Funkcja wychowawcza szkoły wyższej w warunkach przyjęcia optyki rynkowej

Wychowanie jest częścią procesu edukacyjnego, ma określone cele (emocjonalne i motywacyjne), które muszą być zrealizowane, i uczestnika, którego bierze udział w tym procesie. Podobnie procesem edukacyjnym jest nauczanie, które nastawione jest na cele poznawcze.

Szkoła wyższa jest miejscem przenikania się obu procesów i nieobce są jej trudności w próbie całkowitego wyizolowania działań toku edukacyjnego w praktyce. Trudności te są swoistym uwarunkowaniem w wykorzystaniu narzędzi socjotechnicznych w proce-sie edukacyjnym. Specyfika funkcji wychowawczej szkoły wyższej jest związana głów-nie z zajęciową grupą studentów, do której kierowane są zintegrowane aktywności edu-kacyjne, skutkujące indywidualizacją efektów procesu. Specyfika i odmienność profili osobowościowych uczestników procesu wychowawczego (studentów) wymaga uwzględnienia odmienności zarówno realizacji przyjętych celów wychowawczych, jak i narzędzi oddziaływania, jakimi szkoła wyższa posługuje się w praktyce. Oczywiście w tle działań wychowawczych umiejscowione jest otoczenie społeczne, ekonomiczne i polityczne, czyli uwarunkowania rynkowe, które uczelnie muszą (powinny) uwzględ-niać, często z trudem realizując programy, w które wpisane są tradycyjne przecież uni-wersyteckie profile działalności. Tym samym rola otoczenia zdecydowanie wzrasta i sta-je się wyznacznikiem przy formułowaniu strategii edukacyjno-wychowawczej. W takiej sytuacji otoczenie staje się kluczową determinantą zmian funkcjonowania szkoły wyż-szej, wpisując w jej działalność działalność społecznie odpowiedzialną.

W ocenie zakresu i kierunku zmian w realizacji funkcji wychowawczej szkoły wyższej należy więc uwzględnić analizę zależności symbiotycznej, jaka towarzyszy tzw. podejściu strategicznemu organizacji (działającej na rynku), uwzględniającemu w takim przypadku wątek odpowiedzialności społecznej10. Zależność ta wyraża działa-

10 K. Leja, Uniwersytet organizacją służącą otoczeniu, [w:] Społeczna odpowiedzialność uczelni, K. Leja (red. nauk.), Politechnika Gdańska, Wydział Zarządzania i Ekonomii, Instytut Społeczeństwa Wiedzy, Gdańsk 2008.

nia dwukierunkowe, tj. działania społeczne (z wewnątrz na zewnątrz) i uwarunkowa-nia społeczne organizacji (działauwarunkowa-nia z otoczeuwarunkowa-nia do wnętrza organizacji). Istota tej za-leżności będzie przedstawiona w dalszej części rozdziału , przy czym chodzi m.in. o odpowiednie oddziaływanie na pracowników, a w przypadku szkoły wyższej doty-czy również odpowiednich oddziaływań na studentów poprzez wzmacnianie oferty produktowej (edukacyjno-wychowawczej). W praktyce organizacyjnej szkoły wyższej oznacza to pracę nad studentami, którzy w pewnej perspektywie staną się produktami społecznie oczekiwanymi. Można tu więc (w konwencji symbiotycznej) dostrzec szczególnie wyeksponowaną funkcją wychowawczą, której wypełnianie musi być uj-mowane kontekstowo, cząstkowo, w rozumieniu wąskim, za pomocą skojarzeń i metafor, przez pryzmat pokrewnych terminów11. Te cechy funkcji wychowawczej predysponują ją do intensywnego wykorzystania w jej ramach jej realizacji całego spektrum oddziaływań socjotechnicznych.

Odrębnym zagadnieniem dla analizy oddziaływania jest podmiot realizujący zada-nia, tj. nauczyciel akademicki i instytucja jako podmiot środowiskowo zorganizowany. Należy jednak zauważyć, że w tym procesie nauczyciel akademicki może pełnić wiele ról. Może być sprawcą oddziaływań socjotechnicznych, co wynika z jego zadań i obowiązków zawodowych w szkole wyższej obejmujących zadania związane z zarówno kształtowaniem studentów w aspekcie przekazywania wiedzy, jak również z realizowaniem funkcji wychowawczej. Może występować w roli instrumentu od-działywania na studentów, stanowiąc strategiczny zasób szkoły wyższej, dzięki które-mu wypełnia ona swoje statutowe zadania. Może stanowić cel (przedmiot oddziały-wań, o ile szkoła wyższa podejmie zadanie i postawi sobie za jeden z głównych celów kształtowanie nauczycieli akademickich w kontekście pełniejszego realizowania przez nich CSR, pobudzając ich do zwiększania samoświadomości) oraz środek do celu (rozwijając kompetencje zawodowe kadry niezbędne do profesjonalnego zarządzania rozwojem intelektualnym, zawodowym i społecznym studentów). Nauczyciel akade-micki może wreszcie stać się przedmiotem oddziaływań ze strony samych studentów, którzy zgodnie ze swoimi potrzebami, wymaganiami i preferencjami wywierają na niego presję.

Podejście rynkowe szkoły wyższej odzwierciedla w jakimś stopniu (siłą rzeczy) preferencje wskazywane przez studentów. Nie jest zaskoczeniem, że badania, na które powołują się autorzy artykułu, wiążą się z eksponowaniem wymogów praktycznej użyteczności tego, co wnosi proces edukacyjny. Następuje też wyraźna indywidualiza-cja zachowań i budowania własnych celów przez studentów. Przekładając to na język wartości, preferencje użyteczności dotyczą: pracy, wiedzy, wykształcenia, odpowie-dzialności i kreatywności. Tej ekspozycji atrybutów działań studentów towarzyszą rozwiązania formalne (wspomagają je), które tworzą kontekst administracyjny procesu

Tabela 6.2. Wybrane konteksty środowiska wychowawczego a cele wychowawcze i przesłanki działań socjotechnicznych

Rodzaj kontekstu środowiska wychowawczego (mającego wpływ na działania socjotechniczne) Charakterystyka i specyfika kontekstu

Wpływ specyfiki na cele wychowawcze i wybór narzędzi socjotechnicznych

Grupa studentów niezbyt trwała ze względu na zmienność dopasowaną do profili dydaktycznych, wybieralności, fakultatywności uczestnictwa

zmniejszający się wpływ na postawione cele wychowawcze w miarę obniżania spójności grupy będącej podstawowym gremium zorganizowanego działania; zwiększająca się presja na skuteczne narzędzia socjotechniczne Profil osobowościowy młodzieży studenckiej formowanie dojrzałości emocjonalnej z inklinacją do postaw skrajnych i autonomicznych: oddziaływanie formalizacji procesów w szkole ma znaczący wpływ na wybór preferencji dnia codziennego oraz wariant ukończenia szkoły

możliwość wykorzystania tych cech w celu skutecznego dochodzenia do zakładanych stanów i postaw przy zachowaniu ostrożności w ingerencji i regulacji (ta ostatnia cecha wzmaga wymogi dla działań socjotechnicznych); konieczność poszukiwania narzędzi w zgodzie z nowymi preferencjami Podmiot realizujący

funkcję

układ podwójnej roli

(wychowawcy i nauczyciela) w warunkach eksponowania etosu prawdy, rzetelności,

odpowiedzialności, tolerancji

dominujący wpływ na realizację celów wychowawczych; najważniejsze potencjalnie źródło i ochrona wartości będących przesłanką procesu wychowania, główny, ale nie jedyny, podmiot oddziaływania

socjotechnicznego Instytucja edukacyjna autonomiczność kreowania działań

na rzecz funkcji wychowawczej, jak również poziomu i sposobu finansowania takiej aktywności

możliwość zagubienia funkcji wychowawczej w warunkach fetyszyzmu rynku, koncentracji na rywalizacji w nauce; konieczność zinstytucjonalizowania narzędzi socjotechnicznych oddziałujących na studentów i otoczenie społeczne Tryb kształcenia odmienność podejścia

w przypadku trybu stacjonarnego i zaocznego studiów; model boloński jako podejście do nauczania

większy wpływ działań wychowawczych i socjotechnicznych w przypadku studiów stacjonarnych ze względu na czas pobytu i możliwość rozwoju zainteresowań w otoczce zasadniczego procesu edukacyjnego studentów; model katalizuje warunki rynkowe i redukuje możliwość oddziaływania

Źródło: opracowanie własne na podstawie J. Brugmann, C.K. Prahalad, Biznes–społeczeństwo: nowa

edukacyjnego oraz techniczne regulacje w zakresie sposobów finansowania procesu. Wyniesienie tego aspektu wartości ponad pozostałe oznacza, że rola nauczyciela aka-demickiego (zgodnie z otrzymanymi wynikami) powinna polegać raczej na nauczanie niż na wychowanie. Ograniczana w tych warunkach rola nauczyciela akademickiego przekłada się również na jego funkcje reprezentacyjne względem uczelni. Tak więc na potrzeby odpowiedzi na postawione pytania dotyczące oceny ograniczeń funkcji wy-chowawczej i stosowanych narzędzi socjotechnicznych, ze względu na urynkowienie działań studentów i standaryzację procesów korzystna jest analiza kilku kontekstów środowiska wychowawczego (tab. 6.2)12. 

Wnioski z analizowanych kontekstów ujęte w kolumnie 3 (zob. tab. 6.2) wynikają z analizy badań oraz obserwacji sposobu adaptowania się zachowań studentów Wy-działu Informatyki i Zarządzania Politechniki Wrocławskiej do coraz bardziej formali-stycznego podejścia do programowania dydaktyki. Ponadto ze wspomnianych źródeł informacji wynika, że oprócz walorów merytorycznych w aspekcie późniejszego spraw-nego poruszania się absolwentów w rzeczywistości organizacyjnej znaczące są również: sposób przekazywania wiedzy, komunikatywność i zaangażowanie prowadzącego. Szkoły wyższe są więc na rozdrożu dokonywanych wyborów. Z jednej strony wy-stępują określone uwarunkowania rynkowe stwarzające zagrożenie odrzucenia ich ofert edukacyjnych i poszukiwania innych, często mało wartościowych i będących efektem powielania mało atrakcyjnych edukacyjnie i wychowawczo rozwiązań od lat funkcjonujących na rynku, z drugiej strony zaś zachodzi konieczność zapewnienia wysokich walorów produktów społecznie odpowiedzialnych (absolwentów). Socjotech-niczne podejście do zapewniania swoistej równowagi w kształtowaniu funkcji wycho-wawczej i edukacyjnej jest w takich warunkach nieodzowne. Istotną wskazówkę do wy-pracowania preferencji szkół wyższych co do narzędzi (socjotechnik) stosowanych przez nie w wychowaniu może dać wykorzystanie powoływanej wcześniej koncepcji CSR, która stała się podstawą przy wypracowawywaniu wielu zasad i przesłanek sku-tecznego funkcjonowania podmiotów gospodarczych w warunkach rynkowych.

6.3. Zasady CSR w przestrzeni działań szkoły wyższej