O ile w koncepcjach nieintencjonalistycznych tym, co determinuje treść klauzul generalnych w konkretnych sprawach, jest obowiązujący u sędziego orzekającego kod etyczny, o tyle w koncepcji intencjonalistycznej treść ta zwią
zana jest z intencją faktycznego prawodawcy. W koncepcji tej również dokonać należy oceny, czy okoliczność danego, konkretnego stanu faktycznego zakwa
lifikować należy jako zgodną bądź sprzeczną z zasadami współżycia społecz
nego. Ocena ta jednak nie jest oparta na subiektywnej moralności, a na intencji prawodawcy.
Koncepcja intencjonalistyczna traktuje interpretację jako czynności zmie
rzające do ustalenia intencji prawodawcy29, a argumenty językowe i pozajęzy
kowe — jako dowody na tę intencję. Inne natomiast czynności określa mianem konstrukcji30. W koncepcji tej od interpretacji należy rozróżnić rozumienie. I tak z rozumieniem danej normy mamy do czynienia wtedy, gdy nie ma jakichkol
wiek wątpliwości co do intencji prawodawcy31. Jasność rozumianego zwrotu nie wynika z jego literalnego brzmienia, lecz ze „statusu” nadanego mu w dyskur
sie32, zatem (pozostawiając na boku kwestie związane z „ustalaniem” stanu fak
tycznego sprawy) sytuacje rozumienia związane są z tzw. łatwymi przypadkami (easy case). A contrario, gdy pojawiają się jakiekolwiek uzasadnione wątpliwo
28 O doktrynie pasywizmu (wstrzemięźliwości sędziowskiej) i aktywizmu sędziowskiego (dyskrecjonalności sędziowskiej) zob. L. Morawski: Podstawy filozofii prawa. Toruń 2014, s. 215 i nast. J. Wróblewski wprowadza natomiast rozróżnienie na ideologię związanej i swo
bodnej decyzji sądowej, por. J. Wróblewski: Sądowe stosowanie prawa. Wyd. 2. Warszawa 1988, s. 343 i nast. oraz 357 i nast.
29 Por. Z. Tobor: W poszukiwaniu…, s. 20; A. Ross: On Law and Justice. London 1958, s. 121.
30 Ibidem.
31 Ibidem, s. 25.
32 Ibidem, s. 166.
ści co do intencji prawodawcy, zachodzi sytuacja interpretacyjna nakładająca na organ stosujący prawo obowiązek znalezienia najlepszych dowodów na tę intencję. Nieostrość stanowi najczęściej przykład sytuacji interpretacyjnej.
Pozostaje poza sporem, że w ogromnej większości przypadków używanie przez prawodawcę zwrotów nieostrych jest celowym i zamierzonym działa
niem. Nie ulega więc wątpliwości, że jego ogólną intencją jest w takich przy
padkach pozostawienie dokonania oceny o treści przepisu zawierającego nie
ostre sformułowanie sądom orzekającym. Obowiązkiem sądu przy stosowaniu przepisów zawierających nieostre sformułowania jest znalezienie najlepszych dowodów na intencję aplikacyjną prawodawcy. Klauzule generalne będą
ce zwrotami nieostrymi wielokierunkowo zawierają zwroty ocenne, a więc w każdym przypadku ich występowania prawodawca miał zamiar sytuacyj
nego uwarunkowania decyzji jednostkowego stosowania prawa33. Zatem ich stosowanie polegać powinno na odczytywaniu normy przez pryzmat rozstrzy
ganego stanu faktycznego34.
Zgadzając się, że intencją ogólną prawodawcy jest pozostawienie dokona
nia oceny sędziemu orzekającemu, kluczowe jest pytanie, na podstawie jakich kryteriów owa ocena ma być dokonana35. W koncepcji intencjonalistycznej treść klauzuli generalnej w konkretnym przypadku determinować będzie nie kod etyczny obowiązujący u sędziego orzekającego, a intencja prawodawcy, i to ta intencja jest kryterium, na podstawie którego sąd powinien dokonać oceny stanu faktycznego. Intencja ta jest swego rodzaju konstruktem przy
pisywanym prawodawcy nie na podstawie procesów psychologicznych, lecz faktów instytucjonalnych36. Spory o intencję dotyczą de facto sporów o wagę śladów pozostawionych przez prawodawcę37. Rozstrzyganie, o czym w kon
kretnym przypadku stanowi treść zasad współżycia społecznego, jest zatem ważeniem wartości znajdujących się w samym prawie tak, by ich aplikacja najlepiej oddawała intencję.
33 Por. E. Łętowska: Zwrot nadpłaconej akcyzy, czyli między zasadą „effet utile” i re‑
dukcjonizmem interpretacyjnym sądów krajowych. Cz. 2. „Europejski Przegląd Sądowy” 2012, nr 1, s. 6 i nast.
34 Por. K. Płeszka: Uzasadnianie decyzji interpretacyjnych przez ich konsekwencje. Kra
ków 1996, s. 43.
35 „What considerations should be employed in exercising this authority is controversial.
Fullerian appeal to broad social purposes, Dworkinian balancing of the morally best outcome with deference to legal tradition and precedent, and Scalian passion for minimizing judicial intrusion into the democratic process are all philosophically defensible. Since no definitive re
solution of these debates seems likely, it is hard to see how any of these positions can rightfully be denied a place at the legal table”. S. Soames: Interpreting Legal Texts: What is, and What is not, Special about the Law. University of Akureyri 2007, s. 21.
36 Por. Z. Tobor: W poszukiwaniu…, s. 227.
37 Ibidem.
177
Wielokierunkowa nieostrość w sądowym stosowaniu prawa…
Śladów pozostawionych przez prawodawcę można szukać za pomocą naj
rozmaitszych narzędzi interpretacyjnych, nie wyłączając możliwości korzysta
nia z materiałów legislacyjnych38. Szczególnie pomocne w uzasadnianiu treści klauzul generalnych w konkretnym przypadku mogą być przede wszystkim:
argumenty teleologiczne (celowościowe)39, argumenty z zasad prawa40 oraz tzw.
wykładnia zorientowana systemowo41. Szczegółowe omówienie narzędzi inter
pretacyjnych pozostaje jednak poza zakresem niniejszego opracowania.
38 Por. S. Fish: Intention is All There is: a Crucial Analysis of Aharon Barak’s Purposive Interpretation in Law. „Cardozo Law Review” 2008, vol. 29, s. 1126.
39 W ujęciu Sądu Najwyższego: art. 8 k.p. nie dotyczy istnienia prawa, ale określa granice wykonywania praw podmiotowych istniejących i przysługujących. Nie może zatem znajdować zastosowania do żądania realizacji zobowiązania nieistniejącego, jakim jest zobowiązanie do
tknięte bezwzględną nieważnością z powodu jego sprzeczności z prawem (zob. np. wyrok SN z dnia 28.01.2015 r., I PK 163/14. Lex nr 1646018). Także inne klauzule generalne nie nadają się do samoistnego stosowania. Stanowią więc korekturę prawa (por. L. K rąkowski: Zasady współżycia społecznego w stosunkach pracy w PRL. Warszawa 1970, s. 92) i modyfikują po
szczególne przepisy centralne bądź grupę przepisów (por. M. Zieliński: Wykładnia prawa.
Zasady, reguły, wskazówki. Warszawa 2012, s. 132), zatem przy ustalaniu ich normatywnej treści na podstawie intencji prawodawcy wskazówką może być argument z celu przepisów modyfiko
wanych. Szerzej o tzw. wykładni celowościowej zob. A. Bielska ‑Brod ziak: Interpretacja tekstu prawnego na podstawie orzecznictwa podatkowego. Warszawa 2009, s. 123—170.
40 Zasady prawa mają bowiem charakter normatywny. Według zintegrowanej koncepcji za
sad prawa, można je podzielić na tzw. milczące założenia systemu oraz te, którym zasadniczy charakter przypisany został w drodze porozumienia zawartego pomiędzy uczestnikami dys
kursu. Te pierwsze nie podlegają dyskursowi, a ich moc obowiązująca nie jest kwestionowana
— wywodzą się z „kultury prawnej”, w której obowiązują (nie są konstruowane przez człon
ków wspólnoty, natomiast są przez nich zastane — ich obowiązywanie nie wymaga bowiem interwencji prawodawcy, gdyż wyprzedzają one teksty aktów normatywnych). Drugie natomiast swoje obowiązywanie wywodzą z konsensusu wyrażonego w trójgłosie „aktorów”: prawodaw
ca — doktryna — orzecznictwo, który przesądza o zasadniczości określonych norm prawnych.
Konkretyzacja tych zasad następować może w aktach normatywnych, ale nie jest to warunek konieczny do ich obowiązywania. Zob. S. Tkacz: O zintegrowanej koncepcji zasad prawa w polskim prawoznawstwie (od dogmatyki do teorii). Toruń 2014, passim.
41 Polega ona na tym, że organ stosujący prawo powinien w możliwie największym stopniu uwzględniać znaczenie przepisów wyższego rzędu lub norm wdrażanych. Jednym z jej przy
kładów jest wykładnia zorientowana konstytucyjnie, a jej funkcją jest taka wykładnia norm, w rezultacie której reguły, zasady i wartości konstytucyjne są realizowane w możliwie optymal
nym zakresie przy rozstrzyganiu konkretnej sprawy, zwłaszcza wtedy, gdy stosowane przez sąd przepisy posługują się pojęciami niedookreślonymi lub klauzulami generalnymi. Zob. A. Wró
bel: „As far as possible” — granice aktywizmu sędziowskiego czy alibi dla pasywizmu sę‑
dziowskiego, czyli o niektórych problemach wykładni prawa krajowego zgodnie z dyrektywami.
W: Dyskrecjonalność…, s. 110 i nast.