Rozdział 4. Przysłowia hausa w różnych typach dyskursu
4.4 Zastosowanie przysłów hausa w dyskursie akademickim
142 Powyższy utwór powstał po wyborze Shehu Shagariego na prezydenta Nigerii w 1979 r., ale przed jego zaprzysiężeniem. Poeta wyraził za pomocą pseudoprzysłowia przekonanie o tym, że ono nastąpi, nawet gdyby wystąpiły niesprzyjające okoliczności. Odwołał się przy tym do argumentu religijnego, tj. do muzułmańskiej wiary w przeznaczenie, co dodatkowo wyjaśnione jest w wersie Allah yai nufinsa da tsira ‘Bóg przeznaczył mu ocalenie’.
4.3.1 Wnioski
Pojęcie BOGA zajmuje centralne miejsce w JOS Hausa, a kodujący je wyraz A ma status słowa-klucza kultury. W społeczeństwie Hausa idea Boga silnie łączy się z ideą władzy, a życie religijne z życiem politycznym.
Przywódcy i uczeni religijni cieszą się ogromnym poważaniem, co po cześci znajduje swoje uzasadnienie historyczne. Uczeni muzułmańscy odgrywali ważną rolę w życiu religijnym, politycznym i kulturalnym miast-państw Hausa już od XV w., a XIX-wieczni przywódcy fulańskiego dżihadu, za pośrednictwem swoich dzieł literackich, do dziś staniowią autorytety polityczne i religine.
Liderzy muzułmańscy Hausa posługują się konwencją językową, która przewiduje liczne odwołania do argumentów językowych, także w postaci arì m a . W tym kontekście postrzegane są jako bezstronnie sformułowane, obiektywne mądrości, pozostające w zgodzie z nauką moralną islamu. Przysłowia wykorzystywane są w kazaniach jako parafrazy wersetów Koranu lub służą komentowaniu jego treści, a ich główna funkcja to argumentowanie słuszności głoszonych przez autorytety religijne poglądów. Mogą one stanowić w ich ustach narzędzie manipulacji, szczególnie tam, gdzie dyskurs religijny nakłada się na dyskurs polityczny.
Walory estetyczne i artystyczne przysłów wykorzystywane są w poezji muzułmańskiej, która stanowi tradycyjnie ważne medium kształtujące dyskurs religijny i stykający się z nim dyskurs polityczny. Karì m a służą w niej także wyrażaniu treści eschatologicznych:
napominaniu i ostrzeganiu wiernych przed konsekwencjami popełniania grzechów.
143 funkcji używane bywają rodzime przysłowia
(określane w tym kontekście jako t ē, co pierwotnie oznaczało ‘tradycyjny zaśpiew pochwalny, hymn’), np.
Zakład Języków Nigeryjskich Uniwersytetu Bayero (Sashen Koyar da Harsunan Nijeriya na Jami’ar Bayero) w Kano (Nigeria) posługuje się mottem: K w ya bar id , id y bar s ì ‘Każdy, kto opuścił własny dom (= ojczyznę / miejsce rodzinne), [musi się liczyć z tym], że dom opuści [tj. wyrzeknie się] jego’.
Przysłowie to należy odczytywać jako wskazanie głównej misji tej jednostki uniwersyteckiej, jaką jest nauczanie rodzimych języków nigeryjskich (głównie hausa) i działanie na rzecz ich rozwoju. Kolejny przykład przysłowia służącego za motto instytucji naukowej stanowi paremia mówiąca o wartości wiedzy i edukacji w życiu człowieka, która widnieje w logo Universytetu im. Abdou Moumouni w Niamej, Republika Nigru (ilustracja powyżej):
(123) Ƙ rami-n san u m
mały-GEN wiedza.M jarzmo COP.M
dosł. ‘Mała wiedza jest jarzmem’
‘Kto mało wie, ten stawia sobie przeszkody’.
Używanie przysłów hausa w funkcji mott instytucji naukowych i uczelni stanowi przykład wykorzystania ich cech artystycznych oraz przekazywanych przez nie treści moralizatorsko-dydaktycznych. Wybór hausa do tego celu ma znaczenie symboliczne na hausańskojęzycznych obszarach Afryki Zachodniej, gdzie status analogiczny do łaciny w kręgu kultury europejskiej posiada literacki język arabski. Wskazuje to na szczególną wartość przypisywaną rodzimym przysłowiom, jako tworom językowym wyrażającym twierdzenia zgodne z poglądami panującymi wśród afrykańskich pracowników akademickich.
Hausanistykę, czyli naukę zajmującą się badaniem języka hausa, uprawiają zarówno specjaliści ukształtowani w europejskiej tradycji akademickiej, jak i naukowcy, dla których będąca przedmiotem badań rodzima kultura afrykańska jest jednocześnie ich własną.
Jednorodna tematyka tych badań pozwala mówić o „akademickiej wspólnocie dyskursu”
(Duszak 2015: 81), w której kwestie języka łączą się z zagadnieniem tożsamości (zob. Duszak 2016).
Niniejszy podrozdział skupia się na pracach hausańskojęzycznych, których autorami są (z jednym wyjątkiem) rodzimi użytkownicy języka hausa, będący członkami kadry
144 akademickiej uniwersytetów nigeryjskich. Analizowane teksty obejmują trzy gatunki akademickie. Są to gatunki pisane: artykuły oraz prace dyplomowe, a także leksykon. Użycie przysłów hausa jako szczególnego rodzaju środków stylistycznych i retorycznych, jest poddane badaniu w perspektywie narodowej (etnicznej) specyfiki reguł rządzących gatunkami akademickimi (Wróblewska et al. 2017: 114). Styl tekstów publikacji naukowych na temat języka i kultury ludu Hausa pisanych w tym języku oraz po angielsku przeanalizowała Pawlak (2018). Główne wnioski, które wysnuła, dotyczą mieszania dyskursów i rejestrów języka: w pracach naukowych pisanych po hausa spotykane są elementy języka potocznego i narracji ludowej. Szczególnie silne jest przenikanie do języka akademickiego elementów dyskursu religijnego wraz z ogromem arabskich wtrętów (obejmujących formuliczne frazy, cytaty z Koranu itp.) i zapożyczeń nazywających nowe terminy naukowe (Pawlak 2018: 118-123).
Podobnie jak w przypadku innych typów dyskursu (m.in. literackiego, prasowego, medialnego i medialno-politycznego) częstym zabiegiem stosowanym przez autorów jest używanie przysłów w roli tytułów, a także we wstępie i podsumowaniu. Przysłowia, czyli (minimalne) teksty wtrącone w treść rozważań naukowych, służą zatem definiowaniu tożsamości autorów (zgodnie z twierdzeniem Fairclough 2010: 8).
Poprzez odwoływanie się do przysłów, badacze hausańscy demonstrują swoją biegłość w posługiwaniu się językiem, co umacnia ich pozycje w środowisku zachodnioafrykańskich humanistów: językoznawców, kulturoznawców, literaturoznawców i filologów. Można zatem powiedzieć, że przysłowia są (minimalnymi) tekstami osadzonymi w innych tekstach (w tym wypadku – artykułach naukowych), za pomocą których badacze hausańscy negocjują społeczno-kulturowe różnice dotyczące posiadanej przez nich wiedzy (o tym procesie pisał Fairclough 2010: 7-8). Przysłowia są elementem akademickiej strategii retorycznej, która ma na celu zwiększenie perswazyjności ich tekstów (zob. Wróblewska et al. 2017: 116).
Podobnie jak w literaturze pięknej hausa, w różnego typu pracach i publikacjach naukowych z zakresu hausanistyki, umiejętne używanie przysłów, stanowiące jeden z komponentów aza c (‘elokwencja’) świadczy o kunszcie i inteligencji autora oraz stanowi ozdobę teksu (Piłaszewicz 1983: 29). Trend ten wpisuje się w ogólne tendencje panujące w literacko-oratorskiej tradycji hausa, o których mowa była w poprzednich rozdziałach niniejszej pracy. Dyskurs literacki wraz z całą gamą przejętych z oratury środków stylistycznych interferuje z dyskursem akademickim hausa, co przejawia się m.in. obecnością przysłów w tekstach naukowych jako wypracowanej normy stylistycznej hausa (Pawlak 2018). Konwencja artykułów naukowych w języku hausa zakłada zatem, że forma i styl są równie ważne, co przekazywana treść. Wśród rodzimych badaczy hausa można
145 zaobserwować manierę polegającą na użyciu przysłowia jako pierwszej części tytułu artykułów naukowych, a także we wstępie i podsumowaniu, gdzie odgrywają one rolę w tworzeniu struktur argumentacyjnych. Ta właściwość paremii była wykorzystywana na gruncie europejskim w retoryce klasycznej. Przysłowia zawierają bowiem uogólniające stwierdzenia, ogólne porady, uzasadnienia i wyjaśnienia działań. Brak konkretnego sformułowania myśli na korzyść niejednoznacznego obrazowania daje im przekonującą siłę argumentacji w odpowiednim kontekście (Janišek 2015: 145). Na gruncie hausańskim ich siła argumentacyjna opiera się dodatkowo na przekonaniu o mocy sprawczej języka oraz jego roli w sprawowaniu władzy, co jest dla Hausańczyków elementem wiedzy kulturowej (ludowej).
W językowym obrazie świata Hausańczyków „słowa mają moc”, o czym świadczą sformułowania takie jak, np. yi b dosł. ‘robić usta’, co oznacza złorzeczenie (klątwę) wypowiedziane przez ojca, matkę, uczonego muzułmańskiego itp. Panuje przekonanie, że prędzej czy później musi się ono spełnić (Bargery 1934). Z kolei różnego rodzaju magiczne formuły i inkantacje, często stanowiące mieszankę (zniekształconych) wyrazów hausa i arabskich stanowią integralną część tradycyjnych praktyk leczniczych (Bunza 2019; Hunter 1982: 393).
Przytoczone w dalszej części pracy przykłady zostały zaczerpnięte z siedmiu artykułów naukowych z dziedziny hausanistyki, opublikowanych w czasopismach naukowych wydawanych w Nigerii oraz z dwóch prac dyplomowych studentów nigeryjskich.
Przeanalizowano zatem dwa gatunki teksów akademickich. Wśród zgromadzonych przykładów znalazło się dodatkowo jedno przysłowie służące za tytuł leksykonu przysłów:
(124) Hausa b dab ba język_hausa.MNEG/1 magiczne_sztuczki NEG/2 COP.M
‘Hausa to nie magiczne sztuczki’
Hausa nie jest nietypowy. Każdy może się nauczyć tego języka
(Yunusa 1977: 20).
Jest to zbiór przysłów hausa wraz z przekładami autorstwa brytyjskiego badacza Kirk-Greene’a (1966). Przysłowie a sa b dab ba ‘Hausa to nie magiczne sztuczki’ kreuje obraz języka hausa jako łatwego do opanowania, wręcz prostego. W roli tytułu leksykonu paremii ma różne interpretacje. Po pierwsze, autor jest Brytyjczykiem i tłumaczy przysłowia hausa na angielski, a zatem przyczynia się do ich lepszego zrozumienia (przede wszystkim przez nierodzimych użytkowników hausa). Po drugie, komunikuje, że opanował hausa w stopniu pozwalającym na rozumienie przysłów. Po trzecie, przewrotnym zabiegiem z jego
146 strony jest mówienie o „prostym języku” w tytule książki zbierającej zagadkowe i niejasne twory językowo-literackie jakimi są arì m a .
Oto z kolei przykłady zastosowania przysłów w tytułach artykułów naukowych z dziedziny językoznawstwa i kulturoznawstwa:
(125) s ē ɗ t s r ay t za ?
doprawdy chata HAB odlecieć sznurki.SG.F 3SG.F.CPL pozostawać
dosł. ‘Czy jest tak, że chata wzleciała w powietrze, ale sznurki109 zostały na miejscu?’
‘Czy sługa zostaje, gdy pan już poszedł?’ (Abraham 1962: 714).
Przysłowie to jest częścią tytułu artykułu naukowego: Lamarin leɓantawa a Hausa: s ē ɗ t s r ay t za ? D w ì ‘Ślady labializacji w hausa: Czy jest tak, że chata wzleciała w powietrze, ale sznurki zostały na miejscu? Jest ku temu pewien nieoczywisty powód’ (Sani 2001). Przysłowie jest w tym przypadku elementem stylistycznym, przykuwającym uwagę czytelnika. Badacz używa paremii jako ilustracji „procesów historycznych w obrębie form fleksyjnych wyrazu, których śladem jest pojawienie się spółgłosek labializowanych (np. /kw/) w formach liczby mnogiej rzeczowników” (Sani 2001:
1 za Pawlak 2018: 122).
„W tekstach naukowych przysłowia pełnią nie tylko funkcje stylistyczne, mają także znaczenie komunikacyjne, ponieważ zwracają uwagę na cel naukowy pracy” (Pawlak 2018).
Aminu w swoim artykule (2015) zatytułowanym Wa d b i ji "bar " ba z i ji " ":
s c s s e ma b t ta m s i a sa d a sawa ‘Kto się na gorącym sparzył, ten na zimne dmucha: Weryfikacja dawnych hipotez na temat popularności hausa i Hausańczyków’ przy użyciu paremii akcentuje, że celem pracy jest sprawdzenie poprawności wyników wcześniejszych badań, dzięki czemu w przyszłości będzie można lepiej przewidywać zmiany społeczne i zapobiegać negatywnym procesom oddziałującym na kulturę Hausa:
(126) Wa d b -i ji "b r " ba z -i ji " "
ten_kto NEG-3SG.CPL słyszeć zostaw.IMPER NEGFUT-3SG.M słyszećokrzyk_litości
(Aminu 2015) dosł. ‘Kto nie słyszał „zostaw”, nie usłyszy „co za nieszczęście”’
109 ‘Sznurki do podwieszania naczyń z kalebasy wytwarzane z włókien drewna palmy raffia’ (Newman 2007:
165).
147 Przysłowie mówi, że jeśli ktoś ignoruje ostrzeżenia dawane przez innych
wpadnie w tarapaty. A wówczas ci, którzy dobrze mu radzili, okażą mu obojętność (Yunusa 1977: 53).
cf. pol. Kto się a orącym sparzył, ten na zimne dmucha (na podst. ang. tłum.
Abrahama (1962: 83).
Kolejny przykład zaczerpnięto z artykułu pt. K w t b ra: W iw ye ’ d a s w a a rē a asar a wato ‘Kto wspomina zeszły rok: Analiza zwyczajów ślubnych Hausańczyków z regionu Sokoto’ (Dogon-Daji 2016). Autor, podobnie jak czynią to powieściopisarze hausańscy, np. Bambale (1994), Adamu (1989), skraca powiedzenie do niezbędnego minimum, które pozwala na jego identyfikację (zob. sekcja 3.3.4). Jego pełne brzmienie to K w [ya] t b ra [b i ji d ɗi ba a ba] dosł. ‘Kto wspomina zeszły rok, [nie czuje przyjemności z obecnego roku]’, czyli ‘Kto wspomina zeszły rok, nie zastał nic dobrego w obecnym’ (Kirk-Greene 1966: 14, 43). W ten sposób przykuwa uwagę czytelnika, który musi już wcześniej znać przysłowie, aby dopowiedzieć sobie jego brakującą część. Nawiązuje ono do treści artykułu i jego głównych tez. Autor przedstawia w nim najstarsze, oryginalne tradycje ślubne Hausańczyków, które nie zostały przejęte od innych grup ludności. Broni stanowiska, że należy dbać o ich zachowanie i jednocześnie, jeśli to konieczne, dostosowywać je do tradycji muzułmańskiej oraz realiów współczesności. Nie wolno, jak twierdzi, porzucać rodzimej tradycji na rzecz obcych obyczajów, jak obecnie ma to często miejsce.
(127) D ɗa-n r a ci r 110
z syn-GEN miasto IMPERS.HABIT jeść miasto
dosł.‘Z miejscowym (synem miasta) zdobywa się miasto’
‘Aby wygrać, musisz poznać graczy’.
Powyższe przysłowie stanowi pierwszą część tytułu artykułu naukowego pt. D ɗa r a n ci r : az ri ’ d a ’ mm r a s w ‘Na podbój miasta należy ruszać z jego mieszkańcem u boku: studium zwyczajów społeczności Hausańczyków’ (Mu’azu 2006).
Paremia sygnalizuje, że dane zaprezentowane w artykule pochodzą z wiarygodnego źródła, tj.
pozyskano je za pomocą ankiet podczas badań terenowych. Stanowi zatem nienaukowy (odwołujący się do wiedzy ludowej) argument w dyskursie naukowym, przemawiający za prawdziwością wniosków z badań wysnutych przez ich autora.
110 Ci r dosł. ‘zjeść miasto’ jest idiomem oznaczającym ‘wygrać, odnieść sukces’ lub ‘zgadnąć, rozwiązać zagadkę’. Jest to popularny zwrot używany w zagadkach znanych jako c ci- c ci.
148 Przysłowia są anonimowymi cytatami, które zawierają ogólnie przyjęte normy i prezentują poglądy, co do których panuje w społeczeństwie zgoda, że są słuszne. Na tym głownie opiera się ich potencjał argumentacyjny. W artykułach naukowych arì m a przytaczane są w roli (dodatkowych) argumentów na poparcie tez i wniosków z badań, np.
(128) Na ri a w , m sai m i s ì
dobry.MGEN ktokolwiek zły.M tylko POSS DO.3SG.M
‘Dobry cieszy się względami każdego, zły ma tylko siebie’ (Yunusa 1977: 39).
Przysłowie to zostało użyte w artykule naukowym (Abdulrahman 2016: 101) jako element wstępu. Autor przytacza je poprzedzając charakterystyczną frazą s w cêw
‘Hausańczycy mówią...’, która tworzy tzw. ramę (ang. frame) dla paremii, wyróżniającą je w tekście (Norrick 2015: 23-24). Przyciąga to uwagę czytelnika, który natychmiast identyfikuje następujące po niej zdanie jako przysłowie. Na ri na w , m sai m i s ì ‘Dobry cieszy się względami każdego, zły ma tylko siebie’ jest komentarzem do paragrafu mówiącego o zaradności życiowej Hausańczyków żyjących w diasporze i na emigracji oraz ich powszechnej akceptacji w społeczeństwach przyjmujących.
Kolejne dwa przysłowia zostały użyte w podsumowaniach artykułów naukowych z dziedziny kulturoznawstwa i językoznawstwa:
(129) A wadara - ya cē,
Bóg potępienie POSS-2SG.M 3SG.M.CPL.REL schodzić_na_manowce
w i r mi- daw ya ga a id
to_znaczy wielbłąd.M-GEN busz 3SG.CPL.REL widzieć.DO GEN dom
dosł. ‘Potępienie boskie na ciebie, tego który zszedł na manowce jak żyrafa, która widziała [rzeczy z] domu’
‘Niech cię Bóg ukarze jeśliś zbłądził jak żyrafa, która [dzięki długiej szyi z każdego miejsca] dostrzega dom’
(130) K m d w b w ba
podobieństwo z jakiś NEG jakiś NEGCOP.M
dosł. ‘Podobieństwo do czegoś [to] nie [to samo, co to] coś’
‘Być podobnym nie znaczy być tym samym’.
Przysłowie A wadara ya cē, w i r mi daw y ga na id zaczerpnięto z artykułu dotyczącego zwyczajów ślubnych (Dogon-Daji 2016: 165). Jak wspomniano już wcześniej, autor opowiada się w nim za pielęgnacją rodzimych zwyczajów (metonimicznie
149 kojarzonych z DOMEM ( id )) i sprzeciwia się przyjmowaniu obcych wzorców kulturowych, często niezgodnych z normami religijno-społecznymi wyznawanymi przez Hausańczyków. Z kolei paremia K m d w b w ba stanowi kwintesencję rozważań o istocie pojęcia
„fonem” i statusie fonemicznym niektórych spółgłosek w hausa (Fagge 2001: 12 za Pawlak 2018: 122).
Artykuł naukowy pt. Do m a r t a sa? ‘Po co uczyć się hausa?’ autorstwa Muhammadu Bunzy (2013) jest przykładem ekstremalnie częstego użycia przysłów jako objaśnień i podsumowań tez, które mają na celu ułatwienie czytelnikom ich zrozumienia. W swoich rozważaniach badacz opiewa kulturę Hausa oraz język hausa jako jej główny element.
Tekst promuje naukę hausa. Nagromadzenie paremii ma dwa główne cele: 1) zaznaczenie identyfikacji kulturowej autora i zaprezentowanie jej doskonałej znajomości połączonej z biegłością w posługiwaniu się językiem hausa oraz 2) ukazanie cech języka hausa, które uważane są za piękne i świadczące o jego wartości. Oto przykłady użytych przysłów:
(131) Ɓēr a-n id b - y d m i (Bunza 2013: 208)
szczur-GEN dom nie_jest z tłuszcz
dosł. ‘Szczur domowy nie jest tłusty’
Przysłowia używa się do opisania czegoś o niewielkim nasileniu danej cechy.
(132) Guntu-n tari-nk y i "s ri b i"
trzonek-GEN topór-TWÓJ.M 3SG.M.CPL przewyższać cięcie 2SG.M.SBJV dawać DO.1SG
(Bunza 2013: 220) dosł. ‘Trzonek siekiery jest lepszy niż „porąb mi to”’
‘Lepiej rąbać drewno własną siekierą niż prosić kogoś o porąbanie’
Używanie własnych zasobów, nawet skromnych, pozwala uniknąć poniżającego proszenia o pomoc i pożyczania (Abraham 1962: 343).
cf. pol. Lepszy swój rosz iż c dzy trzos (Krzyżanowski 1969-78, I :743) (133) Ƙwai ba y fi z a r (Bunza 2013: 220)
jajko.MLOC w_ustach 3SG.M.CPL przewyższać kura LOC kurnik
‘Jajo w ustach jest lepsze niż kura w kurniku’
(134) I ji " -m " d m i s ì (Bunza 2013: 220)
jeśli 3SG.M.CPL słyszeć POSS-1PL z POSSDO.3SG.M
‘Jeśli usłyszysz „nasze” [to masz do czynienia] z właścicielem’
150 (135) I d wa i y yi raw a b s ì ɗ ,
tam_gdzie ktoś 3SG.M.CPL robić taniec IMPERS.CPL.REL dawać DO.3SG.M pieniądze
i wa i y yi d z -i s 111 (Bunza 2013: 220)
jeśli ktoś 3SG.M.SBJV robić bicie FUT-3SG.M pić
‘Gdzie jeden tańczy, dają mu pieniądze, a drugi [jak spróbuje, to] zostanie obity’.
Przykładów użycia przysłów w dyskursie akademickim dostarczają również prace magisterskie napisane na nigeryjskich uniwersytetach zarówno w miejscowych językach jak i po angielsku. Osobliwym świadectwem zastosowania form językowych kojarzonych w kręgu europejskim z ludowością są dedykacje, w których treść autorzy wkomponowują powiedzenia w językach afrykańskich, np.
„To my late father, Malam Yohanna Musa Chinge Garba Forbes, I say Tsuntsu in zai kuka an fi son ya yi irin na gidansu (if a bird should produce a call, the call should be generic).
To my late mother, Mma, Aphu chi ki ngwo bu pe (the fire is under the pot)”.
Powyższy fragment zawiera przysłowia w języku hausa i igbo. Transkrypcja i przekład paremii hausa znajduje się tu:
(136) s ts i z -i a i sô-n
ptak jeśli FUT-3SG.M lamentować IMPERS.CPL przewyższać lubienie-GEN
y yi irì-n na gida- s (Garba 1982: vii za Pawlak 2018: 119)
3SG.M.SBJV robić rodzaj-GENGEN dom-ich
‘Jeśli ptak zaśpiewa, lepiej by zrobił to tak, jak [robił to] w domu’.
Paremie jako część wstępu mają często charakter cytatów filozoficznych. Poniższe powiedzenie stanowi zachętę do oceny rezultatów badań przedstawionych w pracy magisterskiej poświęconej arì m a :
(137) A rē y t s , w i
małżeństwo.M 3SG.M.CPL odlecieć to_znaczy
d -i b r d ay
IMPERS.SBJV bić-DO nielubiana_żona PTCL cierń
(Garba 1982: vi za Pawlak 2018: 118-119)
111 Jest to jedna z wersji przysłowia, które przytoczone zostało wcześniej na stronie 115.
151 dosł. ‘Małżeństwo dobiegło końca, to znaczy [że] nielubiana żona zostanie ugodzona cierniem’.
W tekście pracy dotyczącej wykorzystania środków stylistycznych w literaturze hausa także znalazły się przysłowia. Tu również pełnią one funkcje stylistyczne – podobnie jak w literaturze pięknej – stanowią ozdobę tekstu i mają świadczyć o elokwencji jego autora.
(138) ì i-n ɗa-n da b - y s (Dan’Iya 1997: 127)
celebracja-GEN syn-GEN pokrewieństwo NEG-3SG.M.CONT do_niczego
‘Świętowanie [u] kogoś, kto ma dużo krewnych, nie jest do niczego’
Przysłowie mówi o pozytywnym wartościowaniu rodziny w kulturze Hausa.
(139) G d mmaw ìda ta z m c (Dan’Iya 1997: 127)
wsparcie.F jeśli GEN.F bliskie_relacje
cē b - t k ɗa b - t yaw
COP.F NEG-3SG.F. CONT trochę NEG-3SG.F.CONT liczność
dosł. ‘Wsparcie, jeśli [otrzymuje się je od] bliskich, nie jest małe [ani] nie jest duże’
‘Bliscy, którzy nam pomagają w każdej sytuacji, nie liczą swoich zasług’.
4.4.1 Wnioski
Przysłowia hausa pełnią funkcje mott instytucji naukowych i uczelni, co świadczy o wysokiej ocenie przekazywanych przez nie treści moralizatorsko-dydaktycznych przez członków afrykańskiej kadry akademickiej.
Omówiono wykorzystanie przysłów w dwóch gatunkach teksów naukowych, które należą do dyskursu akademickiego. Przytoczone przykłady zostały zaczerpnięte z artykułów opublikowanych w czasopismach naukowych wydawanych w Nigerii oraz z prac dyplomowych studentów nigeryjskich.
Przysłowia są (minimalnymi) tekstami osadzonymi w dłuższych tekstach. Rodzimi badacze używają paremii jako pierwszej części tytułu artykułów naukowych oraz w dedykacjach zamieszczonych w pracach dyplomowych. Te elementy kompozycji tekstów stanowią często miejsce na zaznaczenie przez autorów hausańskich swojej identyfikacji kulturowej. Karì m a stanowią element hausańskiej akademickiej strategii retorycznej.
Ich użycie (przede wszystkim) we wstępie i podsumowaniu, gdzie odgrywają one rolę w
152 tworzeniu struktur argumentacyjnych, zwiększa perswazyjność przekazu, a także odgrywa rolę w negocjowaniu pozycji badaczy w rodzimym środowisku naukowym.
Konwencja artykułów naukowych w języku hausa (zwłaszcza tych, które tematycznie odnoszą się do języka i kultury Hausa) zakłada, że forma i styl są równie ważne, co przekazywana treść. Badacze hausańscy, wtrącając przysłowia w treść swoich prac, demonstrują biegłość w posługiwaniu się językiem. Podobnie jak w literaturze pięknej hausa, w publikacjach naukowych z zakresu hausanistyki, umiejętne używanie przysłów, stanowiące jeden z komponentów aza c (‘elokwencja’) świadczy o kunszcie i inteligencji autora oraz zwiększa jego walory stylistyczne, co wpisuje się w ogólne tendencje panujące w literacko-oratorskiej tradycji hausa i jest elementem wypracowanej normy stylistycznej.