Funkcje pragmatyczne przysłów hausa w dyskursie politycznym

130

131

‘I tak oto on [Obasanjo] jest człowiekiem, który teraz oskarża niektórych o organizację nieuczciwych wyborów. Zapomniał, że to, co zasiał w wyborach w roku 2007, zebrał, gdy starał się o reelekcję na trzecią kadencję…’

Twórcze użycie przysłów (modyfikowanie przysłów) jest w środkach masowego przekazu zjawiskiem częstszym niż użycie standardowych form, gdyż nowo ukute wyrażenia zwracają uwagę odbiorców. W powyższym przykładzie widzimy tzw. pseudo-przysłowie, którego treść jest poszerzona w stosunku do słownikowej postaci paremii o dodatkowy element odwołujący się do wyborów w Nigerii. Powyższy przykład zmodyfikowanego przysłowia demonstruje, jak użycie tego typu środków językowych w prasie dodatnio wpływa na odbiór stylu artykułu, a także w sposób niebezpośredni wyraża opinię dziennikarza o relacjonowanych wydarzeniach oraz ich ocenę (Konstantinova 2015: 281, 283). Oto jego wersja słownikowa:

b - d m tȗm y s , s z -i ìrb

rzecz.M-DEF która człowiek 3SG.M.CPL siać INDEP.PRO.3SG.M FUT-3SG.M żąć

‘Co człowiek posiał, to będzie żąć’

Cf. pol. Co człowie posieje, to i żąć będzie

Modyfikacje tego przysłowia często napotykano w artykułach prasowych hausa dotyczących spraw politycznych. Służyły one nastawianiu odbiorców negatywnie do podejmowanego tematu poprzez wyrażenie stronniczej opinii, co w perspektywie dyskursywnej strategii władzy stanowi przejaw dominacji (dziennikarza nad opisywanymi wydarzeniami). Kolejny przykłade takiej relacji władzy w dyskursie politycznym hausa odnaleźć można w treści innego artykułu. Ibrahim (2019: 16) za pomocą kreatywnie użytego przysłowia stawia tezę, że starania polityka o reelekcję nie opłaciły się:

Aika-aikar da Obasanjo ya tabka, kuma yake ganin ya yi bajinta wadda zai faranta wa Yarabawa da ita, wall a a a a uɗ n sa ulu a, ar wa a obe ba s i da arɓ wa a asar arabawa, domi ya ri a ya yi mas ai i babba

‘Obasanjo wykazał się wielką nieostrożnością. Gdy tylko ją dostrzegł zrobił więcej niż mógł, aby zadowolić Jorubów, ale trud się nie opłacił. Jeszcze długo nie będzie przyjmowany w kraju Jorubów z powodu swoich wcześniejszych ogromnych przewinień wobec nich…’

(115) Kwa iy b - t biy ɗi-n s b ba

zabiegi_kosmetyczne.F 3SG.F.CPL.NEG płacić cena-GEN mydło PTCL.NEG

dosł. ‘Mycie nie płaci za mydło [którym się myjesz]’

‘Trud się nie opłacił’.

132 4.2.2.2 Przysłowie jako argument w dyskursie politycznym

Przysłowia odgrywają rolę w tworzeniu struktur argumentacyjnych. Ta właściwość paremii była znana retoryce klasycznej i nadal jest żywo wykorzystywana we współczesnych tekstach medialnych (Jesenšek 2015: 145). Przysłowia wyrażają uogólniające stwierdzenia, uogólnione rady, uzasadnienia i wyjaśnienia działań. Brak konkretnego formułowania myśli w przysłowiach ustępuje miejsca dwuznacznym wyobrażeniom, co daje im siłę przekonującej argumentacji w odpowiednim kontekście (Jesenšek 2015: 145).

W poniższym przykładzie przysłowie jest użyte w pisemnym dyskursie medialnym jako kontrargument wobec oskarżeń o złe zarządzanie, skierowanych przeciwko gubernatorowi stanu Kano Abdullahiemu Ganduje (powiązanemu z rządzącą partią All Progressives Congress). Artykuł, którego fragment przytoczony jest poniżej, ukazał się w Albishir – gazecie o, jak się wydaje, prorządowej orientacji. Krytyczna Analiza Dyskursu nasuwa interpretację użycia tego przysłowia jako środka służącego obronie polityka w nieustannie toczonej walce o władzę:

a a so a yi Ga d je ada ci, maima o a ri a sa raro aza-gani, masu soki-burutsu a cikin gidajen redio tam ar as iya s e aɗa wa jama’a a i a, gani ya kori ji gwamna Ganduje ya bai wa maraɗa kunya game da takun tafiyar da mulkinsa, inda ya yi taka-tsantsan wajen aiwatar da aikace-aikacen da ya tsara yi wa jama’ar Ka o

(Umar 2019: 16)

‘…chciano wymierzyć Ganduje sprawiedliwość, zamiast tego ciągle słuchają tych wścibskich ludzi, którzy podnoszą nieistotne sprawy w studiach radiowych, mówiąc jakoby prawdę ludziom. Naprawdę, lepiej samemu zobaczyć niż tylko słuchać. Gubernator Ganduje poniżył opowiadających kłamstwa o jego sposobie sprawowania władzy poprzez roztropne działania takie jak prace, które zarządził wykonać na rzecz ludności Kano…’

Widzimy w nim, wspomniane już wcześniej w niniejszej pracy, przysłowie: Ga y ri j dosł. ‘Widzenie przegania słyszenie’, czyli ‘Lepiej samemu zobaczyć niż tylko słuchać’.

Stanowi ono element budowania relacji władzy między czytelnikami artykułu a opisywanym politykiem, która polega na możliwości oceniania jego postępowania. Fakt ten wykorzystał dziennikarz, aby za pomocą paremii złagodzić negatywny wizerunek Ganduje poprzez wskazanie na konieczność bliższego zapoznania się z jego dokonaniami, zanim się je (słusznie) oceni.

133 4.2.2.3 Przysłowie jako element apelu politycznego

W tradycyjnym ujęciu stylistycznym przysłowia to środki stylistyczne, które służyą m.in.

dodaniu określonej kolorystyki (humoryczna, eufemistyczna, pejoratywna itp.) (Jesenšek 2015: 138, 141-142). W kolejnych dwóch fragmentach tekstów, przysłowie b d m t m y s s i z i ìrb ‘Co zasiejesz, to i żąć będziesz’ i jego modyfikacje służą jako figury retoryczne w apelu politycznym o pragmatycznej funkcji tworzenia efektu stylistycznego wzmacniającego przekaz i kierującego go do zwykłych ludzi (którzy, jak się uważa, są obeznani z tekstami ludowymi i tradycyjnymi wyrażeniami kulturowymi, takimi jak przysłowia).

W pierwszym fragmencie artykułu widzimy przejaw monitorowania procesu politycznego poprzez apel do obywateli Nigerii, aby być zaangażowanym w proces wyborczy i zwracać uwagę na jego uczciwy przebieg:

Ashe ke nan abin amari ya zama a a arɓa a n mayarwa ke nan kuma abin da ka shuka shi za ka girba, domin idan har talaka bai sayar da nasa ikon da kundin tsarin mulki ya ba shi ba, to babu yadda za a yi d wa da a zaɓa bai a masa abi a zo a a i ba ya sa e zarcewa

(2019: Sai a yanzu 2019: 3)

‘Aż nie chce się wierzyć, że sprawa jest w rękach biorących, co innych ręce dają. Jednakże dostaniesz to, na co zasłużyłeś, ponieważ tylko jeśli przeciętny obywatel nie zaprzeda swojej siły, zapisanej w prawie, które dała mu władza, to nie zdarzy się tak, żeby żaden z tych, których wybierzesz nie przyjrzał się osobiście sprawom, a tylko znowu rozprawiał.’

Dziennikarz zmodyfikował treść przysłowia b d m t m y s s i z i ìrb i użył zaimków drugiej osoby l. poj. r. m. i z w celu wywołania efektu intymności i nawiązania bliższego kontaktu z czytelnikami (zbudowania wspólnej tożsamości). Swój stosunek do mądrości zakodowanej w przysłowiu wyraził, wzmacniając jego treść poprzez poprzedzenie go wyrażeniem o zbliżonej treści (cf. Konstantinova 2015: 280) lamarin ya zama a a arɓa a mayarwa ‘sprawa jest w rękach biorących, co innych ręce dają’ (podkreślone), co odpowiada mniej więcej polskiemu przysłowiu Ja ó K bie, ta Kuba Bogu.

Drugi fragment artykułu pochodzi z krótkiego raportu z Civil Forum 2019, które odbyło się w Lagos (Hunkuyi 2019: 4). Fragmenty przemówienia nigeryjskiego noblisty, pisarza profesora Wole Soyinki, zostały zacytowane w tłumaczeniu na język hausa. Soyinka jest

134 uznawany za autorytet, a więc posiada uprzywilejowaną pozycję w dyskursie w stosunku do innych jego uczestników. W słowach noblisty odnajdujemy emocjonalny apel o uczciwy i demokratyczny proces wyborczy. W swoim przemówieniu Soyinka użył środków retorycznych. Odwołał się do uniwersalnego przesłania wspomnianego już przysłowia Co zasiejesz, to i żąć będziesz przez zastosowanie przysłowiowych wyobrażeń i aluzji do stworzenia pseudoprzysłowia (Konstantinova 2015: 283, 297):

a yarda da abi da a e ira ɓata ri’a ba, wa da a a e i je ar da ri’a a cikin kwandon shara, amma ni na yarda da shu a ƙur ’a, ba z bar da ri’a ba, shu a ƙur ’a! Shu a ƙur ’a yana nufin, hanyar shuka irin da zai nuna ya fito a girba ta a yar ri’a, sa a a a i

(Hunkuyi 2019: 4)

‘Nie zgadzam się na to, co zwą niszczeniem głosów, które znaczy tyle, co wyrzucenie głosów do kosza na śmieci. Ja optuję za sianiem głosów, nie wyrzucaniem głosów, ale sianiem głosów! Sianie głosów ma na celu sianie ich w taki sposób, że gdy już wzejdą na żęcie w postaci głosowania, dokona się ono uczciwie, bez przeszkód, w sposób spokojny.’

Za pomocą przywołania składowych elementów leksykalnych przysłowia b d m t m y s s i z i ìrb , Soyinka odniósł się do toposu (zasobu argumentacyjnego) konsekwencji.

Takie odniesienie zwiększa skuteczność argumentacyjnej funkcji przysłowia (cf. Jesenšek 2015: 148).

4.2.2.4 Przysłowie jako element satyry politycznej

Szyicka organizacja Harkar Muslumi (Islamic Movement of Nigeria) wydaje krytycznie zorientowaną gazetę pod znaczącym tytułem Al-Mizan (arab. „waga”). Z punktu widzenia Krytycznej Analizy Dyskursu, publikowane w niej treści są argumentami w konflikcie o władzę. Trudne momentami relacje szyickich muzułmanów z centralnymi władzami Nigerii (będące konsekwencją m.in. masowych mordów szyickich demonstrantów przez policję, a także uwięzienia ich przywódcy szajcha el-Zakzakiego) znajdują odzwierciedlenie w dyskursie politycznym, do którego prasa przyczynia się m.in publikując rysunki satyryczne (kształtujące określony dyskurs władzy), takie jak ten poniżej:

135

(Al-Mizan nr 1380, 2019: 3)

Całe ciało mężczyzny znajduje się w dużej plastikowej torbie. Widoczna jest tylko jego głowa. Niemniej jednak, charakterystyczna czapka i okulary oraz realistyczne rysy twarzy pozwalają na identyfikację przedstawionej osoby. Jest to Nasir El-Rufa’i, gubernator stanu Kaduna z ramienia partii rządzącej All Progressives Congress. Rysunek jest inteligentnym i kąśliwym komentarzem do słów El-Rufa’iego, który groził: „wszyscy, którzy wtrącają się w nasze wybory, wrócą do domu w workach na zwłoki”. Jego słowa zostały zacytowane w języku hausa w prawym górnym rogu ilustracji i podpisane jako Gwamna „gubernator”.

Rysunek karykaturzysty objaśnia czytelnikom przysłowie, które służy jako podpis i dodaje humorystycznej, sarkastycznej kolorystyki. Jednocześnie rysunek stanowi ilustrację i kontekst użycia paremi, co prowadzi do jej trafnej interpretacji (cf. Jesenšek 2015: 142, 155):

(116) K w ya ɗ b d - za i, b i- s

każdy.M 3SG.M.CPL.REL zaczerpnąć gorąco.ADV usta-jego

dosł. ‘Każdy, kto zaczerpnął gorącego, [poczuje to na] swoich ustach’

‘To, co czynisz innym, uczynią i tobie’ (Abraham 1962: 960).

W wyniku zastosowania paremii w połączeniu z rysunkiem satyrycznym gubernator został przedstawiony jako hipokryta, a jego pozycja w dyskursie została zrównana z pozycją osób, którym (pośrednio) groził śmiercią.

136 4.2.2.5 Wnioski

Powyższa analiza wykazała, że przysłowia hausa w prasie, na mocy swoich znaczeń tesktowych i reprezentacyjnych, pełnią funkcje pragmatyczne, takie jak budowanie struktur retorycznych, apelowanie do czytelników o określone zachowanie oraz współtworzenie rysunków satyrycznych. Zademonostrowano, że przysłowia hausa pojawiają się jako nagłówki i podsumowania; służą jako figury retoryczne, argumenty i środki stylistyczne.

Przysłowia hausa są częścią kultury popularnej. W tekstach medialnych są często wykorzystywane twórczo i mogą występować po sobie (ang. clustering). Są zakotwiczone w sytuacjach i wydarzeniach pozajęzykowych na arenie politycznej. Bywają argumentami w dyskursie politycznym, elementami apelu politycznego oraz satyry politycznej. Mogą też służyć do nawoływania do uczciwości wyborczej (jest to swoisty przejaw funkcji dydaktycznej (oddziaływania społecznego) przysłów w dyskursie politycznym).

W politycznych tekstach prasowych związanych z tematyką wyborów często używanym przysłowiem jest b d m t m y s s z i ìrb ‘Co zasiejesz, to i żąć będziesz’i jego modyfikacje. W paremii tej zawarta jest metafora KONSEKWENCJE PODEJMOWANYCH WYBORÓW TO NASTĘPSTWA DZIAŁANIA, która jest rozwinięciem metafory pojęciowej ŻYCIE TO KONSEKWENCJE PODEJMOWANYCH WYBORÓW w języku hausa (zob. sekcja 2.2.1.3).

Wskazuje to, że w hausańskim JOS WYBORY (i w ogóle POLITYKA) są interpretowane w kategoriach konsekwencji ludzkich działań, czyli inaczej mówiąc sytuują się w toposie konsekwencji. W odniesieniu do przesłania ciągu metaforycznego (ŻYCIE TO) KONSEKWENCJE PODEJMOWANYCH WYBORÓW TO NASTĘPSTWADZIAŁANIA można stwierdzić, że akt polityczny jakim są WYBORY kreuje określony wzór zachowań społecznych, oparty na aktywnym działaniu, a użyte w odpowiednim kontekście przysłowia wspierają tę narację.