Gdańsk-Wrzeszcz, Gdańsk-Rębiechowo

Gdańsk-Wrzeszcz, 1919-1974

Lotnisko Gdańsk-Wrzeszcz powstało w 1910 r. i był pierwszym portem lotniczym na terytorium Polski. Zajmowało tereny istniejącego od 1829 r. pruskiego poligonu wojskowego i od początku XX wykorzystywanego jako prowizoryczne lądowisko. Po powiększeniu obszaru przyszłego portu do ok. 100 hektarów, w pobliżu linii kole­ jowej Gdańsk-Gdynia wzniesiono pierwsze budynki lotniskowe. Po I wojnie świa­ towej powstałe na mocy postanowień traktatu wersalskiego autonomiczne mia- sto-państwo Wolne Miasto Gdańsk zostało zdemilitaryzowane. Znajdująca się we Wrzeszczu baza wojskowa w roku 1920 została przekształcona w zarządzane przez gdański senat lotnisko cywilne. W 1923 r. otwarto port lotniczy posiadający dwo­

rzec pasażerski z restauracją, hangary, warsztaty naprawcze oraz budynki mieszkal­ ne personelu. W 1921 r. towarzystwo lotnicze „Aerotarg" z Poznania we współpra­ cy z gdańskim „Danziger Luftpost" uruchomiło specjalne połączenia obsługujące Międzynarodowe Targi Poznańskie. W latach 1922-1934, do czasu uruchomienia lotniska w Gdyni-Rumi, Gdańsk-Wrzeszcz - oprócz linii niemieckich latających z Ber­ lina do Królewca (Königsberg) - obsługiwał samoloty należące do polskich linii lot­ niczych: „Aerolloyd", „Aerolot" i PLL „LOT". W czasie II wojny lotnisko we Wrzeszczu było używane przez Luftwaffe, wtedy też kolejny raz powiększono obszar jego pola wzlotów.

Odbudowane i zmodernizowane lotnisko zostało ponownie otwarte w 1947 r. Zmieniono jego konfigurację, budując nową betonową drogę startową na kierunku północ-południe i budynek obsługi lotniska po stronie wschodniej. Mimo położenia w obszarze zurbanizowanym i dogodnej komunikacji z miastem (połączenie z cen­ trum zapewniały autobusy, tramwaje i kolej), lotnisko nie posiadało terminalu na od­ powiednim poziomie. Przez pewien czas dworzec pasażerski nie pozwalał nawet na odprawę bagażu, której dokonywano pod prowizoryczną wiatą.

Z powodu niekorzystnych warunków nawigacyjnych, wynikających z bezpośred­ niej bliskości Zatoki Gdańskiej, przeszkód lotniczych (wzgórz krawędzi Wysoczyzny Gdańskiej oraz historycznej i nowopowstałej zabudowy) a także braku możliwości rozbudowy w obszarze rozwijającego się miasta, w latach 60. zdecydowano o za­ mknięciu lotniska we Wrzeszczu i budowie nowego w Rębiechowie.

/

2.4-18. Zabudowania lotniska Gdańsk-Wrzeszcz w latach międzywojennych.

Lotnictwo cywilne w Polsce po 1945 r. nie było sektorem gospodarki podlega­ jącym mechanizmom ekonomicznym, toteż nowa inwestycja, mimo że miał to być port obsługujących wyłącznie loty komercyjne, nie została przygotowana w oparciu o biznesowy plan zarządzającego portem ani też nie była podporządkowana wy­

tycznym głównego krajowego przewoźnika. Mimo to budowa lotniska była trakto­ wana przez administrację i władze komunistycznej partii jako przedsięwzięcie waż­ ne i prestiżowe. Rebiechowo było bowiem pierwszym lotniskiem budowanym od podstaw przez nową władzę PRL-u w powojennej Polsce. Wydarzeniu temu nadano wówczas szczególne znaczenie propagandowe, co znalazło swój wyraz w przekazie medialnym122.

Gdańsk-Rębiechowo, od 1974 Terminal T1, 1997

Architekci Szczepan Baum, Andrzej Kwieciński, Marcin Ochmański

Dworzec lotniczy w Gdańsku-Rębiechowie (obecnie oznaczony jako terminal T1) zbu­ dowany w 1997 r. należy do III generacji terminali wzniesionych na polskich lotni­ skach w okresie po drugiej wojnie światowej. Po wybudowaniu nowego terminalu T2 i połączeniu go z już istniejącym budynkiem, funkcje operacyjne w starym terminalu zostały znacznie ograniczone.

W roku 1999 w konkursie pod hasłem „Życie w architekturze" organizowanym przez Stowarzyszenie Architektów Polskich został wybrany najlepszym budynkiem użyteczności publicznej w Gdańsku. Według opinii jury prezentował „niezwykle wy­ sokie walory architektoniczne wyrażone w funkcji, formie i konstrukcji. Prosty i czytel­ ny układ funkcjonalny terminalu zapewnia użytkownikom komfort i łatwość odbioru przestrzeni. Dalekie wglądy na płytę lotniska i krajobraz wokół dają poczucie wolno­ ści. Wyrafinowany, racjonalny detal, spokojna kolorystyka, jednorodność i spójność użytych materiałów uzupełnia wysoką jakość całego założenia. Gdański terminal lot­ niczy jest bramą do Europy i elegancką wizytówka miasta"123.

Na oficjalnej stronie internetowej lotniska im. Lecha Wałęsy nadal podkreśla się jakościową zmianę w architekturze nowego terminalu, który określa się jako „termi­ nal pasażerski w europejskim standardzie"124.

122 Pomimo głębokiej przemiany ustroju społeczno-gospodarczego nie można jednoznacznie stwierdzić, że budowa nowych polskich terminali w związku z mistrzostwami piłkarskimi EURO 2012 miała już wyłącznie wymiar ekonomiczny. Terminale początku XX w., podobnie jak w latach 70., również pełnią funkcje emblematów w swoistej propagandzie sukcesu uprawianej przez władze. Nadal są budowlami w znacznym stopniu postrzeganymi jako wyznaczniki poziomu rozwoju państw, miast i regionów. Swoją symboliczną rolę zewnętrz­ nych oznak statusu pełnią w sposób coraz bardziej czytelny i bezpośredni.

123 Życie w architekturze - III edycja konkursu, „Architektura - Murator" 2000, nr 3, s. 23. 124 http://www.airport.gdansk.pl/airport/media-center/airport-history; dostęp: 22.02.2014.

O 100 m

2.4-19. Gdańsk-Rębiechowo. Terminal T1, 1997. Rzut parteru.

2.4-20. Gdańsk-Rębiechowo. Terminal T1. Terminal T2, 2012

Architekci Zbigniew Pszczulny, Mariusz Rutz, JSK Architekci

Terminal T2 powstał na zachód od istniejącego terminalu T1, równolegle do nowego podjazdu oraz istniejącej drogi startowej. Budynek zaprojektowano jako jednoprze- strzenną halę podzieloną na dwie podstawowe strefy funkcjonalne; strefę związa­ ną z płytą lotniska mieszczącą sortownię bagażu i poczekalnie przedodlotowe, oraz strefę ogólnodostępną z halą odpraw biletowo-bagażowych, biurami linii lotniczych, punktami gastronomicznymi oraz usługami. Terminal posiada trzy kondygnacje nad­ ziemne oraz jedną podziemną. Terminale T1 (istniejący, przekształcony w terminal przylotowy) i nowy - T2 połączono łącznikiem na poziomie I piętra.

W pewnym sensie bliźniaczy w stosunku do wrocławskiego gdański terminal bę­ dący realizacją zwycięskiej koncepcji konkursowej jest wielką szopą nakrytą rozrzeź- bionym wielkim dachem. W opisach architektury budynku akcentowana jest jego modularność i stosunkowo łatwa możliwość rozbudowy w przyszłości. Pierwsza faza powiększenia terminalu nastąpiła już w roku 2015, równolegle z budową lotniskowe­ go przystanku Pomorskiej Kolei Aglomeracyjnej, która będzie rozwinięciem od dawna funkcjonującej w Trojmieście linii SKM.

2.4-21. Gdańsk-Rębiechowo. Terminal T2. Widoczna różnica skali budynków terminalu T1 z 1997 i T2 z 2012 r.