FUNKCJONOWANIE SABORU W LATACH DZIEWIĘĆDZIESIĄTYCH

Nieco odmienne niż w przypadku Serbii problemy utrudniały pracę Saboru w tym okresie, choć często słabości parlamentaryzmu w obu krajach miały wspólne źródło.

Podczas pierwszych rywalizacyjnych wyborów w 1990 roku została utrzymana dotychczasowa, trójizbowa struktura Saboru, przy czym na podstawie nowelizacji obowiązującej socjalistycznej konstytucji, którą prze-prowadzono 14 lutego 1990 roku, parlament zdecydował o wprowadze-niu zasady równych kompetencji wszystkich izb¹⁸. Struktura parlamentu oficjalnie została zmieniona w konstytucji z 22 grudnia 1990 roku, jednak do kolejnych wyborów parlamentarnych, przeprowadzonych w 1992 roku, funkcjonował on w starym kształcie. Zmiana ustroju parlamentu wprowa-dzona w konstytucji z 1990 roku nie była ostatnią zmianą jego struktury w badanym okresie.

17 A. Agh, The Politics of Central Europe, London – Thousand Oaks – New Delhi 1998, s. 13.

18 Art. 62, Odluka o proglašenju Amandmana LIV do LXIII na Ustav Socijalističke Republike Hrvatske, „Narodne novine”, nr 7/90.

3.3. FUNKC JONOWANIE SABORU W LATACH DZIE WIĘĆDZIESIĄT YCH

Wkrótce po zdecydowaniu się na utrzymanie starej struktury Saboru oraz zrównanie uprawnień wszystkich tworzących go izb okazało się, iż rozwiązanie to było dość problematyczne, i to z kilku względów. Po pierwsze, zaledwie jedna z izb – Rada Społeczno-Polityczna (Društveno--političko vijeće), w skład której wchodziło 80 parlamentarzystów, była wybierana – przynajmniej teoretycznie – z poszanowaniem zasady rów-ności głosu, co wzmacniało jej legitymizację. W rzeczywistości jednak wystąpiły znaczne dysproporcje między wartością głosów w poszczegól-nych okręgach wyborczych. Liczba osób uprawniow poszczegól-nych do głosowania różniła się nawet prawie czterokrotnie¹⁹. W przypadku dwóch pozosta-łych izb występowały w tym zakresie poważne naruszenia już na mocy samych przepisów. Jeśli chodzi o Radę Gmin (Vijeće općina), składającą się z 116 przedstawicieli wszystkich chorwackich gmin, najpoważniejszym naruszeniem była nierówna wartość głosów potrzebnych do zdobycia mandatu, co było wynikiem dużej dysproporcji wielkości poszczegól-nych jednostek. Najmniejsza, wyspiarska gmina Lastovo liczyła 705, zaś Rijeka ponad 153 000 wyborców. Ponadto mieszkańcy Zagrzebia mieli dwa głosy: jednym wybierali przedstawiciela Rady Miasta, a drugim – ca-łej gminy, którą tworzył poza stolicą pierścień okalających ją obszarów podmiejskich²⁰. Z kolei wybory do liczącej 80 reprezentantów Rady Pracy Związkowej (Vijeće udruženog rada) już z założenia nie były ani równe, ani powszechne. Swoich przedstawicieli do tego organu mogli wybierać jedynie przedstawiciele ludu pracującego, w tym też studenci i pełno-letni uczniowie, ale już np. nie gospodynie domowe, gdyż nie miały one formalnego zatrudnienia.

Po drugie, zrównanie uprawnień wszystkich izb (poza nielicznymi wyjąt-kami), co zostało też potwierdzone w regulaminie parlamentu z 1990 roku²¹, oznaczało, iż musiały one uzgodnić swoje stanowisko odnośnie do pro-jektów wszystkich ustaw. Zazwyczaj odbywało się to na oddzielnych po-siedzeniach, a w wyjątkowych sytuacjach – jak np. przyjęcie konstytucji – na wspólnym. Procedura ta mimo dominacji we wszystkich trzech izbach przedstawicieli HDZ (dysponowali większością 87 ze 153 mandatów) oka-zała się długa i nieefektywna. W sytuacji, w której któraś z Rad miałaby

od-19 Na przykład w okręgu Susedgrad/Zagrzeb uprawnionych do głosowania było 80 220 wy-borców, a w Gospiciu – zaledwie 21 802. Zob. M. Kasapović, Politički učinci hrvatskog izbornog sistema, „Politička misao” 1991, vol. XXVIII, nr 3, s. 64.

20 Por. M. Kasapović, Strukturna dinamika i obilježja političkog prostora i izbori, [w:] I. Grdešić, M. Kasapović, I. Šiber, N. Zakošek, Hrvatska u izborima 90., Zagreb 1991, s. 43.

21 Poslovnik Sabora Socijalističke Republike Hrvatske, „Narodne novine”, nr 21/90.

rębne zdanie, regulamin zakładał powołanie 24 stałych komisji parlamen-tarnych – w skład których miało wchodzić trzech parlamentarzystów, po jednym z każdej izby – służących wypracowaniu wspólnego rozwiązania.

Mimo iż HDZ w każdej z izb dysponowała większością mandatów, roz-bieżności zdań zdarzały się dość często. Ponadto procedura uzgadniania przyjmowanych ustaw zakładała, iż każda z izb mogła zawetować zapro-ponowane rozwiązania, co oznaczało zamrożenie prac na okres sześciu miesięcy. Trudności w pracach legislacyjnych skłoniły partię rządzącą do przeforsowania zmiany regulaminu w marcu 1992 roku²², czyli na kilka miesięcy przed wyborami parlamentarnymi. Zgodnie z przyjętymi wów-czas poprawkami decyzje miały być podejmowane albo na wspólnym posiedzeniu wszystkich trzech izb, albo na posiedzeniu Rady Społeczno--Politycznej i Rady Gmin, co w praktyce doprowadziło do marginalizacji

Rady Pracy Związkowej²³.

Problem przyszłej struktury Saboru był też jedną z najbardziej spornych kwestii w czasie prac nad nową konstytucją. Dwuizbowy parlament, o czym była mowa, został wprowadzony na wyraźne życzenie prezydenta Tudźma-na, choć pomysł ten miał wielu przeciwników, również w partii rządzącej.

Ostatecznie więc Sabor składał się z Izby Przedstawicielskiej (Zastupnički dom) i Izby Żupanii (Županijski dom), stanowiącej izbę wyższą (zosta-ła ona zlikwidowana podczas nowelizacji ustawy zasadniczej z 28 marca 2001 roku). Liczba członków izby niższej jest zmienna. Nie może wyno-sić mniej niż 100 ani więcej niż 160 parlamentarzystów. Z kolei w skład wyższej izby wchodziło 63 parlamentarzystów, po trzech przedstawicieli z każdej żupanii. Ponadto prezydent otrzymał prawo powoływania w jej skład pięciu wirylistów.

Kadencja parlamentu trwa cztery lata, a mandatu parlamentarzysty nie można łączyć z całym szeregiem funkcji w organach władzy wykonawczej, sądowniczej i administracji państwowej, w tym m.in. ze stanowiskami w rządzie. Szczegółowo tę kwestię normują przepisy ordynacji wybor-czych. Z uwagi na fakt dużo mniejszych uprawnień Izby Żupanii mieliśmy do czynienia z bikameralizmem asymetrycznym. Interpretacja uprawnień poszczególnych izb wzbudziła zresztą ostre spory, o czym będzie mowa dalej, podobnie jak zasadność powoływania organu mającego pełnić rolę reprezentacji regionalnej.

22 Poslovnik Sabora Republike Hrvatske, „Narodne novine”, nr 17/92.

23 Zob. N. Zakošek, Hrvatski parlament u razdoblju demokratske tranzicije, „Politička misao”

1993, vol. XXX, nr 4, s. 10; idem, Politički sustav Hrvatske, Zagreb 2002, s. 99.

3.3. FUNKC JONOWANIE SABORU W LATACH DZIE WIĘĆDZIESIĄT YCH

Oponujący przeciwko przyjętym rozwiązaniom podkreślali, że zaledwie trzy spośród 21 żupanii²⁴ zostały utworzone w granicach tradycyjnych regio-nów kulturowo-historycznych (żupanie: istryjska, medzimurska i dubrow-nicko-neretwańska). Zazwyczaj jednak historyczne regiony były dzielone na mniejsze jednostki administracyjne, tak jak w przypadku Dalmacji czy Sla-wonii. Jak słusznie zauważyli politolodzy Mirjana Kasapović i Nenad Zako-šek, w tej sytuacji trudno było mówić o reprezentacji w izbie wyższej jakichś regionalnych interesów. Raczej były to interesy natury administracyjno--biurokratycznej, artykułowane w obrębie poszczególnych jednostek te-rytorialnych. Z kolei samo wytyczenie granic województw (żupanii) było najczęściej wynikiem kompromisu między często sprzecznymi interesami lokalnych elit politycznych²⁵.

Duże opory budził też fakt zagwarantowania prezydentowi przywileju powoływania w skład izby wyższej dodatkowych pięciu członków (wiryli-stów) „spośród obywateli szczególnie zasłużonych dla Republiki”²⁶, który uznano za sprzeczny z zasadami demokracji przedstawicielskiej. W prak-tyce okazało się, iż powoływane osoby albo oficjalnie były członkami partii prezydenta Tudźmana – HDZ, albo otwarcie sympatyzowały z tym ugru-powaniem. Na przykład po pierwszych wyborach do Izby Żupanii, prze-prowadzonych w lutym 1993 roku, partia rządząca zdobyła 45,5% głosów, co dało jej 61,3% mandatów. Jednak dzięki powołaniu w jej skład pięciu dodatkowych deputowanych udział HDZ w podziale mandatów wzrósł do 65,7%²⁷. Oprócz tego sam prezydent po zakończeniu kadencji miał po-zostawać dożywotnim członkiem tej izby, o ile nie zrzekł się tej funkcji.

Prezydent Tudźman nie zdążył skorzystać z tego uprawnienia, gdyż zmarł przed końcem pełnienia drugiej kadencji, a kolejnym osobom piastującym

24 Uznani geografowie, m.in. prof. Stanko Žulić, i demografowie, tacy jak prof. Ivo Baučić, po-stulowali podział kraju na 14 zamiast na 21 województw (żupanii). Zarzucali władzom, iż po pierwsze, województwa w zaproponowanym kształcie znacznie różnią się wielkością (generalnie żupanie położone wzdłuż wybrzeża były dużo większe od tych w głębi kraju; odwrotna sytuacja była w przypadku gmin i kotarów), a podział terytorialny powinien się opierać na możliwie po-dobnych jednostkach terytorialnych. Po drugie zaś – podział ów naruszał, a właściwie przecinał istniejące więzi kulturowe poszczególnych regionów. Szerzej – zob.: S. Letica, Divlje misli. Iilu-strirana kronika zabranjenih misli i zakasnjele povijesti, Zagreb 1993, s. 144; S. Žulijić, Regio-nalno i teritorijalno ustrojstvo Hrvatske u razdoblju između 1945.–2000., „Ekonomski pregled”

2001, vol. 52, nr 1–2, zwł. s. 15–18.

25 Zob.: M. Kasapović, Izbori za Županijski dom Sabora, „Politička misao” 1997, vol. XXXIV, nr 2, s. 97; N. Zakošek, Politički…, op. cit., s. 100.

26 Zob. art. 71, Ustav Republike Hrvatske, „Narodne novine”, nr 56/90.

27 Szerzej: M. Kasapović, Izbori…, op. cit., s. 100.

tę funkcję uniemożliwiła to nowelizacja konstytucji z 28 marca 2001 roku, w wyniku której Izba Żupanii została zlikwidowana.

Na mocy ustawy zasadniczej z 22 grudnia 1990 roku wprowadzono se-syjny tryb prac Saboru. Oprócz sesji zwyczajnych możliwe było zwołanie nadzwyczajnego posiedzenia na wniosek prezydenta, rządu albo większości deputowanych danej izby (obecnie po prostu większości deputowanych)²⁸. Przy czym ani raz w latach 90. nie poparto wniosku w tej sprawie, jeśli zgłosiła go opozycja. W podobny sposób działacze rządzącej HDZ potraktowali też opozycję, gdy ta domagała się w 1994 roku powołania swego reprezentanta na jedno ze stanowisk wicemarszałków, na co zresztą zezwalał regulamin parlamentarny. Gorące spory w tej kwestii trwały kilka tygodni, po czym HDZ spokojnie przegłosowała wybór na to stanowisko swego działacza – Vladimira Šeksa²⁹.

Zgodnie z art. 80 konstytucji do podstawowych kompetencji Izby Przed-stawicielskiej należało: uchwalenie konstytucji i dokonywanie w niej zmian, uchwalanie ustaw oraz budżetu państwa, decydowanie o wojnie i pokoju, de-cydowanie o zmianie granic państwa, zarządzanie referendum, dokonywanie wyborów, mianowań i odwołań zgodnie z konstytucją (poza premierem i mi-nistrami powoływała ona m.in. Obrońcę Praw Narodu – ombudsmana – któ-ry miał chronić konstytucyjnie i ustawowo zagwarantowane prawa i wolności obywateli w postępowaniu przed organami administracji³⁰), nadzorowanie pracy rządu oraz innych podmiotów władzy publicznej odpowiedzialnych przed Saborem, udzielanie amnestii za czyny karalne oraz wykonywanie innych czynności przewidzianych na mocy konstytucji³¹.

Jak już wspomniałam, relacja między dwiema izbami była asymetryczna.

Izba Żupanii uzyskała dużo słabszą pozycję. Do jej uprawnień zaliczono:

„rozpatrywanie kwestii z zakresu działania Izby Przedstawicielskiej oraz możliwość zajmowania wobec nich stanowiska”, przedkładanie jej projek-tów ustaw czy też propozycji dotyczących przeprowadzenia referendum, jak również przedkładanie wstępnych opinii w procedurze uchwalania konsty-tucji oraz ustaw dotyczących praw mniejszości, praw i wolności człowieka i obywatela, a także odnoszących się do systemu wyborczego, struktury

28 Po nowelizacji ustawy zasadniczej z listopada 2000 roku prawo zwołania nadzwyczajnej sesji parlamentu przyznano także przewodniczącemu Saboru, jednak wcześniej musi on zasięgnąć opinii klubów parlamentarnych – zob. art. 78, Ustav Republike Hrvatske…, op. cit.

29 Szerzej: A. Bačić, O pojmu, značenju i elementima pravne regulacije opozicije, „Politička mi-sao” 1995, vol. 3–4, nr 3, s. 39.

30 Art. 93, Ustav Republike Hrvatske…, op. cit.

31 Art. 80, ibidem.

3.3. FUNKC JONOWANIE SABORU W LATACH DZIE WIĘĆDZIESIĄT YCH

i trybu działania organów państwowych oraz struktury i trybu działania organów samorządu terytorialnego i administracji lokalnej³². Izbie Żupanii zagwarantowano również uprawnienia doradcze w procesie powoływania organów władzy sądowniczej. Jej członkowie przedkładali Izbie Przedstawi-cielskiej kandydatów na sędziów Sądu Konstytucyjnego (Ustavni sud), a tak-że na członków i przewodniczącego Krajowej Rady Sądownictwa (Državno sudbeno vijeće)³³. Niewątpliwie jednak jej najistotniejszym uprawnieniem była możliwość zastosowania tzw. weta zawieszającego.

W przypadku zwrotu ustawy do Izby Przedstawicielskiej do jej po-nownego przyjęcia wymagana była absolutna większość głosów, chyba że weto dotyczyło ustawy wymagającej kwalifikowanej większości³⁴. W cią-gu ośmiu lat, czyli dwóch kadencji swego funkcjonowania, Izba Żupanii skorzystała z tego prawa jedynie raz, wetując w sierpniu 1993 roku na wniosek członków Partii Socjalliberalnej (HSLS – Hrvatska socijalno libe ralna stranka) ustawę o wywłaszczeniu. Natomiast tylko w okresie od 1993 do 1997 roku 18 razy odrzuciła zgłaszane przez parlamentarzystów wnioski w sprawie weta, choć dotyczyły one tak kontrowersyjnych ustaw, jak: o denacjonalizacji państwowych przedsiębiorstw, o podziale teryto-rialnym czy o funkcjonowaniu urzędu ds. bezpieczeństwa narodowego.

Należy jeszcze wspomnieć, że ani raz z takim wnioskiem nie wystąpiła frakcja rządzącej HDZ³⁵.

Gorące spory budziła także kwestia interpretacji przepisu o doradczych uprawnieniach izby wyższej. W poświęconej temu zagadnieniu debacie prawników przewijały się trzy wątki. Po pierwsze, czy przepis stanowiący, iż Izba Żupanii może debatować i przedstawiać swoje opinie w sprawach, których unormowanie leży w kompetencjach Izby Przedstawicielskiej, jest w rzeczywistości jej prawem (przywilejem), czy jednak obowiązkiem. Po drugie, czy i kiedy izba wyższa może zgłaszać poprawki do ostatecznych propozycji ustaw (tzn. przed ich uchwaleniem przez niższą izbę parla-mentu). Z kolei trzecią nurtującą ich kwestią była próba odpowiedzi na pytanie, czy Izba Żupanii ma prawo delegować swoich przedstawiciel do organów, w których pracach na mocy ustaw zostało przewidziane uczest-nictwo przedstawicieli Saboru. Przepisy te były bardzo różnie interpreto-wane przez konstytucjonalistów.

32 Art. 81, ibidem.

33 Zob. art. 121, 122, ibidem.

34 Zob. art. 81, ibidem.

35 M. Kasapović, Izbori…, op. cit., s. 98.

W celu rozwiania wskazanych wątpliwości 11 maja 1993 roku została przeprowadzona w parlamencie specjalna debata naukowa na ten temat.

Jak zauważyła politog Štefica Antoljak-Deren – zajmująca się problematyką funkcjonowania Saboru – nie pomogło to jednak w rozwiązaniu problemu, gdyż specjalistom nie udało się dojść do porozumienia. Część z nich twardo twierdziła, iż z przepisów konstytucji wynika, że w programie posiedzeń izby wyższej każdorazowo musi być uwzględniona debata o problemach, którymi aktualnie zajmuje się izba niższa, z tym że nie spoczywa na niej obowiązek przygotowania dokumentu z wnioskami płynącymi z tejże de-baty. Z takim podejściem nie zgadzał się np. blisko związany z prezydentem prawnik i jeden z twórców konstytucji – Smiljko Sokol, który twierdził, iż w sytuacjach, w których obowiązek rozprawy nie został na nią nałożony explicite, izba wyższa każdorazowo musi sama podjąć decyzję o jej zor-ganizowaniu. Nie można zaś takiego punktu umieszczać odgórnie w har-monogramie posiedzenia. Ponadto wydawanie fakultatywnych opinii nie musi dotyczyć spraw, którymi aktualnie zajmuje się Izba Przedstawiciel-ska³⁶. Sokol zwracał uwagę na ten problem także w podręczniku do pra-wa konstytucyjnego (notabene przez lata jedynym na rynku chorpra-wackim), napisanym wspólnie z Branko Smerdlem. Uważali oni, iż procedury fa-kultatywnego wydawania opinii przez Izbę Żupanii oraz obowiązkowego przedkładania przez nią wstępnych opinii powinny zostać szczegółowo unormowane w regulaminie parlamentarnym³⁷.

Nierozstrzygnięte pozostały również kolejne z wymienionych wątpliwo-ści. Chociaż większość uczestniczących w debacie prawników uważała, iż można domniemywać prawo Izby Żupanii do zgłaszania poprawek w toku prac legislacyjnych – jeśli weźmiemy pod uwagę, iż izba wyższa uzyska-ła prawo inicjatywy ustawodawczej – to Sokol twierdził, że jeśli w ogóle przysługuje jej takie prawo, to jedynie w stosunku do wniesionych przez nią projektów ustaw. Podobnie wbrew opinii większości prawników uwa-żał, że nie ma ona prawa delegowania parlamentarzystów do prac organów, w których mają uczestniczyć przedstawiciele Saboru³⁸.

Na mocy przepisów konstytucji inicjatywa ustawodawcza przysługuje każdemu deputowanemu w Izbie Przedstawicielskiej, komisjom

parla-36 Por.: Š. Antoljak-Deren, Odnos Zastupničkog i Županijskog doma Sabora Republike Hrvatske,

„Politička misao” 1993, vol. XXX, nr 4, s. 80–81; S. Sokol, Prijepori oko hrvatskog parlametarizma,

„Politička misao” 1993, vol. XXX, nr 4, s. 35–36.

37 S. Sokol, B. Smerdel, Ustavno pravo, Zagreb 1998, s. 206–207.

38 Š. Antoljak-Deren, Odnos…, op. cit., s. 81; S. Sokol, Prijepori…, op. cit., s. 37.

3.3. FUNKC JONOWANIE SABORU W LATACH DZIE WIĘĆDZIESIĄT YCH

mentarnym tej izby, rządowi oraz Izbie Żupanii (do jej likwidacji w marcu 2001 roku)³⁹. Z kolei z inicjatywą zmiany konstytucji mogą występować: 1/5 deputowanych, prezydent oraz rząd. O podjęciu prac nad zmianą ustawy zasadniczej decydował Sabor absolutną większością głosów. Do przyjęcia zmian wymagana jest większość 2/3 głosów. Jednak przed ich dokonaniem Izba Przedstawicielska musiała zasięgnąć opinii Izby Żupanii⁴⁰. Dominującą rolę w procesie ustawodawczym, podobnie jak w Serbii, odgrywał jednak rząd. Początkowo, dopóki istniała trzyizbowa struktura Saboru, rządzą-cy tłumaczyli, iż w ten sposób proces legislarządzą-cyjny może przebiegać nieco szybciej. Jak zauważył Zakošek, spośród projektów ustaw przyjętych do 1993 roku tylko kilka nie było projektami rządowymi. Zarówno kluby

par-lamentarne, jak i komisje były niemal zupełnie nieaktywne⁴¹.

Innym problemem, z którym nie tylko borykano się przez cały okres lat 90., ale też nie udało się go wyeliminować po tzw. demokratycznym przełomie, było nagminne i w wielu przypadkach nieuzasadnione uchwa-lanie ustaw z wykorzystaniem pilnej (czyli najczęściej skróconej do jednego czytania) procedury ustawodawczej. Zastosowanie takiego trybu legisla-cyjnego znacznie ogranicza możliwość wpływania na kształt aktów praw-nych przez parlamentarzystów, np. poprzez zgłaszanie poprawek czy też debatę nad treścią proponowanych rozwiązań. W latach 1990–1993 w ten sposób uchwalono ponad 70% aktów prawnych⁴². Natomiast w trakcie ko-lejnej kadencji Saboru, tj. w latach 1995–1999, spośród 517 uchwalonych w tym okresie ustaw 54,6% zostało przyjętych już w pierwszym czytaniu, w drugim – 39,8%, a pełną drogę legislacyjną udało się przejść jedynie 5,6%

aktów prawnych⁴³.

Ponadto wprowadzono przepisy regulujące kwestie ustawodawstwa delegowanego, co obniża rangę parlamentu oraz narusza jego – jak by na to nie patrzeć – konstytucyjnie zagwarantowaną suwerenność i domnie-maną wyłączność w procesie legislacyjnym⁴⁴. Na mocy art. 88 konstytucji

39 Art. 85, Ustav Republike Hrvatske…, op. cit.

40 Szerzej: art. 136–139, ibidem.

41 N. Zakošek, Hrvatski…, op. cit., s. 10.

42 Ibidem, s. 10.

43 Zastupnički dom Hrvatskog državnog Sabora 1995–1999, red. Ž. Sobol, Zagreb 1999, s. 127 – cyt. za: N. Zakošek, Politički…, op. cit., s. 109.

44 Szerzej: Demokracje Europy Środkowo-Wschodniej w perspektywie porównawczej, red. A. An-toszewski, R. Herbut, Wrocław 1997, s. 69 i nast.; A. Fira, Enciklopedija ustavnog prava bivših jugoslovenskih zemalja, t. 3: Ustavno pravo Republike Slovenije, Republike Hrvatske, Republike Makedonije, Novi Sad 1999, s. 257.

Izba Przedstawicielska mogła na okres nieprzekraczający jednego roku upoważnić rząd do regulowania w trybie rozporządzeń spraw należących do jej kompetencji. Takie regulacje nie mogły jednak dotyczyć konstytu-cyjnie zagwarantowanych praw i wolności człowieka i obywatela, praw narodowych, systemu wyborczego, struktury, zakresu i trybu działania or-ganów państwowych i samorządu terytorialnego, a upoważnienie Saboru nie mogło działać z mocą wsteczną. Wydane w tym trybie rozporządzenia traciły moc po upływie roku, chyba że Izba Przedstawicielska zdecydowa-ła inaczej. Rządy w latach 90. chętnie korzystały z możliwości wydawania regulacji w tym trybie, zwłaszcza w kwestiach spornych, gdyż umożliwiało im to uniknięcie parlamentarnej debaty i krytyki ze strony opozycji. Także prezydent, o czym będzie jeszcze mowa, uzyskał uprawnienia do ogłasza-nia – co prawda w teoretycznie rzadkich sytuacjach, czyli w czasie stanu wojennego lub bezpośredniego zagrożenia niepodległości bądź integral-ności kraju – dekretów z mocą ustawy. Przy czym tylko w przypadku za-istnienia pierwszej sytuacji nie wymagały one kontrasygnaty premiera, zaś w obu przypadkach niezbędna była ich późniejsza akceptacja przez Sabor.

Korzystając z enigmatycznego stwierdzenia o bezpośrednim zagrożeniu, prezydent Tudźman często nadużywał tych uprawnień, a wiele z jego de-kretów funkcjonowało zarówno bez kontrasygnaty, jak i potwierdzenia przez parlament. Przykładem takiego naruszenia obowiązujących prze-pisów było wydanie przez prezydenta w 1991 roku dekretu o powołaniu zlikwidowanych rok wcześniej sądów wojskowych, którego treść w wyraźny sposób ograniczyła nie tylko prawa człowieka, ale też naruszyła zasadę nie-zawisłości sędziów. Dodatkowo dekret ten obowiązywał aż do 1996 roku, mimo że przesłanki, na które prezydent powoływał się, wydając go, dawno ustały. Nigdy też nie został przedłożony Saborowi, choć parlament obra-dował w normalnym trybie⁴⁵.

Dodatkowym czynnikiem zmniejszającym rangę parlamentarzystów było coraz ściślejsze podporządkowanie ich macierzystym partiom, osią-gnięte dzięki modyfikowaniu w kolejnych nowelizacjach ordynacji wybor-czych mechanizmów zamiany kandydatów. W myśl przepisów ordynacji wyborczej z 1992 roku parlamentarzysta, który obejmował funkcję niepo-łączalną z mandatem w Saborze (podał się do dymisji lub został skazany prawomocnym wyrokiem sądu na karę dłuższą niż sześć miesięcy), był

45 Szerzej – zob.: A. Uzelac, Hrvatsko pravosuđe u devedesetima: od državne nezavisnosti do institucionalne krize, „Politička misao” 2001, vol XXXVIII, nr 2, s. 10–12; N. Zakošek, Politi-čki…, op. cit., s. 110.

3.3. FUNKC JONOWANIE SABORU W LATACH DZIE WIĘĆDZIESIĄT YCH

zastępowany przez kolejną osobę z listy (w segmencie wyborów z zasto-sowaniem formuły proporcjonalnej). Natomiast w segmencie wyborów większościowych każdy parlamentarzysta był wybierany wraz z zastęp-cą. Takie rozwiązania nie budziły zastrzeżeń, jednak w wyniku

zastępowany przez kolejną osobę z listy (w segmencie wyborów z zasto-sowaniem formuły proporcjonalnej). Natomiast w segmencie wyborów większościowych każdy parlamentarzysta był wybierany wraz z zastęp-cą. Takie rozwiązania nie budziły zastrzeżeń, jednak w wyniku