ZAPOBIEGANIE PRZESTĘPCZOŚCI, KRYMINALISTYKA, KRYMINOLOGIA
5. Impact and wider evaluation (wpływ i poszerzona ewaluacja):
3.3.5. MODEL SIEDMIU KROKÓW
W latach 2003–2005 Krajowa Rada Prewencji Dolnej Saksonii (Landespräven-tionsrat Niedersachsen) realizowała przy współudziale partnerów z pięciu europej-skich krajów (Belgii, Danii, Estonii, Francji i Czech) w ramach programu Komisji Europejskiej AGIS projekt „Beccaria: Zarządzanie jakością w prewencji krymi-nalnej” (Beccaria Project: Quality Management in Crime Prevention). Jednym z jego
46 J. Eck., W. Spelman, Problem‑Oriented Approach to Police Service Delivery, w: D. Kenney (red.), Police and Policing: Contemporary Issues, New York 1989 s. 95–111.
47 W. Shewhart, Economic Control of Quality of Manufactured Product, New York 1931;
L. Fennelly, M. Perry, The Handbook for School Safety and Security: Best Practices and Procedures, Oxford 2014, s. 277.
48 A. Urban, op. cit., s. 51.
3.3. PLANOWANIE I WDRAŻANIE PROGRAMÓW PREWENCYJNYCH – PRZEGLĄD MODELI 105 rezultatów było opracowanie, we wstępie którego znalazło się stwierdzenie, że skuteczna prewencja kryminalna wymaga dokładnego planu i ustrukturyzowanego wdrożenia projektu49. Przedstawiono również propozycję modelu siedmiu kroków do skutecznej prewencji kryminalnej (7 Steps to a Successful Crime Prevention Pro-ject), z których każdy składa się z „centralnych” pytań do odpowiedzi, kroków i metod:
1. Określenie i opisanie problemu (Establishing and Describing the Topic/Problem beschreiben).
1.1. Pytania:
• Jaki problem będzie rozwiązywany?
• Z czego składa się problem?
• Gdzie dokładnie występuje ten problem, w jakim czasie i jaki jest jego zakres?
• Jaki wpływ ma problem na miejsce, w którym występuje?
• Kogo ten problem dotyczy?
• Jak długo występuje ten problem?
• Czy ten problem się zmieniał?
1.2. Kroki:
• określenie możliwych obszarów działania i uporządkowanie ich ze względu na pilność,
• wybór tematu,
• zebranie danych odnośnie wybranego problemu i obszaru działania,
• opis stanu faktycznego dokonany na miejscu przyszłych działań.
1.3. Metody:
• zebranie pomysłów,
• okrągły stół,
• kwerenda danych – statystyki, badania,
• ankiety, obserwacja.
2. Określenie przyczyn (Identifying the Causes/Ursachen ermitteln).
2.1. Pytania:
• Jakie są możliwe przyczyny problemu?
• Jakie wyjaśnienia najlepiej pasują do danych okoliczności?
49 Beccaria Project: Quality Management in Crime Prevention, online: www.beccaria.de, dostęp dnia: 30 marca 2015 r.
106 ROZDZIAŁ 3. PLANOWANIE I WDRAŻANIE PROGRAMÓW PREWENCYJNYCH
2.2. Kroki:
• zidentyfikowanie możliwych przyczyn na podstawie literatury, poszuki-wań w sieci oraz własnych doświadczeń,
• dopasowanie adekwatnych przyczyn do konkretnego przypadku.
2.3. Metody:
• kwerenda literatury, sieci, dostępnych baz danych, np. PrävIS Databank www.lpr.niedersachsen.de.
3. Określenie celów (Specifying the Goals/Ziele festlegen).
3.1 Pytania:
• Jakie główne cele powinny zostać osiągnięte?
• Jakie pośrednie cele leżą na drodze do głównych?
• Jaka jest grupa docelowa podejmowanych działań?
• Czy możliwy jest pomiar osiągnięcia celu?
• Do kiedy cele mają zostać osiągnięte?
3.2. Kroki:
• określenie głównych celów,
• określenie grupy docelowej,
• przygotowanie kalendarza realizacji celów pośrednich,
• wybór kryteriów sprawdzania osiągnięcia celów.
3.3. Metody:
• sprawdzenie konieczności fachowej pomocy,
• stwierdzenie, czy wystarczy ewaluacja wewnętrzna czy potrzebna ewa-luacja zewnętrzna,
• praca online i przy okrągłym stole.
4. Wypracowanie możliwych rozwiązań (Developing possible solutions/
Maβnahmen festlegen).
4.1. Pytania:
• Jak osiągnę cel?
• Jakie środki są odpowiednie do osiągnięcia celu lub celów?
• Czy dysponuję zasobami finansowymi, osobowymi, profesjonalnymi oraz czasem?
• W jaki sposób zostanie stwierdzone, że cel/cele zostały osiągnięte?
3.3. PLANOWANIE I WDRAŻANIE PROGRAMÓW PREWENCYJNYCH – PRZEGLĄD MODELI 107 4.2. Kroki:
• zebranie wszystkich pomysłów na osiągnięcie cel(ów) i ich ocena,
• wybór najlepszych pomysłów albo stworzenie rozwiązania składającego się z różnych pomysłów,
• przyporządkowanie do każdego celu sposobu rozwiązania.
4.3. Metody:
• poszukiwanie pośród innych programów prewencyjnych, np.
www.grüne-liste-prävention.de lub www.dpt-map.de,
• zebranie pomysłów (flip‑chart),
• komunikacja bezpośrednia.
5. Opracowanie i wdrożenie planu działań w ramach projektu (Devising and Implementing the project plan/Projekt konzipieren und durchführen).
5.1. Pytania:
• W jaki sposób rozwiązania mogą zostać wdrożone?
• Kto jest odpowiedzialny za osiągnięcie poszczególnych celów?
• Jakie zasoby – osobowe, finansowe, fachowe, czasowe – są potrzebne do realizacji poszczególnych rozwiązań?
• Kto już zajmuje się danym zagadnieniem? Jakie są możliwości współpra-cy w tym zakresie?
5.2. Kroki:
• przygotowanie planu działań z rozpisanymi poszczególnymi krokami i czasem ich realizacji,
• ustalenie możliwości współpracy,
• określenie zasad odpowiedzialności,
• ustalenie dostępnych zasobów,
• wdrożenie projektu,
• dokumentowanie przebiegu projektu oraz sprawdzanie osiągania wy-znaczonych celów/realizacji zadań – w razie potrzeby wprowadzanie zmian.
5.3. Metody:
• dokumentowanie przebiegu projektu w widoczny i dostępny dla uczest-ników projektu sposób (przykładowa dokumentacja www.beccaria.de),
• uzasadnienie ew. zmian, włączanie zainteresowanych uczestniczeniem w projekcie.
108 ROZDZIAŁ 3. PLANOWANIE I WDRAŻANIE PROGRAMÓW PREWENCYJNYCH
6 . Ocena osiągnięcia celów i wpływu projektu (Reviewing the Impact/
Umsetzung und Zielerreichung überprüfen).
6.1. Pytania:
• W jakim zakresie zostały osiągnięte założone cele?
• W jakim zakresie zmieniła się sytuacja w kierunku założonych celów?
• Jakie dalsze działania powinny zostać podjęte?
• Co przyniosło zakładany efekt? Co było mniej efektywne? Co nie zadzia-łało?
• Co było przyczyną osiągnięcia/braku osiągnięcia założonych celów?
6.2. Kroki:
• sprawdzenie wdrożenia projektu,
• sprawdzenie osiągnięcia celów i zakresu, w jakim zostały osiągnięte na podstawie ustalonych wcześniej kryteriów (patrz punkt 3),
• porównanie sytuacji zastanej do sytuacji po wdrożeniu projektu,
• określenie możliwych poprawek/zmian.
6.3. Metody:
• dokumentowanie ustaleń,
• ewaluacja wdrożenia (wewnętrzna lub zewnętrzna – patrz punkt 3),
• określenie silnych i słabych stron,
• badania,
• komunikacja bezpośrednia.
7. Dokumentacja i końcowe wnioski (Documentation and Conclusions/Schlussfol-gerungen und Dokumentation).
7.1. Pytania:
• Jakie doświadczenia przyniosła realizacja projektu?
• Jakie są główne rezultaty projektu?
• Jakie znaczenie mają efekty projektu?
• Jakie trudności wystąpiły w toku projektu?
• Co można zrobić inaczej przy kolejnym projekcie? Jakie wskazówki na przyszłość można udzielić na podstawie projektu?
7.2. Kroki:
• opracowanie tego, jak przebiegał projekt,
• przygotowanie końcowych wniosków,
• rozpowszechnienie efektów projektu,
• określenie przyszłych możliwości działań na bazie zgromadzonych do-świadczeń.
3.3. PLANOWANIE I WDRAŻANIE PROGRAMÓW PREWENCYJNYCH – PRZEGLĄD MODELI 109 7.3. Metody:
• podsumowanie przebiegu projektu i jego efektów,
• raport końcowy,
• wnioski50 .
3.3.6 . SIEDEM ZASAD PREWENCJI KRYMINALNEJ WYSOKIEJ JAKOŚCI
Niniejszy przegląd modeli planowania i wdrażania programów prewencyj-nych nie byłby kompletny bez włączenia w niego również propozycji R. Clarka, współtwórcy koncepcji prewencji sytuacyjnej51. Stworzył on listę siedmiu zasad prewencji kryminalnej wysokiej jakości (Seven Principles of Quality Crime Prevention), na którą się składają następujące wskazania:
1. Dokładnie określaj swoje cele (Be clear about your objectives).
2. Skupiaj się na dobrze określonych problemach (Focus on very specific pro-blems).
3. Zrozum wybrany problem (Understand your problem).
4. Sceptycznie odnoś się do przesunięcia (Be sceptical about displacement).
5. Rozważ różnorodne rozwiązania (Consider a variety of solutions).
6 . Przewiduj trudności w toku wdrażania (Anticipate implementation difficulties).
7. Przeprowadź ewaluację osiągniętych rezultatów (Evaluate your results)52 . W związku z tym, że część powyższych zasad została omówiona podczas pre-zentacji innych modeli uwaga poświęcona zostanie jedynie dwóm spośród nich:
Rozważ różnorodne rozwiązania oraz Przewiduj trudności w toku wdrażania53 . R. Clarke zwraca uwagę na to, że w sytuacji dokładnego przygotowywania rozwiązań konkretnego problemu można stworzyć ich cały pakiet, tak żeby w ra-mach jednego programu zająć się różnymi jego częściami składowymi, a nie tylko jedną. Nie oznacza to zwiększania liczby problemów do rozwiązania. Rozbierając
50 Tłumaczenie i opracowanie własne na podstawie broszur: Beccaria 7 Steps To A Successful Crime Prevention Project oraz 7 Schritte zum erfolgreichen Präventionsprojekt, online: www.beccaria.
de, dostęp dnia: 30 marca 2015 r.
51 Koncepcja prewencji sytuacyjnej omówiona została w Rozdziale: Zapobieganie prze-stępczości, kryminalistyka, kryminologia.
52 R. Clarke, op. cit., s. 85.
53 Trzecia kwestia nieomówiona w tym rozdziale – problematyka przesunięcia zostanie dokładniej przybliżona w Rozdziale: Ewaluacja działań prewencyjnych.
110 ROZDZIAŁ 3. PLANOWANIE I WDRAŻANIE PROGRAMÓW PREWENCYJNYCH
problem na czynniki pierwsze (w ramach zasady nr 3 Zrozum wybrany problem), tworzy się jego mapę, która odzwierciedla poszczególne aspekty tego samego zjawiska. Następnie zbiera się możliwe rozwiązania każdego z nich i na pod-stawie analizy ich skutków ekonomicznych oraz społecznych dokonuje się osta-tecznego wyboru. Clarke sugeruje skupienie się na rozwiązaniach bezpośrednich sytuacyjnych przyczyn negatywnych zjawisk (near causes), a nie ich korzeni (root causes), ponieważ wpływ na te drugie jest znacznie trudniejszy54 .
Przewidywanie trudności na etapie wdrażania stanowi według Clarka zanie-dbany element w ramach realizacji programów prewencyjnych. W celu zmniej-szenia ryzyka ich wystąpienia sugeruje on w miarę możliwości rezygnację z włą-czania partnerów (w postaci innych instytucji czy grup obywateli) do realizacji programów. Wymienia przypadki, w których prawdopodobieństwo pojawienia się trudności wzrasta. Występują one wówczas, kiedy:
• rozwiązanie wymaga koordynacji działań różnych instytucji,
• wdrożenie rozwiązania wymaga długiego czasu,
• składa się z szeregu kroków,
• personel wdrażający program nie do końca rozumie założenia programu, defi-nicję problemu lub pomysł jego rozwiązania,
• brakuje lidera grupy,
• brakuje wsparcia ze strony przełożonych55 .
Zaprezentowane zostały wybrane modele prowadzenia działań prewencyj-nych. Ich cechy wspólne to ustalenie celów przed przystąpieniem do działania oraz różne formy oceny efektów jako jeden z ostatnich lub ostatni etap56. Zapo-znając się z tymi modelami, można czasem odnieść wrażenie, że ich uniwersal-ność została posunięta zbyt daleko. Skutkiem tego takie same wskazania byłyby adekwatne praktycznie do każdej działalności, a nie wyłącznie prewencji krymi-nalnej. Zawarte w nich wskazania pomimo tego pozostają słusznymi wytycznymi skutecznego działania.
Wielość modeli pozwala wybrać adekwatny do potrzeb w konkretnych warunkach. Istotne jest, żeby takiego wyboru dokonać na wstępie działalno-ści prewencyjnej. W celu ułatwienia prowadzenia działalnodziałalno-ści zapobiegawczej
54 R. Clarke, op. cit., 94.
55 Tamże, s. 95.
56 Zasady racjonalnego określania celów przedstawiono w tym podrozdziale, natomiast ewaluacji działań prewencyjnych poświęcono kolejny rozdział.
3.3. PLANOWANIE I WDRAŻANIE PROGRAMÓW PREWENCYJNYCH – PRZEGLĄD MODELI 111 w obszarze bezpieczeństwa w kolejnej części tego rozdziału przedstawiona jest propozycja modelu 7 etapów. Uwzględnia on zaprezentowane wskazania teore-tyczne i prakteore-tyczne wzbogacone o elementy zarządzania i psychologii społecz-nej. Jego największy potencjał wynika z dostosowania do polskich uwarunkowań społeczno-kulturowych.