G£ÓWNE ZASADY PROMOCJI I KONKURENCJI WYBORCZEJ

Kampania wyborcza to czas ostrej rywalizacji pomiêdzy pretendentami do urzêdu Prezydenta RP. W du¿ej mierze walka ta toczy siê poprzez audycje wyborcze oraz inne formy agitacji czy te¿ promocji wyborczej. Granice prawne tej dzia³alnoœci wyznaczaj¹ przede wszystkim przepisy zawarte w rozdziale prezydenckiej ordynacji wyborczej, a tak¿e w przepisach innych ustaw, które przywo³ane bêd¹ w dalszej czêœci niniejszego podrozdzia³u. Z uwagi na du¿¹ dynamikê wydarzeñ podczas kampanii wyborczej, a tak¿e postêpuj¹cy proces jej komercjalizacji, profesjonalizacji i mediatyzacji, jaki za-chodzi od po³owy lat 90., regulacje dotycz¹ce promocji kandydatów wymaga³y wielu zmian, z których wiêkszoœæ zosta³a wprowadzona nowelizacj¹ z 2000 r. Przepisy pre-zydenckiej ordynacji wyborczej reguluj¹ trzy podstawowe formy promocji kandyda-tów: 1) bezpoœredni¹, 2) przy u¿yciu plakatów, 3) w œrodkach masowego przekazu. Co prawda, sam ustawodawca nie wprowadza stricte takiego podzia³u, to zastosowanie go w niniejszej pracy pozwoli uzyskaæ wiêksz¹ przejrzystoœæ omawianej problematyki.

W tej czêœci omówione zostan¹ dwie pierwsze formy, zaœ kwestie prawne dotycz¹ce prezentacji audycji wyborczych w œrodkach masowego przekazu omówione zostan¹ w kolejnym, odrêbnym podrozdziale.

Po pierwsze, jak ju¿ wspomniano wczeœniej, wyraŸnie okreœlone s¹ prawnie ramy czasowe kampanii: odt¹d trwa ona od dnia og³oszenia postanowienia Marsza³ka Sejmu o wyborach (art. 76b ust. 1) do wprowadzenia tzw. ciszy przedwyborczej na 24 godziny przed g³osowaniem i w dniu g³osowania a¿ do jego zakoñczenia (ust. 2), zaœ w przypad-ku przeprowadzania II tury promocja kandydatów zostaje zawieszona na 48 godzin (dzieñ g³osowania i dzieñ go poprzedzaj¹cy) i nastêpnie wznowiona. Wprowadzenie ciszy przedwyborczej oznacza zakaz podejmowania kilku ró¿nych typów dzia³añ, sk³adaj¹cych siê na kampaniê wyborcz¹. I tak, zabronione jest podawanie do wiadomo-œci publicznej wyników przedwyborczych badañ (sonda¿y) opinii publicznej doty-cz¹cych przewidywanych zachowañ wyborczych i wyniku wyborów, a tak¿e wyników sonda¿y wyborczych przeprowadzonych w dniu g³osowania oraz zwo³ywanie zgroma-dzeñ, organizowanie pochodów i manifestacji, wyg³aszanie przemówieñ, rozdawanie ulotek, jak równie¿ prowadzenie w inny sposób agitacji na rzecz kandydatów (art. 77 ust. 1). Poza tym, zakazane s¹ wszelkie formy agitacji w lokalu wyborczym (ust. 2)¹³⁹.

139 Ordynacje wyborcze do Sejmu i Senatu do nowelizacji z 2001 r. zawiera³y co prawda termin za-koñczenia kampanii wyborczej na 24 godziny przed dniem g³osowania, ale zawiera³y równie¿ zakaz podawania do wiadomoœci publicznej wyników przedwyborczych sonda¿y (badañ) opinii publicznej, dotycz¹cych zachowañ wyborczych od 12 dnia przed wyborami a¿ do ich zakoñczenia (zgodnie z art. 136). Przepis ten wzbudza³ gor¹ce dyskusje. Dziennikarze oraz niektórzy politycy domagali siê likwidacji tego zakazu b¹dŸ te¿ jego ograniczenia. Uwa¿ali bowiem, i¿ taki zapis narusza zasadê swo-body wypowiedzi. Z kolei przedstawiciele doktryny s¹dzili, ¿e tym przepisem odebrano spo³eczeñ-stwu prawo do kontroli partyjnych hase³ za pomoc¹ solidnych badañ opinii publicznej i tym samym przedk³ada siê wyborcz¹ agitacjê nad w miarê rzeteln¹ informacjê. Na brak konsekwencji w przepisach ró¿nych ordynacji zwracali uwagê m.in.: P. Winczorek, op. cit., s. 49–50; Z. Jackiewicz, Ordynacja wy-borcza do Sejmu RP w œwietle doœwiadczeñ wyborów 1993 r., „PiP” 1994, z. 3, a tak¿e A. Su³ek, Opinia w sprawie zakazu publikacji wyników sonda¿y przedwyborczych przewidzianego w przygotowywanej ordynacji wyborczej, w: A. Su³ek, op. cit., s. 259–263. Obecnie kwestie te uregulowane s¹ tak samo jak w ordynacji prezydenckiej (art. 85–87 ordynacji wyborczej do Sejmu RP i Senatu RP).

Podstawowym celem ciszy przedwyborczej jest pozostawienie wyborcom czasu na swobodne rozwa¿enie poszczególnych propozycji programowych i personalnych¹⁴⁰. Tymczasem regulacje maj¹ce na celu gwarancjê swobody decyzji nie s¹ sformu³owane precyzyjnie. Po pierwsze, z zapisu ustawy nie wynika jasno, jakiej formy podawania do publicznej wiadomoœci wyników sonda¿y przedwyborczych i wyników tzw. exit polls dotyczy ów zakaz. Jeœli bowiem dotyczy nie tylko tradycyjnych mediów (prasa druko-wana, radio, telewizja), ale i Internetu, to, jak zauwa¿a autor komentarza do analizowa-nej ustawy S. Gebethner, pojawi siê problem egzekucji w przypadku z³amania zakazu, gdy¿ okreœlenie nadawcy mo¿e byæ co najmniej trudne. Co wiêcej, w dobie powszech-noœci mass mediów i ich szerokiego zasiêgu terytorialnego, mo¿e zaistnieæ sytuacja, w której wyniki wspomnianych sonda¿y upowszechniane bêd¹ przez zagraniczn¹ sta-cjê b¹dŸ redaksta-cjê¹⁴¹. Ponadto, choæ zarówno art. 76b, jak i 77 dotycz¹ zakazu okreœlo-nych form agitacji przedwyborczej w czasie ciszy przedwyborczej, to ró¿ni je kwestia sankcji prawnych za z³amanie tego zakazu: o ile naruszenie przepisów art. 76b objête jest w art. 88b definicj¹ czynu uznanego za wykroczenie podlegaj¹ce karze grzywny, o tyle naruszenie drugiego z wymienionych przepisów nie poci¹ga za sob¹ ¿adnych konsekwencji prawnych. Prowadzi to sytuacji, w której np. fakt rozlepiania nowych plakatów wyborczych (o nierzadko chwytliwej, kontrowersyjnej treœci) na dzieñ przed wyborami nie stanowi ³amania prawa¹⁴².

Ustawa (art. 78) okreœla równie¿ miejsca, w których prowadzenie kampanii wybor-czej jest zabronione: na terenie zak³adów pracy lub instytucji publicznych w sposób i formach zak³ócaj¹cych ich normalne funkcjonowanie (ust. 1) oraz na terenie jedno-stek wojskowych i innych jednojedno-stek organizacyjnych podleg³ych ministrowi obrony narodowej oraz oddzia³ów obrony cywilnej, a tak¿e skoszarowanych jednostek pod-leg³ych ministrowi w³aœciwemu do spraw wewnêtrznych (ust. 2)¹⁴³.

Ponadto, ustawa wprowadza obowi¹zek wyraŸnego oznaczenia materia³ów, od kogo one pochodz¹ (art. 78a) oraz wyznacza miejsca, w których materia³y te mog¹ siê znaleŸæ: na œcianach budynków, ogrodzeniach, latarniach, urz¹dzeniach energetycz-nych, telekomunikacyjnych i inenergetycz-nych, ale wy³¹cznie po uzyskaniu zgody w³aœciciela lub zarz¹dcy nieruchomoœci (art. 79 ust. 1). Zabronione jest natomiast umieszczanie plaka-tów i hase³ wyborczych na zewn¹trz i wewn¹trz budynków administracji rz¹dowej i

sa-140 J. Buczkowski, op. cit., s. 283; W. Skrzyd³o, Ordynacja wyborcza, wprowadzenie, s. 48.

141 Naruszenie omawianego zakazu jest w rozumieniu ustawy wystêpkiem zagro¿onym bardzo wysok¹ grzywn¹ – od 500 000 do miliona z³otych (art. 88c u.w.p.r.p.).

142 Zwraca na to uwagê S. Gebethner, Wybory, s. 154. Autor ten wskazuje na jeszcze jedn¹ kwe-stiê: jeœli przyjê³oby siê za³o¿enie, ¿e zakazem prowadzenia kampanii wyborczej, o którym mowa jest w art. 76b ust. 2 objête jest coœ wiêcej ni¿ zakaz uprawiania aktywnej promocji wyborczej wymienio-nej w art. 77, to wówczas pojawia siê problem apeli g³oszonych w dniu wyborów z ambony o g³oso-wanie „zgodnie z sumieniem chrzeœcijanina”. Tymczasem wnioski o ustanowienie w ustawach wyborczych bezpoœredniego zakazu prowadzenia agitacji wyborczej w koœcio³ach zawsze by³y od-rzucane. Tam¿e, s. 154. Zob. te¿: J. Ciapa³a, op. cit., s. 105.

143 Zakaz prowadzenia kampanii wyborczej w instytucjach publicznych (s¹dach, urzêdach admi-nistracji rz¹dowej i samorz¹dowej oraz podleg³ych im jednostkach organizacyjnych) zosta³ w³¹czony do wspomnianych przepisów nowelizacj¹ z 2000 r. Z kolei pierwsza czêœæ przytoczonego wy¿ej prze-pisu jest pozosta³oœci¹ po sytuacji z pocz¹tku lat 90., kiedy to dominowa³y przedsiêbiorstwa pañstwo-we i obecnie jego obecnoœæ wydaje siê byæ coraz mniej zasadna. Por. S. Gebethner, Wybory, s. 155.

morz¹dowej oraz s¹dów, a tak¿e na terenie jednostek wojskowych i oddzia³ów obrony cywilnej oraz skoszarowanych jednostek podleg³ych ministrowi w³aœciwemu do spraw wewnêtrznych (art. 79 ust. 2), jak równie¿ istnieje mo¿liwoœæ zakazu umieszczania pla-katów lub hase³ na niektórych budynkach ze wzglêdu na ochronê zabytków lub œrodo-wiska (ust. 3). Sztaby wyborcze mog¹ przy tym przygotowywaæ w³asne urz¹dzenia og³oszeniowe dla celów prowadzenia kampanii wyborczej, nale¿y przy tym jednak sto-sowaæ obowi¹zuj¹ce przepisy porz¹dkowe (ust. 4) oraz umieszczaæ te urz¹dzenia w ta-ki sposób, aby mo¿na je by³o nastêpnie usun¹æ bez powodowania szkód (ust. 5)¹⁴⁴.

Licznym zakazom i nakazom nie zawsze towarzysz¹ odpowiednie zapisy zapew-niaj¹ce skutecznoœæ ustanawianych norm. I tak, np. obowi¹zek policji lub stra¿y miej-skiej usuwania, na koszt komitetu wyborczego, plakatów odnosi siê jedynie do sytuacji, gdy sposób ich umieszczenia mo¿e zagra¿aæ ¿yciu lub zdrowiu fizycznemu ludzi albo bezpieczeñstwu mienia b¹dŸ w ruchu drogowym, a nie dotyczy ju¿ sytuacji wspomnianej w ust. 3 (tj. budynków zabytkowych czy te¿ kwestii ochrony œrodowi-ska). Ponadto sytuacja przedstawiona w ust. 4 stwarza niebezpieczeñstwo nadu¿ycia w³adzy w celu „zakamuflowanego dyskryminowania poszczególnych komitetów wy-borczych”¹⁴⁵: obok szeregu restrykcyjnych przepisów zabrak³o postanowieñ gwaran-tuj¹cych równy dostêp do miejsc wyznaczonych na ich umieszczanie.

W ustawie wskazane s¹ tak¿e niedozwolone dzia³ania towarzysz¹ce promocji bez-poœredniej (czyli spotkañ, wieców, konferencji). A mianowicie, zabronione jest organi-zowanie w ramach kampanii wyborczej na rzecz kandydata na Prezydenta RP gier losowych i konkursów, w których wygranymi s¹ nagrody pieniê¿ne lub przedmioty o wartoœci wy¿szej ni¿ wartoœæ przedmiotów zwyczajowo u¿ywanych w celach reklamo-wych lub promocyjnych (ust. 3) oraz podawania i dostarczania, w ramach kampanii wyborczej na rzecz kandydata Prezydenta RP, napojów alkoholowych nieodp³atnie lub po cenach sprzeda¿y netto mo¿liwych do uzyskania, nie wy¿szych od cen nabycia lub kosztów wytworzenia (ust. 4). Naruszenie zakazu dotycz¹cego gier losowych trakto-wane jest jako wystêpek zagro¿ony kar¹ grzywny, zaœ naruszenie zakazu dotycz¹cego podawania alkoholu uznano za wykroczenie zagro¿one tak¿e kar¹ grzywny.

W ci¹gu omawianej dekady zmieni³ siê wyraŸnie kierunek i zakres regulacji do-tycz¹cych wymienionych form promocji kandydatów. Na pocz¹tku lat 90. najwa¿niej-sze by³o stworzenie takich warunków, w których mo¿liwe by³y wolne, demokratyczne wybory oraz nieskrêpowane promowanie kandydatów. St¹d te¿ ju¿ w ordynacji wybor-czej do rad gmin z 1990 r. pojawi³ siê zapis, zgodnie z którym do plakatów i hase³ wy-borczych nie mia³ zastosowania art. 63a Kodeksu wykroczeñ. Z kolei w ustawie o wyborze Prezydenta RP w wersji z 1990 r. wprowadzono jedynie zakaz umieszczania plakatów wyborczych na zewn¹trz i wewn¹trz budynków, w których mieœci³y siê loka-le wyborcze oraz siedziby organów pañstwowych i samorz¹dowych lub te¿ s¹dów.

144 Policja (stra¿ miejska) jest obowi¹zana usuwaæ na koszt komitetu plakaty i has³a, których spo-sób umieszczenia mo¿e zagra¿aæ ¿yciu lub zdrowiu fizycznemu ludzi albo bezpieczeñstwu mienia b¹dŸ w ruchu drogowym (ust. 6). Plakaty, has³a wyborcze oraz urz¹dzenia og³oszeniowe w³aœciwe komitety wyborcze zobowi¹zane s¹ usun¹æ w terminie 30 dni po dniu wyborów (ust. 7). Jeœli tego nie uczyni¹ – zarz¹d gminy postanawia o ich usuniêciu, a koszty usuniêcia ponosz¹ w³aœciwe komitety (ust. 8).

145 S. Gebethner, Wybory, s 159.

Ograniczenia w tym zakresie by³y wiêc bardzo niewielkie. Ponadto, ustawy wyborcze z pocz¹tku lat 90. wiêcej uwagi poœwiêca³y ochronie prawnej plakatów, hase³ i ulotek wyborczych, jeœli tylko zawiera³y oznaczenie, od kogo pochodz¹.

Natomiast od koñca lat 90. zaobserwowaæ mo¿na tendencjê przeciwn¹: ustanawia siê rozbudowane i restrykcyjne przepisy reguluj¹ce umieszczanie plakatów i hase³ wyborczych w miejscach publicznych. WyraŸnie widaæ, ¿e obecnie wa¿niejsze od swobody promocji jest zachowanie porz¹dku oraz wzglêdy bezpieczeñstwa (np. na drogach)¹⁴⁶. Co wiêcej, aktualne brzmienie art. 78a u.w.p.r.p. wymaga oznaczenia ma-teria³ów (od kogo pochodz¹), nie gwarantuj¹c im jednoczeœnie ochrony – intencj¹ usta-wodawcy by³o wiêc w tym przypadku u³atwienie egzekwowania nakazów i zakazów dotycz¹cych ich rozmieszczenia¹⁴⁷. Wraz z nowelizacj¹ u.w.p.r.p. z 2000 r. znik³ te¿ za-pis g³osz¹cy, i¿ w stosunku do materia³ów wyborczych, o których mowa w art. 79 ust. 1, nie obowi¹zuje art. 63a Kodeksu wykroczeñ¹⁴⁸.

Regulacjami ordynacji wyborczej objêta jest nie tylko forma promocji, ale i treœæ przekazów rozpowszechnianych podczas kampanii wyborczej¹⁴⁹. W szczególnoœci usta-wodawca zadba³ o ochronê kandydatów przed dzia³aniami maj¹cymi charakter nieuczci-wej konkurencji ze strony rywali. Œwiadomoœæ tego, ¿e kandydaci bêd¹ siê podczas walki wyborczej uciekaæ do rozpowszechniania fa³szywych informacji o swoich rywa-lach, obecna by³a ju¿ w 1990 r. Wprowadzono wówczas przepisy maj¹ce na celu uzyska-nie przez zainteresowanych jeszcze w toku trwania kampanii wyborczej s¹dowego zakazu rozpowszechniania takich informacji oraz wymuszenie szybkiego ich sprostowa-nia. Przepis reguluj¹cy konsekwencje sytuacji, w której plakaty, has³a, ulotki, wypowie-dzi albo inne formy propagandy i agitacji zawieraj¹ dane i informacje nieprawwypowie-dziwe¹⁵⁰

146 Tam¿e, s. 158.

147 Nale¿y jednak w tym miejscu zauwa¿yæ, i¿ ordynacja wyborcza do Sejmu i Senatu z 2001 r.

w art. 89 ust. 2 zapewnia ochronê prawn¹ wspomnianym materia³om wyborczym.

148 Zgodnie z art. 63a Kodeksu wykroczeñ wykroczeniem, podlegaj¹cym karze ograniczenia wol-noœci albo grzywny, jest umieszczanie w miejscu publicznym do tego nie przeznaczonym og³oszeñ, plakatów, afiszy, ulotek, napisów lub rysunków albo wystawianie ich na widok publiczny w innym miejscu bez zgody zarz¹dzaj¹cego tym miejscem. W przypadku pope³nienia tego wykroczenia mo¿na orzec tak¿e przepadek przedmiotów stanowi¹cych przedmiot wykroczenia oraz nawi¹zkê w wysoko-œci do 1500 z³otych albo obowi¹zek przywrócenia stanu poprzedniego. Obecnie ani ustawa o wyborze prezydenta, ani ordynacja wyborcza do Sejmu i Senatu nie zawieraj¹ zapisów o tym, i¿ do umieszcza-nia plakatów wyborczych nie maj¹ zastosowaumieszcza-nia przepisy art. 63a Kodeksu wykroczeñ. Przed nowe-lizacj¹ z 2001 r. przepis taki znajdowa³ siê w ordynacji sejmowej (art. 137).

149 Odrêbn¹ kwesti¹ jest natomiast ochrona prawna dzie³a reklamowego i jego twórcy przez prawo autorskie. Za³o¿yæ mo¿na, i¿ o ile reklama wyborcza jest twórcza, ma indywidualny charakter i prze-jaw ten jest ustalony w jakiejœ konkretnej postaci to brak jest wyraŸnych przeciwwskazañ dla uznania jej za utwór chroniony prawem autorskim, okreœlonym w Ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie au-torskim i prawach pokrewnych (Dz. U. 1994, Nr 24 poz. 83 z póŸn. zm. Szerzej o tym: J. Sobczak, Prawo autorskie i prawa pokrewne, Warszawa–Poznañ 2000; K. Grzybczyk, Dzie³o reklamowe i jego twórca, Warszawa 1999; J. Barta, M. Czajkowska-D¹browska, Z. Æwi¹kalski, R. Markiewicz, E. Tra-ple, Komentarz do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Warszawa 1995, J. Barta, R. Markiewicz, Prawo autorskie. Przepisy. Orzecznictwo. Umowy miêdzynarodowe, Warszawa 1997.

150 Pos³u¿ono siê w tym miejscu innym okreœleniem ni¿ to, które znaleŸæ mo¿na w prawie praso-wym („dane i informacje (wiadomoœci) nieprawdziwe lub nieœcis³e”), co doprowadzi³o do powstania rozbie¿noœci w tym zakresie.

jest niezwykle istotny dla prowadzenia kampanii wyborczej, gdy¿ okreœla granice tzw.

kampanii negatywnej.

Zgodnie z art. 80, ust. 1, ka¿dy zainteresowany ma prawo wnieœæ do s¹du okrêgowe-go wniosek o: orzeczenie konfiskaty takich materia³ów, wydanie zakazu publikowania takich danych i informacji, nakazanie sprostowania informacji, nakazanie przeprosze-nia pomówionego, nakazanie uczestnikowi postêpowaprzeprosze-nia wp³aceprzeprosze-nia kwoty do 50 000 z³otych na rzecz instytucji charytatywnej, czy wreszcie: zas¹dzenie od uczestnika po-stêpowania na rzecz wnioskodawcy kwoty do 50 000 z³otych tytu³em odszkodowa-nia¹⁵¹.

W zwi¹zku ze specyfik¹ sytuacji kampanii wyborczej (ograniczony czas, du¿a dynamika dzia³añ) terminy rozpatrywania tego typu wniosków s¹ krótkie, a sama pro-cedura – uproszczona: s¹d okrêgowy rozpoznaje wniosek w ci¹gu 24 godzin w postê-powaniu nieprocesowym w sk³adzie jednego sêdziego (art. 80, ust. 2). Natomiast w przypadku z³o¿enia na postanowienie tego s¹du za¿alenia, ca³a procedura trwaæ mo¿e jeszcze maksymalnie 48 godzin d³u¿ej¹⁵². Co wiêcej, równie krótkie terminy wy-znaczone zosta³y na wykonanie postanowienia s¹du w zakresie opublikowania sprosto-wania w prasie (48 godzin bez wzglêdu na to, czy by³ to dziennik czy inny rodzaj prasy;

w tym drugim przypadku s¹d wskazuje dziennik, w którym sprostowanie ma byæ za-mieszczone na koszt zobowi¹zanego w ci¹gu 48 godzin – ust. 3 i 4). Ochrona osoby po-mówionej siêga dalej: w razie odmowy lub nie zamieszczenia sprostowania przez zobowi¹zanego lub wskazanego w postanowieniu s¹du, s¹d na wniosek zainteresowa-nego zarz¹dza opublikowanie sprostowania w trybie egzekucyjnym na koszt zobo-wi¹zanego (ust. 5). Istotne jest przy tym to, i¿ tego typu sytuacje nie s¹ objête terminem 24-godzinnej ciszy przedwyborczej. Inaczej kszta³tuje siê natomiast sytuacja w przy-padku materia³ów innych ni¿ prasowe: sprostowanie w prasie treœci zawartych w ulot-kach czy plakatach mia³oby niewielk¹ skutecznoœæ. Dokonane nawet w bardzo poczytnym dzienniku, nie dotrze bowiem do tego samego grona odbiorców. St¹d te¿

zasadniczym œrodkiem przeciwdzia³ania skutkom rozpowszechniania ulotek, transpa-rentów i plakatów musi pozostaæ zakaz ich publikowania lub konfiskata.

Z uwagi na fakt, i¿ treœæ art. 80 odnosi siê do kwestii regulowanych tak¿e odpowied-nimi przepisami prawa prasowego, konieczne sta³o siê okreœlenie zale¿noœci pomiêdzy tymi dwoma aktami: interpretacja prowadzi do wniosku, ¿e zawarty w ordynacji prezy-denckiej, ujednolicony termin 48 godzin publikacji sprostowania (bez wzglêdu na ro-dzaj periodyku, w którym ukaza³ siê materia³ bêd¹cy przedmiotem wniosku) stanowi

151 Przepis ten ujawnia tendencjê do zaostrzania prawa i sankcji za z³amanie nakazów i zakazów poprzez regularne podnoszenie kwot mo¿liwych do wymierzenia sankcji pieniê¿nych. Na ¿¹danie po-szkodowanego s¹d mo¿e orzec nakaz wp³acenia odpowiedniej kwoty pieniêdzy na rzecz instytucji charytatywnej albo zas¹dziæ odszkodowanie na rzecz wnioskodawcy: w ordynacji sejmowej z 1993 r.

by³o to 2000 z³otych, w samorz¹dowej ordynacji wyborczej z 1998 r.: 10 000 z³otych. Za: S. Gebeth-ner, Wybory, s. 163.

152 Na postanowienie s¹du okrêgowego przys³uguje w ci¹gu 24 godzin za¿alenie do s¹du apela-cyjnego. S¹d ten obowi¹zany jest do rozpatrzenia za¿alenia w ci¹gu kolejnych 24 godzin. Od posta-nowienia s¹du apelacyjnego nie przys³uguje œrodek prawny i podlega ono natychmiastowemu wykonaniu.

modyfikacjê prawa prasowego, w konkretnie art. 31–33 prawa prasowego, regu-luj¹cych owe terminy¹⁵³.

Przy tej okazji warto wskazaæ na dwie cechy sprostowania prasowego wed³ug mo-delu polskiego¹⁵⁴. „Po pierwsze, granica pomiêdzy sprostowaniem wypowiedzi praso-wej jako oœwiadczeniem co do faktów oraz odpowiedzi¹ jako ustosunkowaniem siê do zawartych w materiale stwierdzeñ zagra¿aj¹cych dobrom osobistym jest p³ynna. Ka¿da bowiem wypowiedŸ nieprawdziwa lub nieœcis³a jest te¿ stwierdzeniem zagra¿aj¹cym dobrom osobistym zainteresowanego, skoro narusza prawo jednostki do bycia przed-stawionym w prawdziwym œwietle”. Drug¹ cech¹ jest przekonanie, prezentowane w li-teraturze, i¿ redaktor naczelny zobowi¹zany jest opublikowaæ równie¿ sprostowanie nieprawdziwe. Proponuje siê uwzglêdniaæ i dawaæ pierwszeñstwo subiektywnemu przeœwiadczeniu zainteresowanego (nawet przed faktami), ¿e dana wiadomoœæ jest nie-prawdziwa i wymaga sprostowania¹⁵⁵. Opublikowane mo¿e byæ wiêc nawet sprosto-wanie nieprawdziwe.

Opisana konstrukcja prawna opiera siê na przekonaniu, ¿e ostatecznym arbitrem wszelkich sporów prowadzonych na forum publicznym za poœrednictwem œrodków masowego przekazu powinna byæ opinia publiczna. Zasada ta tym bardziej musi do-tyczyæ sporów toczonych w trakcie kampanii wyborczej przez jej uczestników¹⁵⁶.

„Koncepcja demokratycznego pañstwa zawiera bowiem wolne wybory i zak³ada nieskrêpowan¹ przez organy pañstwowe, tocz¹c¹ siê w granicach prawa i oparta na zasadach wolnej konkurencji, wymianê racji i pogl¹dów oraz swobodny przep³yw in-formacji. Wartoœæ programów politycznych, spo³ecznych, gospodarczych, czy wresz-cie propozycji personalnych przedstawianych przez komitety wyborcze w »wolnej«

kampanii oceniana jest przez wyborców w »wolnym« akcie g³osowania”¹⁵⁷. Dlatego te¿ ingerencja organów pañstwowych nie mo¿e w ¿adnym przypadku polegaæ na od-mawianiu wyborcom zdolnoœci rozró¿niania na podstawie podawanych im progra-mów, hase³ oraz wypowiedzi i innych materia³ów propagandowych prawdy od fa³szu i rzeczywistej treœci od ró¿nych figur retorycznych. Aby wyborcy mieli podstawê do podjêcia decyzji, niezbêdne jest zapewnienie ka¿demu zainteresowanemu podmiotowi politycznemu prawa do polemicznej wypowiedzi¹⁵⁸.

153 Zgodnie z art. 31, na wniosek zainteresowanej osoby (fizycznej, prawnej lub innej jednostki or-ganizacyjnej) redaktor naczelny ma obowi¹zek opublikowaæ bezp³atnie rzeczowe i odnosz¹ce siê do faktów sprostowanie wiadomoœci nieprawdziwej i nieœcis³ej oraz rzeczow¹ odpowiedŸ na stwierdze-nie zagra¿aj¹ce dobrom osobistym. Szczegó³owo zosta³y uregulowane w prawie prasowym tak¿e ta-kie kwestie, jak miejsce i sposób oznaczenia sprostowania (art. 32 ust. 5 prawa prasowego), zakaz dokonywania skrótów lub innych zmian, bez zgody wnioskodawcy oraz zakaz komentowania tekstu sprostowania w tym samym numerze lub audycji (art. 32 ust. 6) oraz d³ugoœæ tekstu sprostowania (ust. 7). Szerzej o tym: K. Go³yñski, Orzecznictwo s¹dowe w prawach z art. 139 ordynacji wyborczej do Sejmu (wybrane zagadnienia), Helsiñska Fundacja Praw Cz³owieka 1994 oraz K. Go³yñski, W sprawie interpretacji artyku³u 139 ordynacji wyborczej do Sejmu, „PiP” 1994, z. 6.

154 Przytacza je K. Go³yñski w: Orzecznictwo s¹dowe, s. 16–17.

155 Jak wy¿ej.

156 K. Go³yñski, W sprawie, op. cit., s. 56.

157 Cyt. za: tam¿e, s. 57.

158 Jak wy¿ej.

Nale¿y przy tym wyjaœniæ kilka kwestii. Po pierwsze, niezwykle wa¿ne jest uœwia-domienie sobie, ¿e nie ka¿da wypowiedŸ prasowa dotycz¹ca osoby uczestnicz¹cej w kampanii wyborczej ma charakter propagandowy czy agitacyjny. Charakter ten nie wynika bowiem z samego faktu ukazania siê materia³u w trakcie kampanii wyborczej.

Propaganda i agitacja s¹ zazwyczaj definiowane jako dzia³ania nakierowane na pozy-skanie zwolenników i po wywo³aniu u nich odpowiednich d¹¿eñ sk³onienie ich do okreœlonego dzia³ania. Ponadto wa¿n¹ cech¹ materia³ów propagandowych jest ich pu-bliczny charakter. A zatem ordynacja wyborcza ma zastosowanie tylko do takich przy-padków, gdy podjêto dzia³ania z zamiarem dotarcia do szerokiego krêgu adresatów i wp³yniêcia na ich decyzjê i poœrednio na wynik wyborów¹⁵⁹. Przepisu o charakterze szczególnym, jakim jest art. 80 ust. 1 u.w.p.r.p. nie mo¿na wiêc stosowaæ do wszelkich publikacji. Tak szeroka wyk³adnia by³aby bowiem niezwykle szkodliwa dla prasy¹⁶⁰. Po drugie, nale¿y odró¿niæ informacje od opinii, pogl¹dów i krytyki (tych ostatnich siê nie prostuje, ani siê za nie przeprasza) i nie daæ siê zwieœæ figurom stylistycznym, po-wszechnie nadu¿ywanym w jêzyku propagandowych wypowiedzi przedwyborczych.

Generalnie rzecz ujmuj¹c, wspomniane wy¿ej regulacje maj¹ na celu ochronê do-brego imienia i prywatnoœci kandydatów na urz¹d prezydencki. Co wiêcej, w myœl art. 82, wykonanie uprawnieñ wynikaj¹cych z ordynacji prezydenckiej nie ogranicza mo¿liwoœci dochodzenia przez osoby pokrzywdzone lub poszkodowane uprawnieñ na podstawie innych ustaw równie¿ po zakoñczeniu kampanii wyborczej¹⁶¹. Chodzi tu przede wszystkim o Kodeks cywilny (art. 24) oraz Kodeks karny (art. 212–216)¹⁶².

Zagadnienie ochrony osób bior¹cych udzia³ w walce o urz¹d prezydenta dotyka problemu znacznie szerszego, a mianowicie kwestii granicy pomiêdzy prawem do pry-watnoœci, a prawem do informacji. Podstawow¹ trudnoœci¹ w tej materii jest w³aœciwa delimitacja pomiêdzy ¿yciem prywatnym, a publicznym danej osoby; miêdzy tym co wy³¹cznie osobiste, a tym, co wa¿ne dla opinii spo³ecznej. Wydaje siê, ¿e w³aœciwe roz-strzygniêcie tej kwestii zale¿a³oby zawsze od ca³okszta³tu okolicznoœci indywidualnej sprawy. W wyznaczeniu tej granicy przydatne mo¿e okazaæ siê odwo³anie do idei

Zagadnienie ochrony osób bior¹cych udzia³ w walce o urz¹d prezydenta dotyka problemu znacznie szerszego, a mianowicie kwestii granicy pomiêdzy prawem do pry-watnoœci, a prawem do informacji. Podstawow¹ trudnoœci¹ w tej materii jest w³aœciwa delimitacja pomiêdzy ¿yciem prywatnym, a publicznym danej osoby; miêdzy tym co wy³¹cznie osobiste, a tym, co wa¿ne dla opinii spo³ecznej. Wydaje siê, ¿e w³aœciwe roz-strzygniêcie tej kwestii zale¿a³oby zawsze od ca³okszta³tu okolicznoœci indywidualnej sprawy. W wyznaczeniu tej granicy przydatne mo¿e okazaæ siê odwo³anie do idei