Druga wojna światowa zasadniczo zmieniła związek występujący między nauką a polityką. Nauka stworzyła najpotężniejszą broń znaną ludzkości (broń atomową) i przyczyniła się do zwycięstwa jednej ze stron konfliktu światowego. Nauka stała się aktywnym narzędziem powojennej odbudowy i sprzymierzona z państwem stanowiła podstawę powojennego dobrobytu. Choć nauka nie zrealizowała obietnicy taniej i nieograniczonej energii nuklearnej, jej rozwój stał się podstawą wzrostu produktywności w krajach uprzemysłowionych. Nauka stał się stałym przedmiotem stałej interwencji rządów w postaci polityki naukowej (Elzinga oraz Jamison 1995).
Polityka naukowa został zainicjowana wraz z powstaniem Wspólnot Europejskich. Początkowo miała ona charakter sektorowy i odnosiła się jedynie do kilku dziedzin. Europejska Wspólnota Węgla i Stali wspierała pracę w dziedzinie węgla i stali, a Europejska Wspólnota Energii Atomowej w dziedzinie energetyki atomowej. Największym osiągnięciem polityki naukowej lat 50-tych i 60-tych XX wieku było utworzenie Wspólnego Centrum Badawczego (ang. Joint Research Centre) w ramach Euroatomu. Niemniej i to przedsięwzięcie trudno nazwać sukcesem. Jego prace zostały sparaliżowane pod koniec lat 60-tych XX wieku, ze względu na pogłębiający się spór francusko-niemiecki. Projekt stworzenia wspólnej konstrukcji cywilnych reaktorów atomowych w ramach Wspólnoty nie powiódł się (Caracostas oraz Soete 1997, s.402).
Na początku lat 70-tych XX wieku doszło do przełomu w polityce naukowej Wspólnot Europejskich. Było to następstwem kilku zdarzeń. Po pierwsze, kryzys naftowy stworzył
decyzją było przesunięcie w latach 90-tych XX wieku istotnej części funduszy strukturalnych ze wsparcia wydatków infrastrukturalnych na wsparcie innowacji w przedsiębiorstwach (m.in. w Hiszpanii. Zob. Cooke oraz inni (2000, s. 103-104).
6
Niemniej wspieranie innowacji może pozytywnie wpływać na rozwiązywanie tych problemów, np. poprzez rozwój e-learningu czy też przeciwdziałać wykluczeniu społecznemu przez rozwój nowoczesnych form telepracy. Oznacza to, że nie da się tych polityk od siebie zupełnie oddzielić, a już na pewno wspomniane polityki będą miały na siebie duży, wzajemny wpływ. Wsparcie dla innowacji nie odbywa się bowiem w próżni politycznej, historycznej i społecznej.
111
istotne problemy dla systemu produkcyjnego krajów uprzemysłowionych. Opisywany szok podażowy zmobilizował rządy narodowe do zmiany podejścia w polityce naukowej. Wiedza naukowa miała być już nie tylko źródłem przewagi państw uprzemysłowionych, ale także głównym mechanizmem pobudzania wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy. Wymagało to przesunięcia nacisku z tworzenia wiedzy naukowej na praktyczne jej wykorzystanie w przemyśle. W ten sposób narodziła się polityka technologiczna, obejmująca transfer technologii, standardy przemysłowe, współprace badawczo-rozwojową (Borrás 2003, s. 12). Większe kontrowersje budziła polityka wspierania tzw. przemysłów strategicznych oraz narodowych liderów (ang. national champions)7. Ogólnie rzecz biorąc, sprzyjała ona protekcjonizmowi w niektórych przemysłach o dużej skali działalności (Sharp 1990). Po drugie, w 1974 r. zainicjowano wspólnotową politykę regionalną, której elementem stała się polityka technologiczna8. Po trzecie, raport Dahrendorfa – niemieckiego członka Komisji – pt. Program działania w sferze badań, nauki i oświaty wskazał (ang. Working programme in
the field ”research, science and education”) wskazał na potrzebę pogłębienia polityki wobec
nauki i technologii oraz oddzielnym potraktowaniu badań podstawowych od prac stosowanych i rozwojowych. Ponadto, w polityce naukowej Wspólnoty po raz pierwszy zaakcentowano cele związane z ochroną środowiska, a Wspólnota zobowiązała się do długookresowego planowania naukowo-technicznego9
.
Zakres polityki innowacyjnej (naukowej) Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej znacząco poszerzono w przełomowym 1974 r. Niemniej opierała się ona na niewiążących prawnie instrumentach (rezolucjach) Komisji Europejskiej. Wobec ograniczonych środków polityka miała charakter przede wszystkim koordynacyjny. Niewielki zakres miało finansowanie własnych prac badawczo-rozwojowych. Rozwinęły się natomiast stopniowo dwie nowe formy finansowania badań: kontraktowe finansowanie prac badawczo-rozwojowych oraz ich subwencjonowanie (Kalka 1997). Wzrost prerogatyw Wspólnoty nastąpił dopiero w latach 80-tych XX wieku. Dzięki stworzeniu ramowych programów badawczych, Wspólnota uzyskała bezpośredni wpływ na prowadzoną w krajach członkowskich politykę innowacyjną. Programy ramowe zainicjowały tradycję wieloletniego programowania poszczególnych polityk europejskich i przyczyniły się do zwiększenia ich spójności i ograniczenia wpływu bieżącej polityki na ich treść. Formalne umocowanie dla prowadzenia polityki innowacyjnej
7
M. Gorynia (2006, s. 136-137) szerzej przedstawia słabości tego rodzaju polityki. 8
Początkowo realizowana przez kraje członkowskie, jedynie koordynowana na poziomie wspólnotowym. 9
Przyjęto perspektywę krótko-, średnio- i długookresową. Technologiczny forecasting – zgodnie z propozycją Raportu – powinien obejmować okres 30-letni.
112
wprowadził do traktatu (rzymskiego) o Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej Jednolity Akt Europejski w 1986 r. Celem Wspólnoty dostało się wzmocnienie bazy naukowej i technicznej przemysłu europejskiego oraz dążenie do jego konkurencyjności w wymiarze światowym. Traktat z Maastricht o Unii Europejskiej rozszerzył politykę badawczą Wspólnoty na inne dziedziny, nie tylko przemysł. Głównym celem na nowo sformułowanej polityki technologicznej stało się podniesienie międzynarodowej konkurencyjności Wspólnoty i zwiększenie współpracy naukowo-technologicznej między państwami członkowskimi. Traktat amsterdamski z 1997 r. podniósł politykę badawczą Wspólnoty do rangi prawnego i politycznego obowiązku.
Polityka innowacyjna we współczesnym jej rozumieniu narodziła się w połowie lat 90-tych XX wieku. Jej adaptacja jest także sukcesem koncepcji teoretycznej narodowych systemów innowacji (Freeman 1987; Lundvall 1992; Nelson 1993), gdyż nowa polityka wywodziła się bezpośrednio z najnowszych rozważań dotyczących istoty innowacji i nielinearnego charakteru procesów innowacyjnych (Piotrowski 2012). Nowy paradygmat polityki innowacyjnej pozwala spojrzeć na proces innowacyjny w szerzej perspektywie, uwzględniającej zakorzenienie społeczne, systemowy charakter innowacji, nowe, funkcjonalne obszary. Wspiera także rolę różnorodności oraz uczenia się w procesach innowacyjnych. Rozszerza istotnie zbiór czynników wpływających na innowacje, w tym także o wartości społeczne i kulturowe. Ewolucję polityki innowacyjnej przedstawia rysunek nr 13. Proces transformacji polityki innowacyjnej miał charakter ewolucyjny, tzn. każdy kolejny paradygmat polityki zawiera elementy poprzedniego paradygmatu. Pierwszy z paradygmatów powstał pod koniec drugiej wojny światowej. Zakładał, że dla skuteczności prowadzonej polityki konieczne jest zwiększenie skali działalności naukowej i jej koncentracja. W XX wieku nie wystarczało już wyłącznie indywidualne zaangażowanie badacza dla osiągnięcia postępów w nauce i technologii. Wskazane podejście posiada nadal istotne znaczenie w kilku sektorach działalności takich jak np. energia nuklearna, przemysł kosmiczny, fizyka cząstek elementarnych (CERN). Paradygmat technologiczny wskazuje, że dla postępu naukowo-technicznego wymagane jest także współpraca badawcza, wsparcie nowych technologii przez zamówienia publiczne, transfer technologii do innych podmiotów gospodarczych oraz standaryzacja. Paradygmat innowacyjny mocno akcentuje wartości społeczne, konieczność wsparcia słabszych, ale i bardziej elastycznych podmiotów gospodarczych, takich jak małe przedsiębiorstwa. W jego ramach są prowadzone rozważania
113
na temat znaczenia praw własności intelektualnej, bioetyki oraz redukcji przestrzennego i funkcjonalnego zróżnicowania aktywności innowacyjnej. W poszczególnych krajach ewolucja polityki innowacyjnej mogła przebiegać w sposób odmienny i adaptować poszczególne elementy w różnych okresach10
. Paradygmaty przedstawiają jednak pewną ogólną tendencję do zmian polityki innowacyjnej, naukowej i technologicznej. Jednocześnie polityka innowacyjna nie ewoluuje do pewnego idealnego i ostatecznego stanu, a jej kształt zależy od obecnych warunków ekonomicznych, społecznych i politycznych (Borrás 2003, s. 14).
Rysunek nr 13. Ewolucja polityki naukowej, technologicznej oraz innowacyjnej
Źródło: Opracowano na podstawie (Borrás 2003, s. 14).
Fundamenty obecnej polityki ekonomicznej stanowią dwa oficjalne dokumenty Komisji Europejskie: Biała Księga Białej Księdze Wzrostu, Konkurencyjności i Zatrudnienia (1993, ang. White paper on growth, competitiveness, employment) oraz Zielona Księga Innowacji (1995, ang. Green paper on innovation). Pierwszy ze wspomnianych dokumentów podkreśla znaczenie innowacyjnych przedsiębiorstw w procesie wzmocnienia konkurencyjności i utrzymania zatrudnienia na wysokim poziomie w Unii Europejskiej (Kozioł 2007, s. 92). Zielona Księga Innowacji stanowiła z kolei swoistą mapę drogową
10
Obecnie w Polsce następuje przyspieszona ewolucja polityki i jej wzmocnienie od polityki naukowej do polityki technologicznej i innowacyjnej. Przyczyną tego przyspieszenia było niewątpliwie przystąpienie do Unii Europejskiej.
114
przyszłej polityki innowacyjnej. Zawierała opis niezbędnych działań i reform, w tym w zakresie monitoringu technologicznego, rozwoju systemu szkoleń, zwiększenia efektywności wykorzystywania nakładów, mobilności naukowców, ochrony własności intelektualnej, wzrostu roli władz regionalnych w polityce innowacyjnej. Pierwszy Plan Działań w zakresie Innowacji (ang. The First Action Plan for Innovation in Europe) ustalał wspólne ramy dla polityki innowacyjnej w poszczególnych krajach Unii Europejskiej (Komisja Europejska 1997a). Wychodził zatem poza zwykła koordynację polityk państw członkowskich. Dał też podstawy procesowi wymiany doświadczeń i porównań innowacyjności państw i regionów Unii Europejskiej.
Podstawowe znaczenie dla rozwoju polityki innowacyjnej w Unii Europejskiej posiada – uchwalona w marcu 2000 r. – strategia lizbońska11. Głównym celem tej strategii było uczynienie z Unii Europejskiej najbardziej konkurencyjnego oraz dynamicznego i opartego na wiedzy organizmu gospodarczego na świecie, zdolnego do utrzymywania zrównoważonego wzrostu gospodarczego, zapewniania nowych, lepszych miejsc pracy oraz poprawy spójności społecznej (Komisja Europejska 2004, s. 7). Przyczyną uchwalenia strategii był – tak jak już wielu poprzednich reform polityki innowacyjnej – deficyt innowacyjności europejskich przedsiębiorstw w porównaniu z przedsiębiorstwami pozostałych krajów triady oraz postrzegana nieskuteczność polityki innowacyjnej na poziomie narodowym i europejskim. Strategia przyznawała Unii Europejskiej nowe kompetencje w zakresie planowania (a nie tylko koordynowania) polityki innowacyjnej państw członkowskich. Stworzyła także podstawę funkcjonowania i wzmacniania utworzenie Europejskiej Przestrzeni Badań i Innowacji, w węższej formie koncepcja znana jako ERA (ang. European Research Area, zob. Okoń-Horodyńska 2005, s. 13, 15-17). W Barcelonie – na szczycie Unii Europejskiej w marcu 2002 roku – wzmocniono oddziaływanie strategii lizbońskiej w zakresie polityki innowacyjnej, dodając ambitny cel wzrostu wydatków na badania i ich wzrost do poziomu 3% PKB do 2010 roku, przy czym 2/3 środków pochodzić miałoby z sektora prywatnego. Nacisk położono na wspieranie innowacyjnych małych i średnich przedsiębiorstw, pomoc dla nowych przedsięwzięć i kapitału ryzyka (Audretsch oraz inni 2009). Bezpośrednim celem polityki przedsiębiorczości stało się
11
K. Kozioł (2009, s. 200) wskazuje, że strategia lizbońska stanowi trzecią generację polityki innowacyjnej. O ile zgodzić się można z tym, że strategia lizbońska stanowi bardzo ważny dokument strategiczny w polityce innowacyjnej, o tyle sama strategia nie oznaczała jakościowych zmian w polityce innowacyjnej, a tym bardziej zmian paradygmatu jej prowadzenia. Dużo większy wpływ na realizację polityki miały kolejne środki implementujące strategię oaz ją modyfikujące po raporcie W. Koka z 2004 r. (Matuszewska 2005).
115
podniesienie konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw poprzez wzrost ich innowacyjności (Piotrowski 2012).
Ambitne cele strategii lizbońskiej dotyczące wzrostu nakładów badawczo-rozwojowych, stopy zatrudnienia i wydajności pracy nie udało się zrealizować. Świadomość trudności z implementacją strategii istniała już przy średniookresowym jej przeglądzie (Matuszewska 2005). Przyczyną trudności nie było przy tym głównie rozszerzenie Unii o nowe państwa członkowskie, których poziom innowacyjności był znacznie niższy od średniej unijnej. W efekcie spowodowało to modyfikację strategii (jej wzmocnienia i odnowienia) w 2005 roku (Łaźniewska oraz Nowak 2009, s. 280-281). Państwa członkowskie zostały zobowiązane do przedstawienia narodowych programów reform, które są dostosowane do lokalnych uwarunkowań (Kozioł 2009, s. 203). Jednocześnie przesunięto obowiązki związane z realizowaniem strategii lizbońskiej, zwłaszcza na poziom regionalny. W odnowionej strategii zaakcentowano nowe priorytety Unii Europejskiej. Należały do nich m.in. podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej Europy, rozwijanie wiedzy i innowacji, tworzenie większej liczby trwałych miejsc pracy (Łaźniewska oraz Nowak 2009, s. 282-283; Wysokińska oraz Witkowska 2010, s. 15). Najważniejszą jednak zmianą było zwiększenie udziału środków przeznaczonych na innowacyjność w budżecie Unii Europejskich. Zmiany dotyczyły zarówno polityki spójności (realizowanej na poziomie krajowym i regionalnym) jak i programów Unii Europejskiej, realizowanych bezpośrednio przez Komisję Europejską. Zdecydowano się na utworzenie – wzorem amerykańskiego Massachusetts Institute of
Technology – Europejskiej Instytutu Innowacji i Technologii (ang. European Institute of Innovation and Technology)12. Funkcjonowanie Instytutu opiera się na zasadzie połączenia – w jednej instytucji – edukacji, wiedzy i procesów innowacyjnych, czyli tzw. trójkąta wiedzy (ang. knowledge triangle)13. Następstwem odnowy strategii lizbońskiej było także wzmocnienie – w sensie finansowym – programów Komisji Europejskiej, służących poprawie innowacyjności. Znacząco wzrósł budżet Programu Ramowego Badań i Rozwoju Technologicznego. Stworzono Program Ramowy na rzecz Konkurencyjności i Innowacji (ang. Competitiveness and Innovation Framework Programme - CIP) ma na celu promowanie
12
Pierwotna nazwa Europejskiego Instytutu Technologicznego (stąd skrót EIT) została zmieniona przez Parlament Europejski w celu podkreślenia jego związku z innowacyjnością Europejskiej Przestrzeni Badań i Innowacji. Siedzibą Instytutu jest Budapeszt (Parlament Europejski 2007).
13
W polskiej literaturze znajdują się odwołania do tzw. triady innowacyjności. Choć wspomniana koncepcja jest nieco odmienna od koncepcji trójkąta wiedzy, obydwie koncepcje są sobie bliskie i mają wspólne podstawy teoretyczne (zob. Mamica, s. 2007). Koncepcja trójkąta wiedzy była też podstawą konstrukcji Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka.
116
konkurencyjności europejskich przedsiębiorstw. Głównym jego komponentem jest pomoc dla małych i średnich przedsiębiorstw. Stworzono nowy instrument, którym jest Mechanizm Finansowy Podziału Ryzyka (RSFF). Opisywane programy będą przedmiotem szczegółowych rozważań w kolejnym punkcie.
Odnowiona strategia lizbońska realizowana jest równocześnie z krajowymi programami reform, służącymi przygotowaniu Europy do wyzwań globalizacji (por. Axtmann 1998). Tabela nr 17 przedstawia główne obszary i instrumenty interwencji w polityce innowacyjnej. Odnowiona strategia lizbońska w większym zakresie uwzględnia popytowe uwarunkowania innowacji, choć wciąż ważnym jej elementem jest tradycyjny czynnik podażowy, czyli przede wszystkim produkcja wiedzy (zob. szerzej: Rodrigues 2009). Polityka innowacyjna powinna – w tym ujęciu – podlegać ciągłym dostosowaniom. Stąd duży nacisk położono na stworzenie specjalistycznych organów zarządzających lub doradzających w jej prowadzeniu. Ważną funkcję we wspieraniu innowacyjnych przedsiębiorstw pełnią szkolenia. Niezbędne jest ich odpowiednie ukierunkowanie na podnoszenie innowacyjności przedsiębiorstw (Łaźniewska oraz Nowak 2009, s. 287-288). Wsparcie dla innowacyjnych i małych przedsiębiorstw uczyniono kluczowymi komponentami trzech elementów polityki innowacyjnej w Unii Europejskiej: sprzyjania innowacjom w przedsiębiorstwach, rozwoju sieci innowacyjnych oraz w ramach tworzeniu warunków ramowych procesów innowacyjnych (tu przede wszystkim w zakresie wsparcia kapitałowego tej grupy podmiotów gospodarczych).
W marcu 2010 r. zastąpiono dotychczasową strategię lizbońską strategią Europa 2020. Ogólnie rzecz biorąc, opisywana strategia stanowi kontynuację dotychczasowej strategii rozwoju gospodarczego. Świadczą o tym m. in. podobne cele tej strategii oraz to, że będzie ona realizowana za pomocą podobnych instrumentów polityki gospodarczej jak dotychczasowa strategia. Niemniej nastąpiła istotna zmiana akcentów. Mniej akcentuje się kwestie konkurencyjności gospodarki unijnej a bardziej problematykę ożywienia (ang.
reviving) wzrostu w warunkach wychodzenia z kryzysu gospodarczego. Nadal jednak
poprawa konkurencyjności pozostaje ważnym elementem realizacji strategii rozwoju gospodarczego. W większym stopniu zaakcentowano kwestie rozwoju społecznego oraz wykluczenia społecznego. Jest to kontynuacja tendencji obserwowanej w okresie odnawiania strategii lizbońskiej. Celem głównym jest osiągnięcie inteligentnego, zrównoważonego i sprzyjającego włączeniu społecznemu wzrostu. Strategia Europa 2020 wyznacza pięć
117
Tabela nr 17. Europejska polityka innowacji: główne obszary interwencji
Elementy polityki innowacyjnej Poziom narodowy Poziom europejski
Sprzyjanie innowacjom w przedsiębiorstwach Szkolenia w zarządzaniu innowacjami
Usługi wsparcia przedsiębiorców
wdrażających innowacje, w tym wsparcie dla usprawniania organizacji pracy na poziomie przedsiębiorstwa
Promowanie organizacji uczących się
Wsparcie dla innowacyjnych start-up’ów
Szkolenia w zarządzaniu innowacjami (PR, CIP)
Usługi wsparcia przedsiębiorców wdrażających innowacje (PR, CIP, EBI)
Wsparcie dla innowacyjnych małych i średnich przedsiębiorstw
Budowanie potencjału na poziomie
regionalnym dla zapewnienia infrastruktury organizacyjnej służącej dostarczaniu usług wsparcia dla biznesu
Rozwój produkcji wiedzy Zwiększenie prywatnych i publicznych
nakładów badawczo-rozwojowych
Szkolenia i mobilność dla naukowców
Edukacja i szkolenia dla innowacji
(umiejętności i kwalifikacje specjalistyczne)
Krajowa polityka na rzecz kształcenia ustawicznego
7. Program Ramowy Badań i Rozwoju Technicznego
Wspólnotowy program kształcenia ustawicznego
Działania wspierające rozwój kapitału ludzkiego (EBI)
Wsparcie dla działalności badawczo-rozwojowej (PR)
Rozwój sieci innowacyjnych Rozwój klastrów, biegunów innowacji oraz
partnerstwa na rzecz innowacji
Wsparcie współpracy badawczo-rozwojowej przedsiębiorstw
Wsparcie klastrów, biegunów innowacji oraz partnerstwa na rzecz innowacji (PR, CIP)
Wsparcie międzynarodowego transferu wiedzy i współpracy między
przedsiębiorstwami (CIP) Poprawa warunków ramowych procesów
innowacyjnych
Infrastruktura szerokopasmowego dostępu do Internetu
Dostęp do kapitału zalążkowego i venture
capital
Reforma zasad pomocy publicznej
Publiczne instrumenty wsparcia innowacji (PR)
118
C.d. tabeli nr 17
Elementy polityki innowacyjnej Poziom narodowy Poziom europejski
Ulgi podatkowe dla działalności innowacyjnej
Prawa własności intelektualnej
Innowacje to także dialog społeczny. Istnieje potrzeba twórczego podejścia do tego zagadnienia zarówno na poziomie narodowym jak i europejskim. Duże znaczenie badań w działaniu (ang. action
research).
Mechanizmy wsparcia venture capital (EFI)
Patenty wspólnotowe
Innowacje w dialogu społecznym
Popyt jako dźwignia dla procesów innowacyjnych Zachęcanie do zakupu innowacyjnych produktów i usług w ramach zamówień publicznych
Podnoszenie standardów jakości oraz certyfikacji
Europejska polityka konkurencji
Europejska polityka handlowa
Ustanawianie standardów przez kształtowanie wspólnego rynku dyrektywami Unii Europejskiej Poprawa zarządzania polityką innowacyjną Rada Ministrów ds. konkurencyjności
Rada i zarząd ds. innowacyjności (organ doradczy)
Koordynator strategii lizbońskiej
Rada UE ds. konkurencyjności
Uwagi:
PR Polityka Regionalna
CIP Program Ramowy na rzecz Konkurencyjności i Innowacji EIB Europejski Bank Inwestycyjny
EFI Europejski Fundusz Inwestycyjny
119
celów nadrzędnych Unii Europejskiej. Wśród nich znajduje się dotychczasowy cel barceloński intensywności nakładów badawczo-rozwojowych w stosunku do PKB. Nie udało się go zrealizować na poziomie wspólnotowym w ramach strategii lizbońskiej. Nie został on także podniesiony (do 4% PKB), jak pierwotnie planowano (zob. Puślecki oraz Walkowiak 2010, s. 84). Mimo zaniechania bardziej ambitnych zamierzeń w ramach polityki badawczo-rozwojowej, obecne podejście – uwzględniające uwarunkowania krajowe – należy uznać za właściwsze14. Obecna strategia formułuje zamierzenia rozwojowe bardziej ostrożnie i realistycznie, określając również zagrożenia dla spójności społecznej, gospodarczej i terytorialnej. Różne scenariusze rozwoju gospodarczego służą lepszemu zdefiniowaniu sytuacji kryzysowej i pokryzysowej. Uwzględniają czynniki społeczne w rozwoju gospodarczym, nie rezygnując, a wręcz akcentując rolę innowacyjności w rozwoju gospodarczym Unii Europejskiej. Pewną wadą nowej strategii jest rezygnacja z akcentowania kwestii związanych z konkurencyjnością, zwłaszcza w zakresie podażowym i cenowym (Jasiński 2010). Konkurencyjność jest w tej strategii uwzględniana jedynie w pośredni sposób. Przede wszystkim poprzez – wynikające z celów polityki ekologicznej – zwiększenie efektywności w wykorzystywaniu zasobów i zmniejszeniu uzależnienia od importu ropy i gazu wielkości 60 mld euro. Kluczowy element strategii Europa 2020 stanowią tzw. inicjatywy (programy) przewodnie (ang. flagships). Strategia zawiera siedem takich inicjatyw. Należą do nich: Unia innowacji, Europejska agenda cyfrowa, Europa efektywnie korzystająca z zasobów, Polityka przemysłowa na rzecz ekologicznego rozwoju, Młodzież w drodze, Program rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia, Europejski program walki z ubóstwem (Wysokińska oraz Witkowska 2010, s. 17-18). Instrumenty wspierania innowacji stanowią silny komponent czterech pierwszych z wymienionych inicjatyw. Strategia Europa 2020 nie przewiduje szczególnych, nowych instrumentów polityki wspierania innowacji. Zakłada raczej udoskonalenie ich wykorzystywania, upowszechnianie dobrych praktyk oraz większą koordynację na wszystkich poziomach zarządzania wspomnianą polityką. W strategii wskazano na potrzebę większego wykorzystania instrumentów tzw. inżynierii finansowej (i ograniczenia wykorzystywania instrumentów pomocy bezzwrotnej) oraz konieczność wspierania tworzenia się paneuropejskiego rynku kapitału ryzyka (Komisja Europejska 2010a). Nad propozycją unifikacji bądź połączenia obecnie podzielonego rynku
14
W strategii Europa 2020 państwo członkowskie przyjmują na siebie indywidualne zobowiązania dotyczące poszczególnych celów, które chce osiągnąć do końca 2020 r., a które są dostosowane do jego sytuacji wewnętrznej i poziomu rozwoju gospodarczego. Cele dla poszczególnych krajów zawiera opracowanie Komisji Europejskiej (2011c), wynikające z porozumienia zawartego w kwietniu 2011 r.
120
kapitału ryzyka dyskutuje się od czasu odnowienia strategii lizbońskiej (zob. EVCA 2005). Niemniej nie osiągnięto w tym zakresie żadnego postępu. Ogólnoeuropejski rynek kapitału ryzyka mógłby stanowić istotne wsparcie dla komercjalizacji efektów współpracy badawczo-rozwojowej realizowanej przede wszystkim w ramach programów ramowych w zakresie badań i rozwoju technologicznego (zob. szerzej punkt 3.4). Koncepcja utworzenia paneuropejskiego rynku kapitału ryzyka jest jeszcze słabiej rozwinięta niż poruszona w strategii koncepcja patentu wspólnotowego. Można wyrazić pewien sceptycyzm dotyczący perspektywy rozwoju takiego rynku, choć obecnie trwają konsultacje dotyczące nowej dyrektywy w tym zakresie (Komisja Europejska 2011d). Obecnie paneuropejska działalności inwestycyjna rozwija się raczej w obrębie funduszy private equity, czyli inwestycji w dojrzałe spółki. Jest inicjatywą sektora prywatnego, nieuwarunkowaną europejską polityką publiczną. Zmiana w tym zakresie wymagałby szerokiego uwzględnienia tego zagadnienia w ramach inicjatywy Unia innowacji „Europa 2020”. Działanie w kierunku utworzenia europejskiego rynku venture capital powinno być elementem udoskonalania Europejskiej Przestrzeni Badawczej. Pierwszym etapem będą z pewnością projekty pilotażowe, którzy niestety obecnie brakuje, mimo zamierzeń stworzenia paneuropejskiego wehikułu inwestycyjnego dla venture
capital (Komisja Europejska 2011d).
Ważnym elementem obecnej polityki jest synchronizacja prowadzenia polityki krajowej i polityki unijnej. Należy podkreślić, że Unia Europejska ma możliwość wywarcia większego wpływu na politykę innowacyjną tylko w tych krajach, które realizują w regionach pierwszy