EWALUACJA ZEWNĘTRZNA VS WEWNĘTRZNA

Ewaluacja może być prowadzona przez podmiot zewnętrzny wobec instytucji lub organizacji realizującej program prewencyjny albo (co jest znacznie częstsze) przez samą tę instytucję – jego komórkę organizacyjną. Powodem niezdecydo-wania się na podmiot zewnętrzny mogą być związane z tym koszty. Świadczenie

64 J. Fell, A. Tippetts, E Langston, An Evaluation of the Three Georgia DUI Courts, DOT HS 811 450, Washington, D.C 2011.

65 O. Mitchell, D. Wilson, A. Eggers, D. MacKenzie, Assessing the Effectiveness of Drug Courts on Recidivism: A Meta‑Analytic Review of Traditional and Non‑Traditional Drug Courts, Journal of Crimi-nal Justice, vol. 40, issue 1, 2012, s. 60–71. Zob. również: K. Krajewski, Po co ich karać? Gazeta Wyborcza z 10 lipca 2009 r., online: http://wyborcza.pl/narkopolacy/1,100609,6808887,Po_co_

ich_karac_.html, dostęp dnia: 30 marca 2015 r.

144  ROZDZIAŁ 4. EWALUACJA DZIAŁAŃ PREWENCYJNYCH

usługi ewaluacyjnej poza wyjątkowymi sytuacjami (np. pokrywaniem kosztów przez fundusze europejskie w  warunkach polskich) wiąże się z  koniecznością zapłaty wykonawcy. Działanie podmiotu zewnętrznego oznacza też potrzebę uzyskania danych, poruszania się sprawnie wewnątrz instytucji zamawiającej, co komplikuje prowadzenie samej ewaluacji. Wymaga to większego nakładu czasu. Korzyścią jest natomiast szansa uzyskania prawdziwych wyników. Wybór zewnętrznego ewaluatora nie eliminuje natomiast zagrożenia zafałszowania wy-ników. Może to wynikać z istnienia nieformalnych więzi lub obawy utraty przy-szłych zamówień. Przykład nieuczciwego zewnętrznego ewaluatora w dziedzinie finansów stanowi działanie międzynarodowej firmy audytowej Arthur Andersen LLP. Wyniki jej audytów nie zawierały szeregu ważnych informacji, przedstawia-jąc koncern energetyczny Enron jako świetnie działaprzedstawia-jące przedsiębiorstwo⁶⁶. Na-stępstwem praktyk określonych jako „kreatywna księgowość” był nie tylko upa-dek obu wymienionych firm, ale także spadki na giełdzie stanowiące preludium poważnego kryzysu gospodarczego w Stanach Zjednoczonych⁶⁷ .

Ewaluacja wewnętrzna jest, przynajmniej w założeniu, tańsza od zewnętrznej.

Prowadzi ją pracownik lub pracownicy zatrudnieni w danym podmiocie. Oznacza to łatwiejszy dostęp do danych oraz znajomość organizacji. Skutkuje to krótszym czasem potrzebnym na uzyskanie wyników. Rzetelność takiej ewaluacji stoi jed-nak pod zjed-nakiem zapytania. Rzadko instytucja wdrażająca pewien program, jej kadra zarządzająca oraz pracownicy są zainteresowani wynikami podważającymi twierdzenie o osiągnięciu założonych celów. Z powyższych powodów zalecane jest korzystanie z ewaluacji zewnętrznej. Już w średnioterminowym horyzoncie jest ona znacznie bardziej opłacalna ekonomicznie. Pozwala bowiem skupić po-siadane środki na działaniach rzeczywiście przynoszących pożądane efekty, a nie sprawiających jedynie takie pozory.

66 Skalę niewiedzy nt. rzeczywistego stanu finansów Enronu ilustruje to, że pismo Fortune przez kolejnych 6 lat przyznawało Enronowi tytuł „Najbardziej innowacyjnej amerykańskiej fir-my”. Nagroda ta nie dotyczyła „innowacyjnych praktyk księgowych”; zob. Q&A: The Enron case, BBC News z  5 lipca 2006 r., online: http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/3398913.stm, dostęp dnia: 30 marca 2015 r.

67 Zob. Andersen guilty in Enron case, BBC News z 15 czerwca 2002 r., online: http://news.

bbc.co.uk/2/hi/business/2047122.stm, dostęp dnia: 30 marca 2015 r. Oczywiście sprawa samego Enronu nie stanowiła jedynej ani nawet głównej przyczyny późniejszego kryzysu. Uznaje się ją jednak za zbierającą szereg praktyk leżących u podstaw późniejszej zapaści gospodarki.

145

4.3. DODATKOWE KWESTIE – EWALUACJA WEWNĘTRZNA VS. ZEWNĘTRZNA...  Dokładna ewaluacja pozwala również na stwierdzenie, czy nie doszło do wy-stąpienia jednego z dwóch efektów współtowarzyszących prewencji kryminalnej:

przemieszczenia lub dyfuzji korzyści.

4.3.2. PRZEMIESZCZENIE

Przemieszczenie (displacement, Verlagerung) polega na niezamierzonym przez instytucję wdrażającą program prewencyjny „przeniesieniu się” przestępczości na inny teren. Wyróżnianych jest pięć rodzajów przemieszczenia:

1. Przemieszczenie w czasie.

2. Przemieszczenie taktyczne (zmiana metody – modus operandi).

3. Przemieszczenie celu (zmiana ofiary, celu przestępstwa).

4. Przemieszczenie terytorialne (zmiana miejsca popełnianych przestępstw).

5. Przemieszczenie funkcjonalne (zmiana rodzaju popełnianych przestęp-stw)⁶⁸ .

Badania prowadzone zarówno w Ameryce Północnej (Stany Zjednoczone, Ka-nada), jak i w Europie (Holandia) dowodzą, że nawet w przypadkach, w których dochodzi do przemieszczenia nigdy nie jest ono całkowite. Oznacza to, że sku-tecznie podejmowane działania prewencyjne powodują, że część z przestępstw nie zostaje w ogóle popełniona⁶⁹. R. Clarke sugeruje, że problematyce przemiesz-czenia poświęca się zbyt dużo uwagi w kontekście realizacji programów prewen-cyjnych, co niepotrzebnie powstrzymuje ich realizację⁷⁰ .

Przemieszczenie terytorialne często towarzyszy instalacji systemów monito-ringu wizyjnego. Przykładem może być sytuacja w londyńskiej dzielnicy Brixton.

W jej centrum, w bezpośrednim sąsiedztwie węzła komunikacyjnego, znajduje się niewielki skwer, który przez długi czas był miejscem obrotu narkotykami. W celu wyeliminowania tego zjawiska na drzewie rosnącym na skwerze zainstalowano kilkadziesiąt kamer (zdj. 4.1, 4.2). Efekt przemieszczenia był natychmiastowy –

68 T. Reppetto, Crime prevention and the displacement phenomenon, Crime and Delinquen-cy, vol. 22, 1976, s. 166–177. Przemieszczenie funkcjonalne może też mieć formę szukania luk w  istniejących przepisach, jak m.in. w  przypadku tzw. dopalaczy. Zob.: P. Waszkiewicz, K. Gradoń, Kryminalizacja posiadania środków odurzających: doświadczenia państw europejskich, w: T. Giaro (red.), Skuteczność prawa, Warszawa 2010.

69 S. Flight, Y. van Heerwaarden, P. van Sommeren, Does CCTV Displace Crime? An Evaluation of the Evidence and a Case Study from Amsterdam, w: M. Gill (red.), CCTV, Leicester 2003, s. 95.

70 R. Clarke, op. cit., s. 92.

146  ROZDZIAŁ 4. EWALUACJA DZIAŁAŃ PREWENCYJNYCH

Zdj. 4.1, 4.2. Kamery w centrum londyńskiego Brixton⁷¹

dilerzy narkotyków przenieśli się ponad pięćdziesiąt metrów dalej, gdzie kamery już nie sięgały⁷². Podobne przykłady przemieszczenia terytorialnego dilerów nar-kotyków miały miejsce w wielu innych miastach, jak np. w Stuttgarcie, gdzie od stycznia 2002 roku do lipca 2003 roku pięć kamer nadzorowało Rotebühlplatz.

71 Zbiory własne.

72 P. Waszkiewicz, Wielki Brat Rok 2010… op. cit., s. 105–106.

147

4.3. DODATKOWE KWESTIE – EWALUACJA WEWNĘTRZNA VS. ZEWNĘTRZNA...  Efektem było przemieszczenie obrotu i  konsumpcji narkotyków na nieodległy Charlottenplatz i Königstraße. W związku z wysokim kosztem obsługi tych ka-mer wynoszącym czterysta dwadzieścia tysięcy euro rocznie oraz osiągnięciem zakładanego celu (zaprzestanie handlu i spożywania nielegalnych używek w pier-wotnym miejscu) kamery zostały zdemontowane⁷³. Efekt przemieszczenia wywo-ływany przez montaż kamer w okolicach dworców stanowił jeden z powodów przeciwstawienia się przedstawicieli niemieckich policjantów planom rozsze-rzania monitoringu na kolejne miejsca. Według nich przestępczości się nie zwalczy monitoringiem, najwyżej przemieści gdzie indziej⁷⁴ .

Można się również spotkać z  hipotezą, że jeżeli przemieszczenie teryto-rialne rzeczywiście dotyczy wszystkich czynów, wówczas część z nich zostanie popełniona na obszarze nieobjętym badaniami ewaluacyjnymi lub nawet na tym obszarze pozostanie niewykryta dostępnymi metodami statystycznymi⁷⁵. Jest ona jednak – przynajmniej przy obecnym stanie rozwoju nauki – niemożliwa do zweryfikowania.