Globalizacja – kontekst pojęciowy i definicje

Pojęcie globalizacja pochodzi w prostej linii od angielskiego terminu globalization (globalisation), wywodzącego się z łacińskiego rzeczownika globus, które z kolei przyjęło się w języku angielskim. Po raz pierwszy termin globalizacja został użyty w literaturze anglosaskiej w latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku, choć nie określono, kto jako pierwszy wprowadził je do obiegu w literaturze społeczno-ekonomicznej. W literaturze światowej, jak również w opracowaniach popularnonaukowych popularność zyskało pojęcie „globalnej wioski”, po raz pierwszy użyte w latach 60. ubiegłego wieku przez Marshalla McLuhana. Wpisując słowo „globalizacja” do polskiej wersji wyszukiwarki Google w roku 2017 otrzymano 480 000 wyników (powiązanych z nią stron internetowych) a rezultat analogicznego poszukiwania dla angielskiego słowa

globalization wynosił 45 500 000 rekordów. Obecnie termin globalizacja jest niezwykle

popularny i jest przedmiotem wielu analiz, opracowań i badań, zarówno od strony socjologicznej (Giddens, 1990; Scholte, 2008; Wallerstein, 2004), zarządzania (Levitt, 1983; Hamel i Prahalad, 1985), ekonomii (Krugman, 1991) i polityki (Stiglitz, 2012, Fukuyama, 1989).

Według koncepcji opracowanej przez Stiglitza (2012, s.26) globalizację należy rozumieć jako proces o charakterze masowym, w wyniku którego zachodzi ścisła integracja państw, społeczeństw i jednostek występujący jednocześnie w wielu miejscach globu. Proces globalizacji wiąże się z likwidacją barier o charakterze

171 ekonomicznym, polityczno-prawnym i technologicznym, co przyczynia się do uproszczenia światowej wymiany dóbr i usług. Globalizacja oznacza również stopniowe pozbywanie się przez państwa narodowe części swoich plenipotencji, gdyż proces znoszenia barier w obrocie prawno-międzynarodowym wiąże się równocześnie z przeniesieniem części dotychczasowych uprawnień państwa na poziom ponadnarodowy.

Globalizację należy rozumieć nie tylko jako proces znoszący określone bariery i przeszkody między uczestnikami międzynarodowej gry rynkowej, ale również – a być

może przede wszystkim – jako proces łączący owe podmioty i często przyczyniający się do budowy wspólnego fundamentu, na którym cementowane są przyszłe procesy gospodarcze, właściwe dla podejścia globalnego. Pogląd ten reprezentowany jest w ujęciu prezentowanym przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy, w świetle którego globalizacja rozumiana jest jako proces łączenia gospodarek na świecie, który jest warunkowany i determinowany przeze postęp technologiczny, innowacje oraz zmiany w świadomości społeczeństw.

Wpływ procesów globalizacji i internacjonalizacji na sytuację w branżach, sektorach i całych gospodarkach jest zdaniem badaczy bezsprzeczny46. Według Pircy, Turnball oraz

Przybylskiej (Przybylska, 2005) internacjonalizacja oznacza przeniesienie działalności firmy za granicę, w szerszym ujęciu jest ona procesem zwiększania zaangażowania przedsiębiorstwa w międzynarodowej działalności gospodarczej47. Dunning traktuje internacjonalizację jako model inwestowania przedsiębiorstwa na międzynarodowych rynkach (Dunning, 1993). Z kolei według Rymarczyka (2012) każdy rodzaj działalności przedsiębiorstwa na zagranicznych rynkach należy rozumieć jako symptom jego umiędzynarodowienia. Globalizację można również definiować jako rosnąca ̨ współzależność́ gospodarek krajowych, szczególnie wskutek zwiększającego się handlu międzynarodowego i przepływów finansowych (Lednicky, Pyka i Vanek, 2010). Współzależność́ ta z jednej strony powoduje skutki pozytywne w postaci dynamizowania

46 W literaturze przedmiotu istnieje pogląd, że tradycyjny przemysłowy kapitalizm jest wypierany przez nowy model gospodarki, który nazywany jest kapitalizmem globalnym (Tokarski 2011), funkcjonującym w ramach gospodarki globalnej (Strojny, 2011).

47 Formy aktywne internacjonalizacji to eksport, inwestycje bezpośrednie, różne formy kapitałowej i niekapitałowej kooperacji, alianse strategiczne. Pasywne formy to: import, zakup licencji, franchising, poddostawy, kooperacja (Przybylska, 2005).

172 wzrostu gospodarczego na świecie48, z drugiej strony istnieje świadomość́ zagrożeń związanych z tym procesem. Pierścionek (2003) traktuje globalizację jako wysoko zaawansowane, kompleksowe umiędzynarodowienie działalności przejawiające się poprze ekspansję na światowe rynki zbytu oraz na pełnym wykorzystaniu światowych czynników produkcji. Postrzega się ją również jako funkcjonalną integrację rozproszonych po świecie jednostek organizacyjnych (Gierańczyk i Stańczyk, 2003; Nowakowski, 2005; Macias, 2009 c) oraz narastająca ̨ integrację działalności gospodarczej na poziomie krajów, przemysłów i przedsiębiorstw, czego skutkiem jest między innymi tworzenie się systemowej współzależności w gospodarce światowej.

Pomimo niewątpliwych korzyści wypływających z procesu globalizacji, a także towarzyszącej jej nieodwracalności, jest sporo głosów postulujących spowolnienie lub nawet odwrócenie zmian wywołanych w wyniku zachodzenia zjawisk z nią związanych. W krótkim okresie globalizacja – oprócz benefitów absorbowanych przede wszystkim przez prężne międzynarodowe firmy i koncerny, mających możliwości i środki do konkurowania na arenie międzynarodowej – może wiązać się ze stratami dla poszczególnych grup społecznych, przemysłów i krajów w krótkiej i średnioterminowej perspektywie. Sprzeciw wobec globalizacji został już wyartykułowany poprzez zjawiska takie jak: spowolnienie procesu integracji europejskiej i osłabienie ducha tejże, czego dowodem jest istnienie silnych ruchów antyintegracyjnych. To między innymi one doprowadziły do uruchomienia procedury wyjścia Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej, po niemal 40 latach członkostwa. Protagoniści takiego rozwiązania wskazywali na jednoznaczne korzyści dla kraju, zdecydowanie nie dostrzegając (bądź nie chcąc dostrzegać) utracone korzyści i koszty wynikające z wyjścia ze wspólnego rynku. Drugim efektem, istotnym dla zachodniej hemisfery są izolacjonistyczne tendencje w USA, które nasiliły się i zyskały realny wpływ na kształtowanie strategii politycznej i gospodarczej po wyborze Donalda Trumpa na urząd Prezydenta Stanów Zjednoczonych. Konkretnym przejawem tych tendencji jest odstąpienie od Porozumienia Paryskiego49, zawieszenie

48 Stosunek wymiany handlowej do produktu narodowego brutto na świecie w roku 1950- 1, 6 % , w roku 2004- 27 %. Te dane liczbowe ukazują ̨ szybkość́, z jaką narasta globalizacja (Vernohr, 2007),

49 Porozumienie Paryskie dotyczyło ustalenia wspólnych działań w ramach ochrony środowiska naturalnego i promowania oraz rozwijania czystych technologii. Porozumienie to zostało podpisane przez główne państwa, które w największym stopniu przyczyniają się do zanieczyszczenia środowiska, w tym USA, Chiny, Rosję i kraje UE.

173 rozmów o wspólnej strefie wolnego handlu z Unią Europejską czy też spektakularne kwestionowanie zasad Północnoamerykańskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (NAFTA).

Mimo występowania tych zjawisk, wydaje się, iż globalizacja zyskała silnego sprzymierzeńca w postaci czerpiących korzyści z tego procesu Chin i Indii. Jednym z nich było podjęcie strategicznej decyzji przez kierownictwo polityczne Republiki Chińskiej o przystąpieniu do WTO. Interesujące, iż potencjał globalizacji został dostrzeżony przez Chiny, które są szczególnie aktywne nie tylko w krajach południowo-wschodniej Azji, ale również w Afryce, gdzie uczestniczą w rozlicznych projektach infrastrukturalnych w zamian za dostęp do surowców i ziemi. Coraz więcej również uwagi poświęcają krajom Unii Europejskiej i ościennych, chcąc wejść na ogromny rynek europejski. Służyć ma temu inicjatywa odnowienia tzw. jedwabnego szlaku, obecnie mocno promowana na szczeblu politycznym, za czym idą konkretne inicjatywy gospodarcze.

W ostatnich latach rozgorzała dyskusja nad przyszłością i ciągłością procesów globalizacyjnych. Pomimo ewidentnych korzyści dla całej gospodarki międzynarodowej należy odnotować coraz silniejsze tendencje i nurty wzywające do zahamowania czy wręcz odwrócenia globalizacji. Do grupy największych zagrożeń negatywnie wpływających na proces globalizacji zaliczyć należy:

 migracje w wyniku konfliktów zbrojnych;  protekcjonizm i partykularyzm gospodarczy;

 niepokoje wynikające z istniejących nierówności społecznych;

 wzrost narodowych nacjonalizmów – zatracanie pamięci pokoleń i niska jakość lokalnych liderów politycznych oraz brak autorytetów międzynarodowych.

Wszystkie wymienione zjawiska występują z różnym natężeniem w międzynarodowych stosunkach gospodarczych i politycznych, niewątpliwie wywierają one, a także będą wywierać wpływ na przebieg procesu globalizacji w przyszłości. Obecnie trudno przewidzieć na ile ich wpływ przyczyni się do zatrzymania bądź odwrócenia tendencji globalizacyjnych. Należy wyrazić nadzieję, iż w średniookresowej perspektywie liderzy polityczni i gospodarczy, a także społeczeństwa ponownie dostrzegą w globalizacji więcej szans niż zagrożeń.

174 Przez ostatnie 70-80 lat świat korzystał z dobrodziejstw i w miarę skutecznie usuwał ryzyko związane z procesem globalizacji. Odpowiedzialni i przewidujący przywódcy wolnego świata, po zakończeniu II wojny światowej usilnie poszukiwali skutecznego remedium, które pozwoliłoby uniknąć kolejnego konfliktu globalnego, wydaje się ostatecznie wyniszczającego z punktu widzenia istnienia ludzkości. Rola ta została w znacznej mierze wypełniona przez procesy globalizacyjne, z których korzyści czerpać mogą wszystkie podmioty tworzące gospodarkę międzynarodową.

Powyższe rozważania na temat globalizacji stanowią jedynie wstępne zestawienie najważniejszych zdaniem autora charakterystyk właściwych dla tego procesu, jak również sygnalizują jego znaczenie dla gospodarki światowej oraz jej branż – w tym branży motoryzacyjnej. Rozważania te daleko nie wyczerpują omawianej tematyki, tak rozległej, wielowątkowej i istotnej nie tylko z punktu widzenia międzynarodowych stosunków gospodarczych, ale przede wszystkim z perspektywy gospodarki i polityki światowej. Rola i cel globalizacji związane są z likwidacją barier i tworzeniem wzajemnych gospodarek, a także zwiększaniem stopnia ich współzależności. Do efektów globalizacji zaliczyć należy również zwiększenie roli przedsiębiorstw międzynarodowych, dla których w ramach procesów globalizacyjnych wytworzono ramy funkcjonalne do rozszerzania ich działalności na skalę globalną, a także stopnia umiędzynarodowienia branż (dotyczy zdecydowanie branży motoryzacyjnej) przesuwający środek ciężkości i zależności z obszaru krajowego na rzecz międzynarodowego.