ZAPOBIEGANIE PRZESTĘPCZOŚCI

Idea zapobiegania zachowaniom uznawanym w  danym czasie i  miejscu za szkodzące społeczności, jej członkom lub władcy towarzyszy ludzkości co naj-mniej od czterech tysięcy lat. Pierwsze udokumentowane potwierdzenia świa-domego dążenia w tym kierunku mają postać kodyfikacji zawierających przepisy karne, przede wszystkim kodeksu Hammurabiego z drugiego tysiąclecia przed naszą erą⁵. Jednak pomimo tego, że problematyka zapobiegania przestępczo-ści towarzyszy nieustannie samemu zjawisku przestępczoprzestępczo-ści i  razem stanowią przedmiot zainteresowania opinii publicznej, polityków oraz badaczy również w czasach nowożytnych, pierwsze próby zdefiniowania, czym jest zapobieganie przestępczości zostały podjęte dopiero w drugiej połowie XX wieku⁶. Całokształt zagadnień dotyczących zapobiegania przestępczości jest definiowany w literatu-rze na wiele różnych sposobów. Poniżej zostaną zaprezentowane wybrane de-finicje pochodzące z różnych nurtów naukowych, sformułowane na przestrzeni ponad pięćdziesięciu lat przez autorów funkcjonujących w odmiennych kulturach (ekonomicznych, społecznych, prawnych). Celem tego przeglądu jest

przygo-rozrywki (lecz także naśladowców). Zob. K. Ramsland, The “Dexter” Murders. The popular TV series has inspired some very bizarre copycat acts, Shadow Boxing z 18 stycznia 2014 r., online: https://

www.psychologytoday.com/blog/shadow-boxing/201401/the-dexter-murders, dostęp dnia:

18 kwietnia 2015 r.; V. Bugliosi, C. Gentry, Helter Skelter — The True Story of the Manson Murders 25th Anniversary Edition, New York-London 1994.

4 A. Kossowska, Funkcjonowanie kontroli społecznej. Analiza kryminologiczna, Warszawa 1992, s. 5 i 43.

5 S. Lab, Crime prevention, w: B. Fisher, S. Lab (red.), Encyclopedia of victimology and crime prevention, Thousand Oaks, CA 2010, s. 198, Często zapomina się o  życzeniowo-magicznym charakterze kodyfikacji Hammurabiego. Świadczy on natomiast dobitnie o  zidentyfikowa-nych przez jego twórcę problemach – w  tym przestępstwach – oraz stanie pożądanym.

Zob.: A. Oppenheim. Ancient Mesopotamia: Portrait of a Dead Civilization, Chicago 1977, s. 158.

6 S. Lab, op. cit., s. 199.

2.2. ZAPOBIEGANIE PRZESTĘPCZOŚCI  53 towanie na jego gruncie propozycji dokładnej definicji, do której autor będzie się odwoływał w  dalszej części niniejszej książki. Wielość podejść do praktyk prewencyjnych w  obszarze przestępczości powoduje bowiem, że w  zasadzie zarówno każde intencjonalne, jak i  nieintencjonalne działanie podejmowane przez jednostkę, grupę lub instytucję może zostać określone jako zapobieganie przestępczości. Rezultatem tego jest nadużywanie tego pojęcia, co w  efekcie prowadzi do niemożliwości osiągania zakładanych celów.

Na początku zostaną przedstawione wybrane definicje z lat sześćdziesiątych XX wieku sformułowane zarówno przez radzieckich, jak i amerykańskich krymi-nologów.

Kryminolog radziecki, A. A. Giercenzon zdefiniował zapobieganie przestęp-czości jako realizację systemu środków państwowych i społecznych mających na celu całkowite wykorzenienie przestępstwa; zapobieganie zakłada stosowanie całego sys-temu głęboko przemyślanych i wzajemnie powiązanych ze sobą poczynań, stosowanie środków o  charakterze wychowawczym, ekonomicznym, kulturalnym w  połączeniu, w  niezbędnych przypadkach, ze środkami przymusu odgrywającymi role pomocnicze, zlikwidowanie przyczyn i warunków, które powodują lub powodować mogą popełnianie przestępstw lub wykroczeń, reagowanie we właściwym czasie na takie postępowanie, które przeciwstawia się moralności socjalistycznej i zasadom współżycia⁷. W definicji pary innych radzieckich kryminologów – P. P. Michajlenki oraz I. A. Gielfanda w jeszcze większym zakresie została podkreślona rola partii: przez zapobieganie przestępczości należy rozumieć całokształt przedsięwzięć komunistycznej partii i radziec-kiego państwa skierowanych na usunięcie przyczyn rodzących przestępczość i warunków sprzyjających popełnianiu przestępstw, a tym samym na likwidacji przestępczości w ca-łości⁸. Kilkanaście lat później J. M. Antonian urealnił częściowo definicję, zgodnie z  którą już nie przewidywano „likwidacji przestępczości w  całości”, a  „jedy-nie” usunięcie jej przyczyn: zapobieganie jest to wszelka działalność podejmowana w trakcie budowy komunizmu za pomocą ekonomicznych, politycznych, ideologicznych, wychowawczych, prawnych i innych środków, mających na celu ujawnienie i usunięcie przyczyn przestępczości, poszczególnych rodzajów i grup przestępstw oraz konkretnych

7 A. Giercenzon, Wprowadzenie do kryminologii radzieckiej, Warszawa 1965, s. 15–16.

8 P. Michajlenko, I. Gielfand, Prieduprieżdienije priestuplenij, osnowy bor’by za iskorienienije priestupnosti, Moskwa 1964 s. 14, za: H. Kołakowska-Przełomiec, Zapobieganie przestępczości, Wrocław 1984 s. 20.

54  ROZDZIAŁ 2. ZAPOBIEGANIE PRZESTĘPCZOŚCI, KRYMINALISTYKA, KRYMINOLOGIA

czynów przestępczych⁹. W tym samym czasie kryminolodzy amerykańscy zwracali uwagę przede wszystkim na aspekt kontroli społecznej, określając mianem zapo-biegania przestępczości wszelkie działania mające na celu wzmocnienie kontroli społeczeństwa nad jego członkami¹⁰ .

Różnice w  definiowaniu można zaobserwować również w  opracowaniach polskich autorów. Zdaniem Adama Krukowskiego zapobieganie przestępczości obejmuje przedsięwzięcia mieszczące się zarówno w sferze polityki kryminalnej rozu-mianej jako wyłącznie prewencyjna działalność instytucji państwowych i społecznych, jak i w sferze społecznej, ekonomicznej, ideologicznej, pedagogicznej itp. działalności państwa i  społeczeństwa¹¹. Jerzy Bafia uznawał zapobieganie przestępczości za system składający się ze środków prawnych (głównie prawno-karnych), działań państwowych i  społecznych, służący lepszej socjalizacji oraz przeciwdziałaniu patologiom¹². Helena Kołakowska-Przełomiec z kolei za zapobieganie przestęp-czości uznaje wszystko i wszelkie działania mogące prowadzić pośrednio i bezpośrednio do powstrzymywania powstawania przestępczości, popełniania przestępstw i rozwijania się zjawiska przestępczości w świecie¹³. Oznacza to niesłychanie szeroką definicję, w  której mieszczą się wszystkie możliwe działania, o  ile istnieje jakikolwiek związek pomiędzy nimi a przestępczością. Szeroką definicję, chociaż z pewnymi ograniczeniami w stosunku do poprzedniej, projektuje Janina Czapska. Zgodnie z nią zapobieganie przestępczości to wszystkie środki mające na celu zmniejsze-nie rozmiarów i ciężaru przestępczości albo poprzez ograniczezmniejsze-nie okoliczności sprzy-jających popełnianiu przestępstw, albo przez oddziaływanie na (potencjalnego) sprawcę oraz wszystkich obywateli¹⁴. Również definicja Brunona Hołysta jest bardzo sze-roka. Według niego zapobieganie przestępczości nie ogranicza się do znanych ustawodawstwu karnemu pojęć prewencji ogólnej i  szczególnej, związanych

9 J. Antonian, O  poniatii profiłaktiki priestuplenij, Woprosy Borby s Priestupnostju, nr 26, 1977, za: H. Kołakowska-Przełomiec, op. cit., s. 20.

10 R. Korn, L. McCorkle, Criminology and Penology, New York 1966, s. 627.

11 A. Krukowski, Zapobieganie przestępczości, w: W. Świda (red.) Kryminologia. Praca zbiorowa, Warszawa 1977, s. 383.

12 J. Bafia, Zapobieganie przestępczości, w: A. Podgórecki (red.), Zagadnienia patologii społecz-nej, Warszawa 1976, s. 517.

13 H. Kołakowska-Przełomiec, op. cit., s. 28.

14 J. Czapska, Poczucie społecznego zagrożenia społecznością, w: J. Błachut, J. Czapska, J. Widacki (red.) , Zagrożenie przestępczością, Warszawa-Kraków 1997, s. 23.

2.2. ZAPOBIEGANIE PRZESTĘPCZOŚCI  55 z wymiarem kary¹⁵ . Pod pojęcie zapobiegania przestępczości podkłada się dzisiaj róż-norodne środki, mogące wpływać – choćby tylko ubocznie i pośrednio – na usuwanie przyczyn i warunków popełniania przestępstw, a także na ujawnianie innych objawów patologii społecznej. Do środków tych zalicza się m.in. przedsięwzięcia ekonomiczne, rozwój oświaty, wychowanie społeczne itp. Mianem zapobiegania przestępczości określa się zatem wszystkie działania organów wymiaru sprawiedliwości, społeczeństwa, róż-nych grup społeczróż-nych, instytucji lub osób prywatróż-nych ukierunkowane na uniemożli-wienie popełnienia pierwszego lub następnego czynu karalnego i  łamania prawa lub ukierunkowanie na zmniejszenie skutków tych czynów jeszcze przed ich popełnieniem.

Zapobieganie przestępczości obejmuje też uniemożliwienie lub zmniejszenie wiktymiza-cji, wiktymizacji wtórnej i powtarzalnej, jak również lęku przed przestępczością¹⁶.

Janina Błachut, Andrzej Gaberle i Krzysztof Krajewski podobnie do części spo-śród zaprezentowanych wcześniej koncepcji uznają zapobieganie przestępczości za część kontroli społecznej, czyli działalności zmierzającej do podporządkowania członków społeczeństwa normom grupowym. Przy wykonywaniu kontroli społecznej wykorzystywane są historycznie ukształtowane środki odpowiadające określonemu sys-temowi społecznemu¹⁷.

Marian Cieślak uznaje zapobieganie przestępczości za wąskie rozumienie po-jęcia „polityka kryminalna” i – co niezwykle istotne – wprowadza jako konstytu-tywny element definicji naukowość: nauka badająca przyczyny przestępczości (ewen-tualnie zachowań dewiacyjnych w ogóle) i środki przeciwdziałania tym zjawiskom¹⁸.

Zbigniew Żaroń jest jednym z autorów posługujących się terminem prewen-cja kryminalna, którym określa ogół działań zapobiegawczych, charakteryzujących się całościowym podejściem do problematyki przestępczości. Wymagają one wiedzy z zakresu socjologii, psychologii, kryminologii, pedagogiki, ekonomii, zasad negocjacji, a także doświadczenia życiowego. Ogrom pojawiających się pytań i odpowiedzi wymaga bowiem rozległej wiedzy, tak jak i wymagają jej wieloaspektowe działania prewencyjne prowadzone w ramach prewencji kryminalnej¹⁹. Pojęcia prewencja kryminalna uży-wają też Janusz Fiebig, Wiesław Pływaczewski i Agata Tyburska, przedstawiając trzy odmienne jego rozumienia:

15 Koncepcje prewencyjnej roli kary zostaną przybliżone w dalszej części niniejszego roz-działu.

16 B. Hołyst, Kryminologia, Warszawa 2009, s. 1160.

17 J. Błachut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia, Gdańsk 2007 s. 460.

18 M. Cieślak, Polskie prawo karne. Zarys systemowego ujęcia. Warszawa 1995 s. 41.

19 Z. Żaroń, Prewencja Kryminalna. Podstawowe terminy, Warszawa 2003, s. 8.

56  ROZDZIAŁ 2. ZAPOBIEGANIE PRZESTĘPCZOŚCI, KRYMINALISTYKA, KRYMINOLOGIA

1. System działań zmierzających do niedopuszczenia pojawienia się niepożą-danych zdarzeń i zjawisk²⁰ .

2. Zgodne z  dyspozycją ustawową – inicjowanie i  organizowanie działań mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawi-skom kryminogennym i współdziałanie w tym zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi²¹ .

3. Ogół działań instytucji państwowych, społecznych i obywateli, mających na celu uniemożliwienie lub utrudnienie podjęcia działań przestępnych, poprawę bezpieczeństwa jednostki – przez eliminowanie poczucia strachu przed staniem się ofiarą, a w konse-kwencji poprawy jakości życia²² .

Ostatnia z  przedstawionych definicji obejmuje więc nie tylko szeroki wa-chlarz możliwych działań oraz podmiotów, ale również ich celów. Zostają one zdefiniowane jako wpływanie na przestępczość (uniemożliwienie, utrudnienie działań przestępnych), poprawę bezpieczeństwa oraz cel główny – poprawę ja-kości życia.

Małgorzata Kuć używa natomiast zamiennie pojęć zapobiegania przestępczo-ści i profilaktyki kryminalnej jako określeń działalnoprzestępczo-ści zmierzającej do elimino-wania przestępczości lub jej skutków, a zatem jest to: 1) po pierwsze tzw. profilaktyka uprzedzająca (działania podejmowane przed pojawieniem się przestępczości); 2) po dru-gie – tzw. profilaktyka objawowa (działania podejmowane w celu usunięcia lub redukcji skutków przestępczości)²³ .

B. Hołyst wprowadza dodatkowo termin profilaktyki kryminalistycznej, czyli zespołu metod i środków mających na celu uniemożliwienie albo utrudnienie dokonania przestępstwa²⁴. Mieści się ona w zaproponowanym przez tego autora rozumieniu polityki kryminalnej. Pod tym szerokim określeniem miałby się znaleźć szereg dziedzin. Poza profilaktyką kryminalistyczną również profilaktyka kryminologicz-na, przez którą należy rozumieć działania edukacyjne mające budować pewne postawy – pozytywne ukierunkowanie aktywności ludzkiej, usuwanie zagrożeń oraz

20 H. Volkmann, J. Jäger, Evaluation kriminalpräventiver Projekte, Münster 2000.

21 Dz.U. 1991, nr 30, poz. 179 ze zm.

22 W, Czapiewski, R. Głowacki, Prewencja kryminalna. Teoretyczne podstawy przeciwdziała-nia przestępczości. Materiały pomocnicze dla słuchaczy studium zaocznego. Szczytno 1997, s. 16, za: J. Fiebig, W. Pływaczewski, A. Tyburska, Prewencja kryminalna. Część I. Policyjne strategie działań zapobiegawczych. Szczytno 2004, s. 59.

23 M. Kuć, Kryminologia, Warszawa 2010, s. 158.

24 B. Hołyst, Kryminalistyka, Warszawa 2007, s. 1261.

2.2. ZAPOBIEGANIE PRZESTĘPCZOŚCI  57 wywarcie wpływu na zmianę ujemnych postaw i tendencji²⁵, polityka karna mająca za zadanie optymalne dostosowanie rodzaju i wielkości kary do przestępcy i prze-stępstwa oraz profilaktyka penitencjarna dotycząca wykonania kary – przebiegu i ewentualnej resocjalizacji (a w praktyce często pogłębiającej się desocjalizacji).

Przedstawione przykłady dają jasny obraz tego, że w  ramach definicji za-pobiegania przestępczości często zamiennie są używane terminy prewencja i profilaktyka. Prewencja, z łac. praeventio, oznacza: wyprzedzanie, uprzedzanie, zapobieganie z  kolei profilaktyka, z  gr. prophylaktikos to: zapobiegawczy, od strzec, chronić²⁶. Jeżeli mamy na myśli zapobieganie zaistnienia w ogóle czynu zabronionego, który wcześniej nie miał miejsca (w danej okolicy, wobec pewnej grupy osób, z użyciem konkretnego narzędzia), to właściwsze wydaje się uży-cie terminu profilaktyka. Z kolei prewencja wydaje się właściwsza do określenia zwalczania, ograniczenia istniejącego już zjawiska. Pomimo tego rozróżnienia często w konkretnych przypadkach trudno jest postawić wyraźną granicę pomię-dzy działaniami mającymi nie dopuścić do popełnienia przestępstwa, od tych, których celem jest zatrzymanie rozwoju przestępczości.

Podział na profilaktykę i prewencję jasno widoczny jest w systematyce działań zapobiegawczych wzorującej się na modelu medycznym²⁷. W jej ramach rozróż-nia się: prewencję pierwszego, drugiego i trzeciego stoprozróż-nia (primäre, sekundäre, tertiäre Kriminalprävention)²⁸. Prewencja pierwszego stopnia dotyczy przyczyn przestępczości. W  jej ramach zawierają się działania skierowane do całego społeczeństwa. Każdy jest w niej traktowany jako potencjalna ofiara i w związku z tym działania edukacyjne i promocyjne podejmowane przy użyciu wszelkich dostępnych kanałów, zarówno mediów, jak i instytucji, mają za zadanie dotrzeć do jak najszerszego kręgu osób. Poza edukacją może ona przyjąć także postać wytycznych projektów architektonicznych bezpiecznych domów, osiedli i miast²⁹ . Poprzedzane powinny być dokładną analizą trendów przestępczości. Prewencja

25 Tamże, s. 1262.

26 W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Warszawa 1989, s. 411 i 414.

27 P. Brantingham, F. Faust, A Conceptual Model of Crime Prevention, Crime & Delinquency, vol. 22, no. 3, July, 1976, s. 284–296.

28 W. Heinz, Kriminalprävention – Anmerkungen zu einer überfälligen Kurskorektur der Kriminal-politik, w: H. Kerner, J. Jehle, E. Marks (red.), Entwicklung der Kriminalprävention in Deutschland, Bonn 1998, s. 24 i n. (tłum. własne).

29 J. Bässmann, J. Becker, K. Obert, Kriminalprävention – Sammlung ausländischer Prävention-projekte, Wiesbaden 2000, s. 193–195 (tłum. własne).

58  ROZDZIAŁ 2. ZAPOBIEGANIE PRZESTĘPCZOŚCI, KRYMINALISTYKA, KRYMINOLOGIA

drugiego stopnia skierowana jest już do węższego grona. Jej adresatami są zarówno potencjalni sprawcy, jak i potencjalne ofiary. W tym celu obejmuje się potencjalne ofiary szkoleniami mającymi nauczyć je unikania sytuacji zagrożenia, a jeżeli jest to niemożliwe, to zachowania w nich. Podobnie stara się trafić do potencjalnych sprawców poprzez odpowiednio wczesne sprowadzenie ich ze

„złej drogi”, pokazanie alternatywy dla działań przestępczych. Działania można prowadzić poprzez zajęcia w szkołach³⁰, organizację świetlic środowiskowych, spotkania z dzielnicowym. Prewencja drugiego stopnia obejmuje też zagrożone obiekty i tereny. Środkiem ku temu może być np. zamontowanie lamp w parku lub na ciemnej ulicy oraz specjalne zaplanowanie patroli policyjnych. Prewencja trzeciego stopnia z  kolei zajmuje się ofiarami i  sprawcami po przestępstwie.

W przypadku sprawców ma ona na celu uniemożliwienie im ponownego wejścia w  konflikt z  prawem, a  co najmniej pomoc w  tym, poprzez różnego rodzaju programy terapeutyczne, wychowawcze i resocjalizacyjne. Ofiara przestępstwa z  kolei powinna zostać poddana terapii oraz treningowi mającemu zapobiec ponownej wiktymizacji. Można to osiągnąć poprzez programy pomocowe prow-adzone przez stowarzyszenia ofiar przestępstw, specjalne schroniska w przypad-ku ofiar przemocy domowej, pomoc prawną, naprawienie szkód przez sprawcę, ochronę przed kolejnymi atakami. Zgodnie z  tą systematyką za działania pro-filaktyczne (poprzedzające popełnienie czynów zabronionych na danym terenie, wobec grupy osób i  przez potencjalnych sprawców) można uznać mieszczące się na pierwszym stopniu oraz w części na drugim stopniu prewencji kryminal-nej. Z kolei prewencyjnymi w węższym rozumieniu tego określenia będzie część działań w ramach prewencji drugiego stopnia i wszystkie z obszaru prewencji trzeciego stopnia.

Schemat trójstopniowej prewencji kryminalnej bazującej na modelu zdrowia publicznego (public health) wraz z przykładami środków prewencyjnych skiero-wanych do różnych grup docelowych zaprezentowano w  tabeli (tab. 2.1). Na podobieństwo założeń prewencji kryminalnej do profilaktyki w medycynie oraz zdrowiu publicznym autorzy zwracają uwagę od ponad stu lat³¹ .

30 P. Waszkiewicz, Prewencja wśród dzieci i młodzieży na przykładzie działalności prowadzonej przez policję w Konstancji (NIEMCY), E. Gruza, T. Tomaszewski (red.), Problemy współczesnej kry-minalistyki, tom VI, 2003.

31 C. Henderson, The Prevention of Crime, Not Merely Its Punishment, Journal of the American Institute of Criminal Law and Criminology, vol. 1, no. 2, July 1910, s. 10.

2.2. ZAPOBIEGANIE PRZESTĘPCZOŚCI  59

Przykładem bardzo wąskiej definicji prewencji kryminalnej jest zapropono-wana przez E. Beckmana, zgodnie z którą jest to proces eliminowania niebezpie-czeństw lub zmniejszenia ich oddziaływania poprzez wprowadzenie policji do obszarów

32 W. Heinz, op. cit., s. 25.

60  ROZDZIAŁ 2. ZAPOBIEGANIE PRZESTĘPCZOŚCI, KRYMINALISTYKA, KRYMINOLOGIA

społeczności lokalnej, gdzie tendencje przestępcze są rozpowszechnione, a  następnie poszukiwania sposobów zmniejszenia przyczyn przestępczości³³. Definicja ta nie tylko zawęża rozumienie samej prewencji, ale ogranicza również grono podmiotów za nią odpowiedzialnych do wyłącznie policji.

C. A. Visher i D. Weisburd dzielą działania zapobiegawcze na trzy grupy, ogra-niczając je praktycznie do samych sprawców przestępstw. Prewencję pierwszego stopnia (określaną przez nich jako „tradycyjną”) ograniczają do działań powstrzy-mujących jednostki od rozpoczęcia jakiejkolwiek przestępczej działalności.

Druga grupa to podejście zmniejszające okazję na popełnienie przestępstw w  określonych sytuacjach i  miejscach. Ostatnia obejmuje działania resocjali-zacyjne, co ma zapobiegać powrotowi do przestępstwa³⁴. Z kolei R. A. Wright i J. M. Miller zwracają uwagę, że prewencja kryminalna jest amorficznym pojęciem używanym w różny sposób do opisania środowisk, warunków, perspektyw i programo-wego podejścia, których celem jest stworzenie bezpieczniejszych społeczności. Ogólnie rzecz biorąc, prewencja kryminalna obejmuje każdy wysiłek, który albo powoduje, że przestępstwa w ogóle nie zostaną popełnione, albo zmniejsza szansę ich pojawienia się w przyszłości³⁵ .

K. Evans wyróżnia trzy perspektywy prewencji kryminalnej, przy czym kryte-rium podziału nie jest tożsame dla każdej z nich:

• społecznościową (Community Crime Prevention),

• sytuacyjną (Situational Crime Prevention).

• socjalną (Social Crime Prevention)³⁶ .

W pierwszej z nich sama społeczność staje się „narzędziem” prewencji krymi-nalnej. Jako jedyne możliwe podejście do zapobiegania przestępczości uznawane jest działanie zbiorowe (i  zorganizowane) na terenie konkretnej społeczności.

Zgodnie z tym założeniem skupianie się jedynie na wybranych konkretnych działa-niach prewencyjnych jest nieskuteczne. Stanowi to wręcz odwrotne założenie do prewencji sytuacyjnej, której koncepcja opiera się właśnie na zmniejszaniu szans na popełnienie określonych czynów w głównej mierze poprzez czysto techniczne

33 E. Beckman, The Criminal Justice Dictionary 2^nd edition, Ann Arbor, MI 1983, s. 177 (tłum. własne).

34 C. Visher, D. Weisburd, Identifying what works: Recent trends in crime prevention strategies, Crime, Law and Social Change, vol. 28, issue 3–4, 1998, s. 223–242.

35 R. Wright, J. Miller, Encyclopedia of Criminology Vol. 1, New York-London 2005, s. 278 (tłum. własne).

36 K. Evans, Crime Prevention. A Critical Introduction, London 2011, s. 189–191.

2.2. ZAPOBIEGANIE PRZESTĘPCZOŚCI  61 działania wykorzystujące projektowanie i  design³⁷. Ostatnia z  wyróżnionych koncepcji opiera się wywieraniu wpływu na „korzenie przestępczości” – m.in.

poprawę socjalnych warunków w okolicach zagrożonych dużą przestępczością³⁸ . W raporcie na temat skuteczności poszczególnych środków prewencji krymi-nalnej sporządzonym dla amerykańskiego kongresu w 1998 roku przez między-narodowy zespół naukowców została zwrócona uwaga na potrzebę definiowania prewencji przez pryzmat jej skutków, a nie intencji. Nieważne, czy skutek byłby określony jako zmiana (zmniejszenie): liczby przestępstw, sprawców, szkody, krzywdy czy liczby ofiar lub powtórnej wiktymizacji³⁹ .

Jako ostatnia (również chronologicznie) zostanie przedstawiona najnowsza definicja znajdująca się w  dokumencie Rady Społecznej i  Ekonomicznej ONZ.

Zgodnie z nią na prewencję kryminalną składają się strategie i środki, które wpły-wając na różnorodne czynniki, dążą do zmniejszenia ryzyka wystąpienia przestępstwa i jego potencjalnych dotkliwych skutków dla jednostek i społeczeństwa, w tym lęku przed przestępczością⁴⁰ .

W tym miejscu należy jeszcze wspomnieć o rozróżnieniu dwóch możliwych strategii podejmowania działań prewencyjnych: destruktywnej i  kreatywnej.

Strategia destruktywna polega na zwalczaniu zjawisk uznanych za przestępcze – skupia się na ich niszczeniu. Strategią kreatywną określane są działania mające na celu wzmacnianie i promowanie zjawisk pożądanych, tak aby wypierały one niepożądane. Przykładem z arsenału pierwszej będzie skupienie się na izolowa-niu przestępców w zakładach karnych, a drugiej – propagowanie życia zgodnego z normami społecznymi, np. poprzez kampanie społeczne⁴¹ .

Biorąc pod uwagę fakt, że ujęć i definicji zapobiegania przestępczości jest prawie tak dużo, jak autorów piszących na ten temat, w monografii zostały za-prezentowane tylko wybrane modele. Wydaje się, że określenia zapobieganie przestępczości i prewencja kryminalna powinny być używane w wąskim znacze-niu – jedynie jeżeli istnieje naukowe potwierdzenie związku pomiędzy pewnymi

37 Koncepcja prewencji sytuacyjnej zostanie dokładniej omówiona w dalszej części niniej-szego rozdziału.

38 K. Evans, op. cit., s. 189–191.

39 L. Sherman, D. Gotfredson, D. MacKenzie, J. Eck, P. Reuter, S. Bushway, Preventing crime:

What works, what doesn’t and what is promising, A Report to the United States Congress, 1998, s. 22.

What works, what doesn’t and what is promising, A Report to the United States Congress, 1998, s. 22.