowe odmówiły udostępnienia akt śledztwa w sprawie wię­

zień CIA na terytorium Polski, powołując się na jego tajność. Zaproponowały jednak, by strasburscy sędziowie przylecieli do Krakowa, gdzie w Prokura­

turze Apelacyjnej mogliby się zapoznać z nieobjętą klauzulą tajności częścią akt. Trybunał nie przyjął zaproszenia i uznał zachowanie polskich władz za niechęć do współpracy¹⁶. W dotychczasowym orzecznictwie ETPC tylko raz stwierdzono naruszenie art. 38 EKPC z uwagi na opóźnienie w wykonaniu żądania o dostarczenie dowodów¹⁷. W sprawie Enukidze i Girgvliani przeciwko Gruzji przekazano Trybunałowi niekompletne akta śledztwa i dopiero po usil­

nym nacisku, po niemal roku, wysłano resztę akt. Gruzińskie władze broniły się, twierdząc, że potrzebowały aż roku, by skopiować 23 płyty CD z nagra­

nym monitoringiem¹⁸. Zdarzały się także sytuacje, w których uniemożliwiano przesłuchania świadka w Strasburgu bądź na terytorium danego państwa, jak w sprawie Aktas przeciwko Turcji, w której władze zablokowały przesłuchanie funkcjonariuszy bezpieczeństwa, twierdząc, że grozi im niebezpieczeństwo ze strony rodziny zmarłego, który miał być przez nich torturowany¹⁹.

Jeżeli państwo w sposób przekonujący uzasadni, dlaczego nie wykona­

ło nałożonego przez Trybunał obowiązku, to nie stwierdza się naruszenia art. 38 EKPC²⁰. Z tego względu kraje, które nie chcą współpracować z Try­

bunałem, nie przyznają się do tego, a usiłują stworzyć „iluzję dobrej wiary”,

14 M. Balcerzak: Odpowiedzialność państwa ‑strony Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Studium prawnomiędzynarodowe. Toruń, TNOiK

„Dom Organizatora”, 2013, s. 81.

15 Wyrok ETPC z dnia 16 września 2010 r. w sprawie Tigran Ayrapetyan przeciwko Rosji, skarga nr 75472/01.

16 Wyrok ETPC z dnia 24 lipca 2014 r. w sprawie Al ‑Nashiri i Abu ‑Zubayda przeciwko Polsce, skarga nr 28761/11.

17 I.C. Kamiński: Obowiązek współpracy państwa z Europejskim Trybunałem Praw Czło‑

wieka. „Europejski Przegląd Sądowy” 2013, nr 10, s. 17.

18 Wyrok ETPC z dnia 26 kwietnia 2011 r. w sprawie Enukidze i Girgvliani przeciwko Gruzji, skarga nr 25091/07.

19 Wyrok ETPC z dnia 24 kwietnia 2003 r. w sprawie Aktas przeciwko Turcji, skarga nr 24351/94.

20 M.A. Nowicki: Wokół Konwencji europejskiej: komentarz do Europejskiej konwencji praw człowieka. Warszawa, Lex a Wolters Kluwer business, 2013, s. 193.

jak to miało miejsce w trzech z wymienionych przypadków. Zachowanie jest wówczas oceniane z punktu widzenia dobrej wiary w znaczeniu subiektywnym, a więc bada się, czy państwo mogło być przeświadczone, że istnieje obiektywna przeszkoda w dostarczeniu żądanego dowodu. Najczęstszym przywoływanym argumentem jest przeszkoda w prawie krajowym. Na przykład w sprawach do­

tyczących naruszeń praw człowieka w Czeczenii Rosja powołuje się na art. 161 ust. 3 rosyjskiego Kodeksu postępowania karnego, że informacje ze śledztwa mogą być udostępniane za pozwoleniem prokuratora i śledczego i tylko w takim zakresie, w jakim nie narusza to praw i prawowitych interesów uczestników po­

stępowania karnego ani nie szkodzi śledztwu²¹. Argumentacja ta jest nietrafna z dwóch względów. Po pierwsze, przywołany przepis nie stanowi bariery do udostępnienia akt sprawy, a jedynie formułuje procedurę i przesłanki. Rosyj­

skie władze powinny z niej skorzystać w celu przekazania akt do Strasburga.

Po drugie, zgodnie z art. 27 Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów, strona nie może powoływać się na postanowienia swojego prawa wewnętrznego dla usprawiedliwienia niewykonywania przez nią traktatu. Co więcej, nawet gdyby Konwencja milczała w tej kwestii, z treści klauzuli dobrej wiary należy inter­

pretować obowiązek wykonywania dobrowolnie zaciągniętych obowiązków bez względu na swoje wewnętrzne przepisy²².

Zdarzają się także przypadki, gdy Trybunał nie jest rygorystyczny w stoso­

waniu art. 38 EKPC. W sprawie Giuliani i Gaggio przeciwko Włochom nie do­

starczono wszystkich żądanych dokumentów. Mimo to uznano, że zgromadzone dane są wystarczające do rozstrzygnięcia, że nie doszło do naruszenia żadne­

go artykułu Konwencji²³. To rozstrzygnięcie spotkało się ze słuszną krytyką²⁴, albowiem to Trybunał powinien być wyłącznie kompetentny do oceny, które dowody są mu przydatne do badania sprawy. Tym samym powstał precedens, na którego podstawie państwa będą mogły się bronić, że chociaż nie wykonały żądania dostarczenia dowodu, zachowały się w zgodzie z dobrą wiarą (w zna­

czeniu subiektywnym), a usprawiedliwiającą ich okolicznością było przekona­

nie o nieistotności żądanego dokumentu. Podobną argumentację przyjęła Rosja w sprawie Janowiec i inni przeciwko Rosji, zwanej „skargą katyńską”.

21 T. Jasudowicz: Obowiązek państwa ‑strony współdziałania z Trybunałem strasburskim na rzecz skuteczności postępowania skargowego na przykładzie spraw czeczeńskich przeciwko Rosji. „Polski Rocznik Praw Człowieka i Prawa Humanitarnego” 2010, nr 1, s. 74.

22 C. Mik: Zasada wykonywania zobowiązań… s. 169.

23 Wyrok ETPC z dnia 24 marca 2011 r. w sprawie Giuliani i Gaggio przeciwko Włochom, skarga nr 23458/02.

24 I.C. Kamiński: Obowiązek współpracy państwa… s. 15.

79

Współpraca z Trybunałem strasburskim…