INSTYTUCJE NAUKOWO-BADAWCZE

Kolejne ogniwo sieci instytucji mających zapobiegać przestępczości stanowią placówki naukowo-badawcze: szkoły wyższe, uniwersytety, instytuty badawcze.

Placówki te mogą na różne sposoby wykorzystywać wiedzę o sposobach popeł-niania przestępstw oraz narzędziach służących ich popełnieniu do opracowywa-nia technik przeciwdziałaopracowywa-nia⁶⁷. Najlepszym przykładem takiej działalności może być rozwój zabezpieczeń dokumentów i papierów wartościowych, który dokonał się w okresie ostatnich dwóch dekad⁶⁸. Jeszcze niedawno problematyka tzw. do-kumentów biometrycznych kojarzyć się mogła z  utworami science fiction lub stosunkowo odległą perspektywą ich wdrożenia ze względu na związane z tym problemy⁶⁹. Prowadzone na tym obszarze badania dotyczą też m.in. możliwości wprowadzania zabezpieczeń w jak największym stopniu odpornych na działania fałszerzy⁷⁰. Prace badawcze mogą dotyczyć zabezpieczeń technicznych, takich jak stanowiące część papieru znaki wodne, perforacje i tłoczenia czy metaliczne lub holograficzne taśmy. Mogą to też być farby, które reagują na fale świetlne

okre-66 Zob. m.in. Porozumienie z  Policją, http://dobrzenwielki.pl/1293/porozumienie-z-policja.

html, dostęp dnia: 1 kwietnia 2015 r.

67 Wymienione instytucje mogą prowadzić zarówno tzw. badania własne, zamawiane, jak również dzięki środkom pozyskiwanym w drodze konkursów. Zob. Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, Badania naukowe lub prace rozwojowe z realizacji projektów na rzecz obronności i bezpie-czeństwa państwa, online: http://www.ncbir.pl/programy-i-projekty---obronnosc-bezpieczenstwo/

aktualnosci/, dostęp dnia: 1 kwietnia 2015 r.

68 Przegląd różnych metod badań dokumentów zob. M. Goc, Badania dokumentów, w: E. Gruza, M. Goc, J. Moszczyński, op. cit., s. 360–410.

69 W opublikowanym w 2006 r. artykule na temat nowoczesnych zabezpieczeń dokumentów autor np. wskazuje, na to, że nie u wszystkich osób dana cecha funkcjonuje w stanie możliwym do jej pomiaru oraz że prawie wszystkie cechy ulegają zmianom w trakcie życia – G. Zapotoczny, Fałszerstwa dokumentów i nowoczesne zabezpieczenia przed nimi, Studia Iuridica, tom 46, 2006, s. 334.

70 To jeden z elementów projektu Platforma Bezpiecznej Implementacji Biometrii, realizowane-go w latach 2009–2011 przez konsorcjum szkół wyższych, instytucji badawczych oraz biznesu, online: http://zbum.ia.pw.edu.pl/PL/node/3, dostęp dnia: 1 kwietnia 2015 r.; M. Tomaszewska, Podpis biometryczny jako metoda weryfikacji tożsamości osoby, w: Z. Kegel, R. Cieśla, Znaczenie aktu-alnych metod badań dokumentów w dowodzeniu sądowym: materiały XIV Wrocławskiego Sympozjum Badań Pisma, Wrocław 2010; M. Tomaszewska-Michalak, Prawne i kryminalistyczne aspekty wyko-rzystania technologii biometrycznej w Polsce, Warszawa 2015.

174  ROZDZIAŁ 5. PRAWNO-INSTYTUCJONALNE RAMY PREWENCJI KRYMINALNEJ

ślonej długości, jak również środki, które wykorzystywane są do nasączania pa-pieru w celu uniemożliwienia wprowadzenia zmian w dokumencie⁷¹. Przykładem wykorzystania zabezpieczeń mechanicznych przez Skarb Państwa przed stratami z tytułu nielegalnego obrotu wyrobami alkoholowymi i tytoniowymi jest umiesz-czany na zamknięciu charakterystyczny pasek tzw. akcyzy. Część producentów alkoholi idzie jeszcze dalej, produkując nietypowe butelki dla swoich trunków, zabezpieczając szyjki specjalnymi dozownikami uniemożliwiającymi powtórne napełnienie bez ich zniszczenia, umieszczając na etykietach własne hologramy.

Praca w  takiej dziedzinie oznacza ciągły wyścig z  wyspecjalizowanymi grupa-mi przestępczygrupa-mi, które nieustannie dostosowują swoje metody działania do nowych form zabezpieczeń⁷². Rozwój gospodarczy i technologiczny sprawił, że coraz większą rolę odgrywają dokumenty elektroniczne. Bezpieczeństwo w sieci to nie tylko wykradzione nagie zdjęcia celebrytek⁷³, ale dane osobowe, medycz-ne, gospodarcze, finansowe – praktycznie każda dziedzina współczesnego życia korzysta z tego medium. Prowadzone prace badawcze dotyczą właśnie głównie zabezpieczeń dokumentów elektronicznych i komunikacji w internecie⁷⁴ .

Wkład naukowców i praktyków prewencji kryminalnej w zapobieganie prze-stępczości obejmuje także rozpowszechnianie posiadanej wiedzy poprzez udział w różnego rodzaju spotkaniach, seminariach, kontakty ze środkami masowego przekazu. Media regularnie informują o zabezpieczaniu mieszkań w trakcie waka-cyjnych wyjazdów i doradzają powrót z nich poza okresem wymiany turnusów⁷⁵ .

„Magazyn Kryminalny 997” poza inscenizacjami różnego rodzaju przestępstw doradzał widzom pewne „bezpieczne zachowania”⁷⁶. Publikowanych jest szereg

71 Więcej nt. zabezpieczeń dokumentów zob. A. Giles, The Forensic Examination of Docu-ments, w: P. White (red.), Crime Scene to Court: The Essentials of Forensic Science, Cambridge 2010, s. 142–171.

72 Więcej na temat tego wyścigu zob. Zakończenie.

73 IgH, Oto jak wykrada się nagie zdjęcia gwiazd. I to nie tylko z telefonów…, Niebezpiecznik.

pl, online: http://niebezpiecznik.pl/post/oto-jak-wykrada-sie-nagie-zdjecia-gwiazd-i-to-nie-tylko-z-telefonow/, dostęp dnia: 1 kwietnia 2015 r.

74 W. Cheswick, S. Bellovin, A. Rubin, Firewalls and Internet Security: Repelling the Wily Hacker, Boston, MA, 2003.

75 M. Szymańska-Cholewa, Bezpiecznie mieszkanie w czasie wakacji, goniec.com, online: http://

goniec.com/component/k2/16397-bezpiecznie-mieszkanie-w-czasie-wakacji, dostęp dnia:

1 kwietnia 2015 r.

76 Od 2013 r. program ten nosi zmienioną nazwę: 997 – Fajbusiewicz na tropie, zob. http://

www.polsatplay.pl/Nasze_Programy,2898/997_Fajbusiewicz_Na_Tropie,1325032/index.html, dostęp dnia: 1 kwietnia 2015 r.

5.3. INSTYTUCJE ODPOWIEDZIALNE ZA PREWENCJĘ KRYMINALNĄ  175 poradników informujących, jak można zmniejszyć ryzyko stania się ofiarą prze-stępstwa. Historia tego rodzaju wydawnictw sięga już XVIII i XIX wieku. Wydane wtedy zostały takie pozycje, jak: „Leksykon oszustw, w którym mowa o najpow-szechniejszych sposobach oszukiwania we wszystkich stanach społeczeństwa oraz o skutecznych środkach wykrywania oszustw” (Betrugs‑Lexicon: worinnen die meiste Betrügereyen in allen Ständen nebst denen darwider guten Theils dienenden Mit-teln) G. P. Hönna z 1721 roku⁷⁷ czy w serii: „Z doświadczeń funkcjonariusza policji kryminalnej” poradnik: „Kradzież – zapobieganie i wykrywanie. Przestroga i po-radnik” (Der Diebstahl, dessen Verhütung und Entdeckung: Ein Warner u. Rathgeber)⁷⁸ . W  okresie międzywojennym warszawska policja przygotowała m.in. pozycję

„Dlaczego zostałeś okradziony”⁷⁹. Zawierała ona pełne omówienie ówczesnych metod stosowanych przez włamywaczy oraz wskazówki, jak można się przed nimi zabezpieczyć. Także dzisiaj wydawnictwa tego rodzaju cieszą się popularno-ścią. Przykładem tego mógłby być wydany w 2003 roku pod patronatem Minister-stwa Spraw Wewnętrznych i Administracji poradnik „Bądź bardziej bezpieczny”⁸⁰ . Doradza on, jak się przygotować na wiele niebezpiecznych sytuacji, głównie jednak na katastrofy, których zajście nie zależy w żadnej mierze od czytelnika – nie może więc on im zapobiec. Podobnie nowsze wersje tego poradnika opra-cowywane przez jednostki organizacyjne samorządu terytorialnego skupiają się raczej na zachowaniu w obliczu katastrof i klęsk żywiołowych⁸¹. Faktyczną formę poradników prewencyjnych możliwych do wykorzystania przez szerokie grono odbiorców mają natomiast materiały filmowe przygotowane przez jednostki or-ganizacyjne policji zajmujące się prewencją kryminalną. Materiały przez nie przy-gotowane dotyczą m.in. zapobiegania kradzieży kieszonkowej lub oszustwa tzw.

77 G. Hönn, Betrugs‑Lexicon: worinnen die meiste Betrügereyen in allen Ständen nebst denen darwider guten Theils dienenden Mitteln, Coburg 1721.

78 F. Hirt, Der Diebstahl, dessen Verhütung und Entdeckung: Ein Warner u. Rathgeber, Leipzig 1856.

79 Studium Kryminologiczne Urzędu Śledczego na M. St. Warszawa (opr.), Dlaczego zostałeś okradziony, Warszawa 1929.

80 Po zmianach organizacyjnych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i  Administracji po-radnik jest dostępny na stronach internetowych niektórych jednostek samorządu terytorialne-go, zob.: www.powiat.szczecinek.pl/centrum/b_bezpieczny.pps, dostęp dnia: 1 kwietnia 2015 r.

81 Zob. L. Tański, (opr.) Poradnik dla mieszkańców Szczecina. „Bądź bardziej bezpieczny”, Szcze-cin, online: http://bip.um.szczecin.pl/umszczecinbip/chapter_50528.asp, dostęp dnia: 1 kwietnia 2015 r.

176  ROZDZIAŁ 5. PRAWNO-INSTYTUCJONALNE RAMY PREWENCJI KRYMINALNEJ

metodą „na wnuczka”⁸². Inny przykład takich publikacji stanowi książka „Jak żyć bezpiecznie w dżungli miasta” autorstwa znanego podróżnika i trenera jednostek antyterrorystycznych Jacka Pałkiewicza. Dotyczy on wszelkich możliwych zagro-żeń. Zawiera ich opisy, zalecenia postępowania w ich przypadku, a także sposoby minimalizowania prawdopodobieństwa ich zajścia. Instruuje, jak zabezpieczyć mieszkanie przed włamaniem poprzez zamontowanie odpowiednich drzwi wej-ściowych, zamków, zabezpieczeń okien i drzwi balkonowych, a także alarmów⁸³ . Innych aspektów prewencji dotyczy książka „Jak nie stać się ofiarą, czyli twój sposób na bandytę”. Jej autorzy skupili się bowiem na modelowaniu zachowań czytelników. Prezentują oni realne sytuacje zagrożeń, od takich jak wulgarne za-czepki, przez napaść i rozbój, aż do zgwałcenia. W każdej z nich odwzorowują w miarę dokładnie realia, a następnie przedstawiają możliwości postępowania.

Po każdej z nich następuje opis możliwych następstw⁸⁴ .

Dziedziną, która stanowi kolejne „pole zmagań” badaczy z przestępcami, są techniczne zabezpieczenia budynków i mieszkań. Rozpoczynają się one już od samego wejścia na teren zamkniętego osiedla lub klatki schodowej w  postaci furtki, drzwi wejściowych i domofonu (a coraz częściej także wideofonu). Sama instalacja takich zabezpieczeń ma za zadanie zniechęcić potencjalnych złodziei do wyboru właśnie tego obiektu. Ważny jest jednak poziom i sposób jego wyko-nania, a także wielkość budynku (liczba mieszkań) czy terenu, jaki ono obejmuje.

Instytuty badawcze mogą, w efekcie swoich prac, rekomendować pewne rodzaje zabezpieczeń, a odradzać inne oraz wdrażać nowe technologie. Drzwi wejściowe stanowią kolejny element zabezpieczenia. Od ich jakości, a także liczby i jakości zastosowanych zamków zależy nie tylko bezpieczeństwo pozostawionego mienia, ale także osób przebywających wewnątrz. Masowo zakładane drzwi ze sklejki na pewno tego nie gwarantowały⁸⁵. Jakość stosowanych w Polsce zabezpieczeń bada Instytut Mechaniki Precyzyjnej⁸⁶ oraz Instytut Techniki Budowlanej⁸⁷. Instytuty te wydają certyfikaty bezpieczeństwa producentom, importerom oraz firmom

serwi-82 Zob. m.in.: http://www.policja.pl/pol/filmy/19435,Oszustwo-metoda-na-34Wnuczka34.

html, dostęp dnia: 1 kwietnia 2015 r.

83 J. Pałkiewicz, Jak żyć bezpiecznie w dżungli miasta, Warszawa 1999, s. 58.

84 G. Kudryńska, W. Mitoraj, Jak nie stać się ofiarą, czyli twój sposób na bandytę, Warszawa 1996, s. 21–27.

85 J. Pałkiewicz, op. cit., s. 54–77.

86 Zob. http://www.imp.edu.pl/zaklady/labor.html, dostęp dnia: 1 kwietnia 2015 r.

87 Zob. http://www.itb.pl/certyfikacja/zaklad-certyfikacji, dostęp dnia: 1 kwietnia 2015 r.

5.3. INSTYTUCJE ODPOWIEDZIALNE ZA PREWENCJĘ KRYMINALNĄ  177 sującym takie produkty, chociaż brak takiego dokumentu nie wyłącza danego pro-duktu z obrotu. Za „bezpieczne” drzwi wejściowe uznawane są oznaczone klasą C przez te instytuty. Oznacza to, że przez 20 minut nie można ich pokonać ani wy-ciąć w nich otworu o wymiarach 40 cm x 40 cm⁸⁸. Dziedzina kontroli dostępu do różnego rodzaju obiektów użyteczności publicznej i prywatnej obejmuje bardzo różnorodne rozwiązania. Nowe zabezpieczenia wprowadzone m.in. do kontroli pasażerów na lotniskach po zamachach terrorystycznych z 11 września 2001 roku są stopniowo adaptowane na potrzeby cywilne⁸⁹. Przenikanie technologii orygi-nalnie przeznaczonych dla wojska lub służb specjalnych do użytku cywilnego ma dłuższą tradycję⁹⁰. Niesłychanie rzadko jest ono poprzedzone właściwą ewaluacją skuteczności wprowadzanych rozwiązań. Efektywność skanerów wykorzystywa-nych do dosłownego „prześwietlania” pasażerów na wielu lotniskach przy do-kładniejszych badaniach okazała się być daleka od ideału⁹¹. Wiara w efektywność środków pochodzących z arsenału militarnego wydaje się być charakterystyczna zwłaszcza dla działań mających służyć zwalczaniu terroryzmu⁹² .