Wsparcie dla innowacji w Unii Europejskiej może mieć ograniczony terytorialnie charakter. Służą temu instrumenty polityki spójności. Nie są one bezpośrednio zarządzane przez
121
Komisję Europejska, lecz przez krajowe i regionalne instytucje. Realizacja polityki wspierania innowacji za pomocą instrumentów polityki spójności w Polsce będzie przedmiotem analizy w rozdziale piątym. Natomiast w tym miejscu zostaną przedstawione instrumenty polityki innowacji dostępne dla europejskich małych i średnich przedsiębiorstw, bez względu na miejsce ich siedziby i obszar ich funkcjonowania.
Program Ramowy na rzecz Konkurencyjności i Innowacji na lata 2007-2013 został przyjęty w październiku 2006 r. Stanowi spójną i zintegrowaną odpowiedź na cele postawione w odnowionej strategii lizbońskiej i łączy w sobie kilka dotychczas wdrażanych programów wsparcia takich jak: Wieloletni Program dla Przedsiębiorczości (MAP), eTen - program promujący e-usługi wśród MŚP; eContent Plus - programu poświęconego wdrażaniu europejskich zasobów cyfrowych; Modinis - program obejmujący benchmarking oraz badania ankietowe na temat Europe; LIFE - projekty pilotażowe i powielania rynkowego, zachęcających do stosowania technologii środowiskowych; Inteligentna Energia - Program dla Europy (IEE). Program Ramowy na rzecz Konkurencyjności i Innowacji propaguje najlepsze praktyki w dziedzinie konkurencyjności i innowacji, podczas gdy fundusze strukturalne wzmacniają spójność społeczną i gospodarczą. Niemniej wspomniany pogram jest wzajemnie powiązany z funduszami strukturalnymi. Ma za zadanie zachęcać państwa członkowskie Unii Europejskiej do realizowania działań finansowanych z funduszy strukturalnych z wykorzystaniem najlepszych praktyk rozwiniętych w ramach tego programu, który obejmuje zarówno technologiczne jak i pozatechnologiczne aspekty innowacji. Program Ramowy koncentruje się na niższych poziomach procesu badawczego i innowacyjnego. Promuje usługi z zakresie transferu i wykorzystania technologii. Wspiera wdrażanie i wykorzystanie technologii przede wszystkim w trzech dziedzinach: technologie informacyjne, energia oraz ochrona środowiska. Jest też programem koordynacji krajowych i regionalnych polityk innowacyjnych w Unii Europejskiej (KPK-CIP 2011).
Budżet Programu Ramowego na rzecz Konkurencyjności i Innowacji wynosi 3 631,1 mln euro. Program jest podzielony na trzy programy szczegółowe: a) Program na rzecz Przedsiębiorczości i Innowacji (ang. Entrepreneurship and Innovation Programme – EIP) o alokacji 2,16 mld euro; b) Program na rzecz Wspierania Polityki w zakresie Technologii Informacyjnych (ang. Information Communication Technologies - Policy Support Programme
– ICT-PSP) o alokacji 728 mln euro; c) Inteligentna Energia – Program dla Europy (ang. Intelligent Energy Europe Programme - IEE) o alokacji 727 mln euro (Jędrzejczak-Gas 2008,
122
s. 183). Poziom alokacji powoduje, że podejmowane w jego ramach działania będą miały ograniczony wpływ na realizację polityki innowacyjnej w Unii Europejskiej. Z tego powodu nie zawiera działań o charakterze dotacji inwestycyjnych (Kozioł 2009, s. 208). Niemniej Program Ramowy stanowi swoiste laboratorium pomysłów i narzędzi polityki innowacyjnej. Wpływa też na obecną i przyszła politykę strukturalną.
Najważniejszym – z punktu widzenia innowacyjnych małych i średnich przedsiębiorstw – programem szczegółowym jest Program na rzecz Przedsiębiorczości i Innowacji. Składa się on z dwóch komponentów: finansowego i pozafinansowego. Komponent pozafinansowy obejmuje m. in. takie instrumenty jak: wsparcie udzielane na rzecz partnerów sieciowych, promocja międzynarodowej współpracy pomiędzy programami wspierającymi innowacyjności w biznesie, wspieranie wykorzystania innowacyjnych produktów ekologicznych, analiza polityk i ich koordynacja. Ważniejsze – z punktu widzenia niniejszego opracowania – są instrumenty finansowe. Rysunek nr 14 przedstawia ogólny schemat funkcjonowania komponentu finansowego Programu na rzecz Konkurencyjności i Innowacji. Środki w budżecie rezerwuje Komisja Europejska. Za obsługę projektów finansowych odpowiedzialny jest Europejski Fundusz Inwestycyjny. Środki finansowe mogą służyć do finansowania programów gwarancji lub regwarancji albo wsparcia kapitałowego instytucji finansowych w celu umożliwienia dokonywania inwestycji w innowacyjne małe i średnie przedsiębiorstwa. Krajowe Punkty Konsultacyjne Programu prowadzą przede wszystkim działalność informacyjno-promocyjną.
W Programie Ramowym na rzecz Konkurencyjności i Innowacji wykorzystuje się trzy rodzaje instrumentów finansowania innowacyjnych małych i średnich przedsiębiorstw. Wprawdzie nie są one tak korzystne jak dotacja w programach strukturalnych. Niemniej polepszają one dostęp do kapitału, który może być utrudniony w przypadku tej grupy przedsiębiorstw, zwłaszcza gdy znajdują się one na wczesnym etapie rozwoju. Ponadto, zmniejszą ryzyko inwestycyjne dla tej grupy podmiotów. Pierwszym mechanizmem wykorzystywanym w omawianym programie jest instrument na rzecz wysokiego wzrostu i innowacji w małych i średnich przedsiębiorstwach (ang. High Growth and Innovative SME
Facility – GIF). Obejmuje inwestycje w wyspecjalizowane fundusze podwyższonego ryzyka,
w tym fundusze finansujące wczesne stadium rozwoju firm, fundusze regionalne i specjalistyczne oraz fundusze typu venture capital, które finansują działalność badawczo-rozwojową. Choć wspomniany instrument przewiduje najwyższą alokację spośród wszystkich
123
omawianych instrumentów, żaden polski fundusz nie otrzymał finansowania z tego źródłem15 . Wynika to z pewnością także z tego, że polskie fundusze mogą pozyskać finansowanie na te cele z Krajowego Funduszu Kapitałowego na znacznie lepszych warunkach (zob. punkt 5.3). Instrument GIF funkcjonuje na zasadach rynkowych i z tego względu jest znacznie mniej atrakcyjny dla tej grupy podmiotów. Ogólnie, ze wspomnianego instrumentu korzystały dotychczas fundusze z krajów Europy Zachodniej, które – ze względu na ograniczony dostęp do bardziej korzystnych programów polityki spójności – mogły korzystać jedynie z kilku europejskich instrumentów wsparcia16.
Rysunek nr 14. Finansowanie dla małych i średnich przedsiębiorstw w Programie Ramowym na rzecz Konkurencyjności i Innowacji 2007-2013
Źródło: KPK-CIP (2008).
Drugim instrumentem jest system poręczeń małych i średnich przedsiębiorstw (ang. SME
Guarantee Facility – SMEG). Zapewnia on dodatkowe regwarancje dla systemów
gwarancyjnych działających w krajach uczestniczących w programie oraz udziela gwarancji bezpośrednich dla pośredników finansowych. Oprócz inwestycji w wiedzę i innowacje
15
Wnioski ze strony polskich funduszów były składane, ale nie otrzymały akceptacji. Informacja uzyskana w trakcie przeprowadzonych przez autora wywiadów pogłębionych (stan: lipiec 2011).
16
W programie uczestniczy tylko jeden fundusz z nowych państw członkowskich, brytyjski Baltcap Private Equity Fund (z siedzibą w Estonii), który działalność inwestycyjną prowadzi na obszarze państw bałtyckich (EFI/UE 2010).
124
system obejmuje finansowanie małych i średnich przedsiębiorstw za pomocą mikrokredytów, gwarancje dla kapitału ryzyka finansującego małe i średnie przedsiębiorstwa na wczesnych etapach rozwoju oraz sekurytyzacji w celu finansowania zadłużenia małych i średnich przedsiębiorstw. Obecnie – po wstępnej akceptacji – konsorcjum 6 funduszy doręczeniowych z Polski oczekuje na udział w instrumencie SMEG17.
Ostatnim instrumentem finansowym wsparcia innowacyjnych małych i średnich przedsiębiorstw w ramach omawianego Programu Ramowego jest system rozwijania zdolności instytucji pośrednictwa finansowego (ang. Capacity Building Scheme – CBS). Celem tego instrumentu jest rozwijanie specjalistycznej wiedzy dotyczącej inwestycji w małe i średnie przedsiębiorstwa technologiczne, które są na wczesnym etapie rozwoju lub posiadają znaczny potencjał wzrostu18. Równie ważne w tym programie jest ulepszenie procedur pozwalających na ocenę finansową i ekonomiczną projektów inwestycyjnych w tym segmencie rynku finansowego. W chwili obecnej kredyty, które wspiera bezpośrednio Unia Europejska, oferują trzy polskie instytucje finansowe19. Można jednak oczekiwać, że zaoferują je kolejne podmioty, gdyż polskie instytucje finansowe są na tym obszarze bardzo aktywne. Rysunek nr 15 podsumowuje dotychczasowe rozważania na temat instrumentów finansowych dostępnych w Programie na rzecz Konkurencyjności i Innowacji. Mimo że alokacja przeznaczona na ostatni z omawianych komponentów jest stosunkowo niewielka, należy wskazać, że ten instrument pełni ważną rolę w rozwoju umiejętności instytucji finansowych poprzez refundację kosztów opracowania nowej procedury kredytowej i podniesienia kwalifikacji personelu zajmującego się obsługą innowacyjnych małych i średnich przedsiębiorstw20.
Programy ramowe w zakresie badań i rozwoju technologicznego są największym mechanizmem finansowania i kształtowania badań naukowych na poziomie europejskim. Zarządza nimi Komisja Europejska. Programy zainicjowano w 1984 r. w cyklu czteroletnim (Kalinowski oraz Umiński 1998, s. 43). Obecnie jest realizowany 7. Program Ramowy. Rysunek nr 16 przedstawia zmiany budżetu programów ramowych w kolejnych siedmiu edycjach. Wydatki z Programu Ramowego w kolejnych edycjach w sposób ciągły rosły.
17
Informacja uzyskana w trakcie przeprowadzonych przez autora wywiadów pogłębionych (stan: lipiec2011). 18
Przedsiębiorstwa takie określa się często jako gazele biznesu (Piotrowski 2012). Ten rodzaj przedsiębiorstw jest przedmiotem rosnącego zainteresowania zarówno ze strony badaczy jak i ze strony rządów (zob. OECD 2010).
19
Stan z lipca 2011 r. 20
125
Rysunek nr 15. Instrumenty finansowe dla małych i średnich przedsiębiorstw w Programie Ramowym na rzecz Konkurencyjności i Innowacji 2007-2013
Źródło: KPK-CIP (2008).
Niemniej w analizowanym okresie wzrastała także liczba państw w programie uczestniczącym21, postępowały procesy inflacyjne. Znaczące wzrosty wystąpiły w trzech edycjach Programu Ramowego: w drugiej – w związku z implementacją strategii upowszechniania technologii informacyjnych; w edycji czwartej – w związku z implementacją nowej strategii integracji po traktacie z Maastricht; w siódmej edycji – w związku z odnowieniem strategii lizbońskiej22. Mimo istotnego wzrostu unijnych
21
Obecnie – oprócz krajów członkowskich UE (których liczba wzrosła z 12 do 27) = w programie uczestniczą także kraj Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Lichtenstein, Norwegia), kraje kandydujące (Chorwacja, Macedonia, Serbia, Turcja) oraz stowarzyszone z UE (Czarnogóra, Izrael, Szwajcaria). Ponadto, w projektach mogą uczestniczyć także partnerskie kraje współpracy międzynarodowej (m in. Rosja, Europa Wschodnia, kraje Azji Środkowej, kraje Bałkanów Zachodnich, Śródziemnomorskie Kraje Partnerskie). Warunkiem jest jednak to, aby konsorcja uzbierały odpowiednia liczbę uczestników z krajów uprawnionych (Komisja Europejska 2007, s. 11).
22
Zwiększenie wydatków na 7. Program Ramowy (konieczne także ze względu na rozszerzenie Unii Europejskiej na 12 nowych państw członkowskich) jest również następstwem takiej okoliczności, iż politycy unijni oraz państw członkowskich uświadomili sobie, że do realizacji pierwotnych celów strategii lizbońskiej nie udostępniono wystarczających zasobów. Szerzej na temat pierwszych sześciu programów ramowych zob. Kalinowski oraz inni (1996); Boguta oraz Bylicki (1998); Kalinowski oraz Umiński (1998); Komisja Europejska (1997b), Supel (2003); KPK-6PR (2004); Muldur oraz inni (2007).
126
nakładów na badania w nowej perspektywie finansowej, stanowią one nadal niewielką część europejskich, publicznych nakładów na badania23. Komisja Europejska zaproponowała w lipcu 2011 r. zwiększenie budżetu ramowego na lata 2014-2020 do 83 mld euro (Rybicka, 2011). Dynamika wzrostu budżetu w ósmej edycji będzie zatem mniejsza – zarówno w wielkościach relatywnych jak i absolutnych – niż w poprzedniej perspektywie finansowej. Należy przy tym zakładać, że – w związku z kryzysem finansowym – proponowana wielkość budżetu może zostać nawet zmniejszona. Świadczy to o dużym uzależnieniu budżetu, jak również wielkości, zadań, struktury programów ramowych od bieżących uwarunkowań politycznych.
Program Ramowy różni się od innych programów wspierających badania. Po pierwsze, projekty muszą stanowić „europejska wartość dodaną”. Kluczowym aspektem tej wartości jest ponadnarodowość wielu działań realizowanych w ramach Programu Ramowego. Projekty badawcze realizują konsorcja skupiające uczestników z różnych europejskich (rzadziej pozaeuropejskich) państw. Stypendia Programu Ramowego wymagają z kolei mobilności w wymiarze międzynarodowym. W obecnym programie występują jednak wyjątki od zasady współpracy bądź wymiany międzynarodowej. Dotyczy to pionierskich badań zespołów indywidualnych, przyczyniających się do rozwoju europejskich badań i konkurencyjności Europy (Komisja Europejska 2007, s. 6). Po drugie, projekty, które można lepiej rozwiązać lub dotyczą jedynie szczebla krajowego, nie są w Programie Ramowym rozpatrywane24
. Po trzecie, Unia Europejska pokrywa jedynie część kosztów związanych z badaniami. Standardowa stopa zwrotu kosztów dla badań z zakresu badań i rozwoju technologicznego wynosi 50%. Uprzywilejowane w tym zakresie są jedynie niekomercyjne placówki badawcze, uczelnie oraz instytucje publiczne, małe i średnie przedsiębiorców (refundacja na poziomie 75%). Jedynie badanie pionierskie, które uzyskały poparcie Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych mogą liczyć na pełną refundację (Komisja Europejska 2007, s. 22)25
.
23
Wzrost finansowania Programu Ramowego – w wartościach realnych – wyniósł aż 40%. Niemniej wzrost tych nakładów był znacznie niższy niż w propozycji Komisji Europejskiej. Nakłady na poziomie wspólnotowym wynoszą ok. 10% publicznych nakładów ogółem (zob. Muldur oraz inni 2007, s. 255-266).
24
Jest to skutkiem stosowania zasady subsydiarności w projektach europejskich. Por. Helios oraz Jedlicka (2004).
25
W porównaniu z projektami finansowanymi z funduszy strukturalnych poziom dofinansowania jest zatem niższy. Por. Cieślak (2007).
127
Rysunek nr 16. Budżety programów ramowych (w mld euro)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Komisji Europejskiej za: Kozioł (2009, s. 212).
Realizację Programu Ramowego powiązano ze wdrażaniem strategii lizbońskiej. Program stanowi zresztą jej część (Muldur oraz inni 2007). Cele 7. Programu Ramowego pozostają w bezpośrednim związku ze szczegółowymi założeniami tej strategii. Nadrzędnym celem tego programu jest przyczynienie się do tego, aby Unia Europejska stała się wiodącym obszarem badawczym na świecie. Program Ramowy powinien zatem skoncentrować się głównie na promocji światowej klasy badań na najwyższym poziomie, opartych na zasadzie doskonałości w badaniach (ustęp 4 preambuły decyzji dotyczącej Programu Ramowego)26
. Cele szczegółowe są rozwinięciem wspomnianego celu nadrzędnego. Zalicza się do nich:
a) wspieranie współpracy ponadnarodowej we wszystkich obszarach badań i rozwoju technologicznego;
b) zwiększenie dynamizmu, kreatywności i doskonałości europejskich badań naukowych w pionierskich dziedzinach nauki;
26
Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady 1982/2006/WE z dnia 18 grudnia 2006 r. dotycząca 7. Programu Ramowego Wspólnoty Europejskiej w zakresie badań, rozwoju technologicznego i demonstracji (2007-2013), (Dz. U. L 412/2006, s. 1). 0 10 20 30 40 50 60 1984-1987 1987-1991 1990-1994 1994-1998 1998-2002 2002-2006 2007-2013 3,27 5,36 6,6 13,12 14,96 17,5 54
128
c) wzmocnienie potencjału ludzkiego w zakresie badań i technologii poprzez zapewnienie lepszej edukacji i szkoleń, łatwiejszego dostępu do potencjału i infrastruktury badawczej, a także wzrost uznania dla zawodu naukowca oraz zachęcenie badaczy do mobilności i rozwijania kariery naukowej;
d) zintensyfikowanie dialogu między światem nauki i społeczeństwem w Europie celem zwiększenia społecznego zaufania do nauki;
e) wspieranie szerokiego stosowania rezultatów i rozpowszechniania wiedzy uzyskanej w wyniku działalności badawczej, finansowanej ze środków publicznych (KPK-PB 2011a).
Powyższe cele Programu Ramowego bezpośrednio odpowiadają elementom obecnej polityki wspierania innowacji Unii Europejskiej i stanowią ich istotną część (por. tabelę nr 15). Potwierdza to zatem wcześniejsze stwierdzenie, że istotną część współczesnej polityki innowacyjnej stanowi nadal polityka naukowo-badawcza (Borrás 2003)27.
7. Program Ramowy składa się z czterech programów szczegółowych, uzupełnionych o program szczegółowy obejmujący badania nuklearne (EURATOM) i działania Wspólnotowego Centrum Badawczego (JRC). Najważniejszym programem Programu Ramowego jest program Współpraca (ang. Cooperation).28 Przeznaczono na niego 2/3 alokacji w Programie Ramowym. Służy wspieraniu ponadnarodowej współpracy naukowej na 10 obszarach tematycznych (Gruchman 2007a, s 232):
a) Zdrowie o alokacji 6 050 mln euro;
b) Żywność, rolnictwo i biotechnologia o alokacji 1 935 mln euro; c) Technologie informacyjne i komunikacyjne o alokacji 9 110 mln euro;
27
Oczywiście, zwiększony, choć wciąż ograniczony budżet programów ramowego nie pozwala na pełnienie – pod względem nakładów – wiodącej roli w polityce badawczej. Nakłady krajowe i regionalne powinny nadal pełnić kluczową rolę, a interwencja unijna powinna miejsce tylko w przypadku, gdy realizacja projektów na poziomie europejskim przyniesie lepsze efekty niż na poziomie krajowym. Należy w tym miejscu wskazać, że zasada subsydiarności jest tak naprawdę następstwem ekonomicznej zasady dodatkowości, a formalne reguły zakresu kwalifikowalności projektów i kosztów (np. wkład własny (zasada dodatkowości), „europejska wartość dodana”) są tylko pochodną tego ogólnego uzasadnienia interwencji publicznej. W efekcie dodatkowość programów ramowych powinna być analizowana w sposób łączny, bez podziału na szczegółowe zasady udzielania finansowania (ich wybór jest z kolei następstwem wyborów politycznych i doświadczenie w prowadzeniu polityki w Unii Europejskiej, problem subiektywizmu doboru będzie się zwiększał wraz zwiększaniem liczby kryteriów formalnych i materialnych). W praktyce nie jest to jednak zadanie proste i ogranicza się w zasadzie do bardzo subiektywnych ankiet ewaluacyjnych (zob. Muldur oraz inni 2007, s. 93-141 oraz 183-221).
28
Decyzja Rady 2006/971/WE z dnia 19 grudnia 2006 r. dotycząca programu szczegółowego Współpraca, wdrażającego 7. Program Ramowy Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie badań, rozwoju technologicznego i demonstracji (2007–2013), (Dz. U. L 400/2006, s. 66).
129
d) Nanonauki, nanotechnologie, materiały i nowe technologie produkcyjne o alokacji 3 550 mln euro;
e) Energia o alokacji 2 300 mln euro;
f) Środowisko (łącznie ze zmianami klimatycznymi) o alokacji 1 800 mln euro; g) Transport (łącznie z aeronautyką) o alokacji 4 180 mln euro;
h) Nauki społeczno-ekonomiczne i humanistyczne o alokacji 610 mln euro; i) Badania w zakresie bezpieczeństwa o alokacji 1 350 mln euro;
j) Badania w zakresie przestrzeni kosmicznej o alokacji 1 430 mln euro.
Najważniejszym programem tematycznym – pod wglądem alokacji – pozostaje wsparcie dla technologii informacyjnych29. Niemniej jego udział w wydatkach jest mniejszy niż w poprzednich edycjach Programu Ramowego. W obecnym Programie doceniono znaczenie nanotechnologii. Wsparcie dla projektów biotechnologicznych znajduje się w ramach dwóch grup tematycznych (zdrowie oraz żywność). Należy podkreślić, że wsparcie dla poszczególnych dziedzin, choć z perspektywy niektórych państw członkowskich może wydawać się istotne, stanowi niewielki ułamek ogólnych, publicznych nakładów badawczo-rozwojowych we wspomnianych dziedzinach. Wprawdzie projekty w programie Współpraca mogą się przyczynić do znaczącego postępu we wspieranych dziedzinach. Niemniej istotną wartość dodaną programu współpraca osiąga się przede wszystkim przez promowanie paneuropejskiej współpracy badawczej.
Na innych założeniach opiera się kolejny program szczegółowy Pomysły (ang. Ideas)30 . Wyrobem najlepszych projektów, które maja charakter unikalny i znajdują się na granicy wiedzy (ang. frontier research), zajmuje się nowo utworzona Europejska Rada ds. Badań Naukowych (Gruchman 2007, s. 233). Podstawowym kryterium wyboru będzie doskonałość naukowa pionierskich badań wysokiej klasy. Rada zachowuje dużą autonomię i nie jest związana ani tematyką ani wymogiem ponadnarodowej współpracy przy wyborze projektów badawczych. Alokacja na program wynosi 7,4 mld euro i stanowi niespełna 14% ogólnego budżetu Programu Ramowego. Program szczegółowy Ludzie (ang. People) służy wzmocnieniu potencjału ludzkiego w zakresie badań i rozwoju technologicznego
29
Podkreśla się znaczenie technologii informacyjnych dla wzrostu produktywności w Unii Europejskiej. Technologie informacyjne pełnią kluczową rolę w programach ramowych od jego pierwszej edycji (Kozioł 2007, s. 100)
30
Decyzja Rady 2006/972/WE z dnia 19 grudnia 2006 r. dotycząca programu szczegółowego Pomysły, wdrażającego 7. Program Ramowy Wspólnoty Europejskiej w zakresie badań, rozwoju technologicznego i demonstracji (2007–2013), (Dz. U. L 400/2006, s. 224).
130
w Europie31. Ponadto, sprzyja mobilności międzynarodowej i międzysektoralnej. Szczególną wagę program ten przywiązuje do wspierania młodych naukowców oraz rozwoju współpracy między środowiskiem akademickim a przemysłem (zwłaszcza z sektora małych i średnich przedsiębiorstw). Wśród działań znajdują się m. in. szkolenia wstępne dla młodych naukowców oraz środki ukierunkowane na usuniecie barier mobilności i wspierające możliwości zawodowe naukowców w innych krajach europejskich. Program opiera się na budżecie w wysokości 4,75 mld euro.
Program szczegółowy Możliwości (ang. Capacities) różni się od pozostałych programów zasięgiem geograficznym32
. Jego realizacja jest ograniczona do regionów konwergencji oraz najbardziej oddalonych regionów Unii Europejskiej, czyli kieruje się zasadą koncentracji polityki na regionach problemowych i najbiedniejszych33. Program podzielono na siedem obszernych obszarów badawczych34. Większość alokacji skoncentrowana jest jednak na dwóch obszarach związanych z wsparciem infrastruktury badawczej i badań na rzecz sektora małych i średnich przedsiębiorstw (blisko ¾ alokacji programu szczegółowego). Budżet ogólny programu Możliwości wynosi 4,2 mld euro. Program Możliwości stanowi szansę dla polskich badaczy i małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce. W pozostałych programach szczegółowych wspomniane podmioty muszą konkurować o wsparcie z uczestnikami z lepiej rozwiniętych krajów Unii Europejskiej. Uzyskanie wsparcia z tego programu szczegółowego wymaga spełnienia kilku warunków. Badania – zgodne ze specyfiką gospodarczą i innowacyjną małych i średnich przedsiębiorstw – muszą być dostarczone przez przynajmniej dwóch niezależnych wykonawców badań dla minimum trzech przedsiębiorstw (a nie wyłącznie jednego). Program obejmuje projekty średnie o wartości 0,5 do 1,5 mln euro (Jędrzejczak-Gas 2008, s. 186). W 7. Programie Ramowym
31
Decyzja Rady 2006/973/WE z dnia 19 grudnia 2006 r. dotycząca programu szczegółowego Ludzie, wdrażającego 7. Program Ramowy Wspólnoty Europejskiej w zakresie badań, rozwoju technologicznego i demonstracji (2007–2013), (Dz. U. L 400/2006, s. 252).
32
Decyzja Rady 2006/974/WE z dnia 19 grudnia 2006 r. dotycząca programu szczegółowego Możliwości, wdrażającego 7. Program Ramowy Wspólnoty Europejskiej w zakresie badań, rozwoju technologicznego i demonstracji (2007–2013), (Dz. U. L 400/2006, s. 281).
33
Wszystkie 16 polskich regionów objętych jest celem konwergencja (zob. Strzelecki 2008, s. 98, 120). Do regionów najbardziej oddalonych zalicza się: 4 departamenty Francji takie jak: Martynika, Gwadelupa, Gujana Francuska i wyspa Reunion. Saint-Barthélemy, Saint-Martin (zbiorowości zamorskie, fr. collectivités
d'Outre-mer), 2 regiony autonomiczne Portugalii – Madera i Azory oraz wspólnota autonomiczna Hiszpanii – Wyspy
Kanaryjskie. 34
Są to: infrastruktura badawcza, prace badawcze na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw, regiony wiedzy oraz wspieranie rozwoju regionalnych klastrów badawczych, potencjał badawczy, nauka w społeczeństwie, wspieranie spójnego rozwoju w dziedzinie badań naukowych, określone działania we współpracy międzynarodowej.
131
zarezerwowano osobne środki na badania nuklearne i nienuklearne w ramach Wspólnego Centrum Badawczego (ang. Joint Research Center) jak również na projekt ITER (łącznie 4,5 mld euro)35.
Środki Programu Ramowego w niewielkim zakresie uzupełniają publiczne finansowanie działalności badawczo-rozwojowej w państwach członkowskich. W celu zwiększenia finansowania tego rodzaju działalności, Komisja Europejska wraz z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym uruchomiła nowy instrument finansowy. Mechanizm Finansowy Podziału Ryzyka (ang. Risk Sharing Finance Facility – RSFF) służy poprawie dostępu do finansowania dla promotorów projektów badawczych i innowacyjnych. Dostęp do środków finansowych jest wysoce utrudniony w przypadku niepewnych i ryzykownych przedsięwzięć. Mechanizm wypełnia tą lukę, zapewniając finansowanie formie kredytu (ale nie dotacji). Mechanizm opiera się na zasadzie dźwigni finansowej. Pokazuje to rysunek nr 17. Bezpośredni wkład Komisji Europejskiej (przez 7. Program Ramowy) oraz Europejskiego Banku Inwestycyjnego wynosi dla każdego z tych podmiotów 1 mld euro. Udostępniony kapitał pozwala na udzielenie 8 do 12 mld euro kredytów i gwarancji przez Europejski Bank Inwestycyjny. Finansowanie prowadzi do przyciągnięcia kilkukrotnie większych środków na inwestycje w badania z sektora prywatnego.
Wkłady finansowy Mechanizmu Finansowy Podziału Ryzyka jest pokrywany w 80% z budżetu programu szczegółowego Współpraca a w 20% z programu szczegółowego Możliwości. Programem Zarządza Europejski Bank Inwestycyjny. Komisja zachowuje jednak