Grupa Specjalna do spraw Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy

Grupa Specjalna do spraw Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy (ang. Finan-cial Action Task Force – FATF) powstała w 1989 roku podczas szczytu Grupy  G7. Jest to jedyna organizacja międzynarodowa powołana w celu

tylko i wyłącznie przeciwdziałania praniu pieniędzy. Funkcjonuje jako nie-zależny podmiot międzyrządowy, którego zadaniem jest przygotowywanie i wspieranie działań służących zwalczaniu tego zjawiska.

Efektem pierwszego posiedzenia FATF, w którym uczestniczyło grono specjalistów w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy, był raport opu-blikowany 6 lutego 1990 roku. Zawiera on szczegółową analizę różnych aspektów związanych z procederem legalizacji dochodów pochodzących z pierwotnej działalności niezgodnej z prawem. Odnosi się do jego rozmia-rów oraz charakteru, jak i dotychczas stosowanych instrumentów w zakresie zarówno międzynarodowym i krajowym. Sformułowanych zostało ponadto 40 Zaleceń opierających się na trzech założeniach. Po pierwsze każde pań-stwo powinno podjąć działania w zakresie realizacji Konwencji z 1988 roku oraz rozpocząć proces jej ratyfikacji. Wynika to z faktu, że żaden kraj nie był stroną konwencji, co spowodowało, że nie weszła ona w życie bezpośred-nio po jej uchwaleniu. W związku z zaistniałą sytuacją pojawiła się potrzeba zdyscyplinowania państw w zakresie jej implementacji. Następnie wskazano na obowiązek istnienia prawa do poufności danych zgromadzonych przez instytucje finansowe przy jednoczesnym stosowaniu się do 40 Zaleceń FATF . Ostatnie z założeń mówi o istnieniu i zacieśnianiu współpracy wielostronnej oraz zwiększeniu skuteczności wzajemnej pomocy w postępowaniu wyjaśnia-jącym, przygotowawczym, sądowym oraz o ekstradycję w sprawach dotyczą-cych prania pieniędzy. Podkreśla się potrzebę funkcjonowania współpracy za pomocą porozumień dwustronnych i wielostronnych zawieranych pomiędzy poszczególnymi krajami.

Z inicjatywy Grupy Specjalnej do spraw Przeciwdziałania Praniu Pienię-dzy postanowiono zaangażować w proces zwalczania legalizacji dochodów pochodzących z działalności niezgodnej z prawem, co jednocześnie rozsze-rzało ramy konwencji z 1988 roku. W związku z tym sformułowano deklara-cję zasad etycznych, wśród których należy rozróżnić:

• zasadę „poznaj swojego klienta” – banki, jako instytucje finansowe zobli-gowane zostały do sformułowania i realizacji działań zmierzających w celu ustalenia i weryfikacji tożsamości klienta;

• zasadę przestrzegania prawa – uczynienie odpowiedzialnym kierownictwa banków za wdrożenie i realizację procedur zgodnych z obowiązującymi przepisami w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy;

• zasadę współpracy z organami ścigania i wymiarem sprawiedliwości – realizacja przepisów prawnych w zakresie zwalczania zjawiska legalizacji dochodów pochodzących z pierwotnej działalności niezgodnej z prawem przy jednoczesnym zachowaniu poufności posiadanych danych klientów.

Wspomniane 40 zaleceń (załącznik nr 5) uważa się za podstawowe obo-wiązujące standardy w zakresie zwalczania prania pieniędzy. Wpłynęły one znacząco na kształt regulacji zarówno krajowych, jak i międzynarodowych.

Komisja Europejska podczas nowelizacji Dyrektywy 91/308/EWG wielokrot-nie podkreślała wpływ raportów i zaleceń FATF .

W październiku 2001 roku Grupa Specjalna do spraw Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy przyjęła osiem Specjalnych Zaleceń o finansowaniu ter-roryzmu. Następnie poszerzono katalog o jedno dodatkowe, tworząc tym samym 9 Specjalnych Zaleceń.

Jednym z najważniejszych osiągnięć FATF było stworzenie listy krajów i terytoriów niepodejmujących współpracy (ang. Non – Cooperative Countries and Territories – NCCT) w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy. Głów-nym celem stworzenia czarnej listy państw niestosujących się do zaleceń było zmniejszenie podatności systemu finansowego na ryzyko prania pieniędzy.

W lutym 2008 roku w wyniku raportu NCCT wskazano na podstawowe pro-cedury w tym zakresie. W związku z czym dokonano wyodrębnienia czterech grup (Ameryka, Azja i Pacyfik, Europa, Afryka i Bliski Wschód) w ramach, których działali przedstawiciele krajów należących do FATF . Dokonano wyboru państw na zasadzie pierwszeństwa, zgodnie z doświadczeniami człon-ków FATF. W celu realizacji założeń przeanalizowano regulacje i wszelkie informacje zgodnie z 25 kryteriami NCCT. Otrzymane wyniki poddano dys-kusji podczas posiedzeń plenarnych. W efekcie przebadano 47 krajów i tery-toriów w dwóch rundach, spośród których wyróżniono 23 w 2000 roku, jako NCCT i 8 w roku następnym. Od 2001 roku nowe kraje nie są poddawane weryfikacji, a od 2006 roku „czarna lista” jest pusta.

Grupa Specjalna do spraw Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy obejmuje obecnie 34 państwa oraz dwie organizacje regionalne (Komisję Europejska oraz Radę Współpracy Zatoki Perskiej – ang. Gulf Co-operation Council), a także jako obserwatorów 8 ciał regionalnych typu FATF (tzw. z ang. FSRB – FATF style regional body) w: Radzie Europy (Komitet MONEYVAL), Eura-zji (EAG – Grupa Euroazjatycka), Afryce Południowo-Wschodniej, Afryce Zachodniej, Ameryce Południowej, Azji i Oceanii, na Karaibach, Afryce Północnej oraz na Bliskim Wschodzie, jak również 16 organizacji międzyna-rodowych o statusie obserwatorów, m.in. Unię Europejską, Grupę Egmont, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy, Europejski Bank Centralny, OECD, Europol, Eurojust, Interpol. Polska nie jest członkiem FATF, jednak współpracuje w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowania terroryzmu.

FATF funkcjonuje na zasadzie kadencyjności. Co roku wybierane jest jedno z państw, jako przewodniczące, którego działalność rozpoczyna się 1 września i trwa rok do 31 sierpnia. Sama Grupa Specjalna do spraw Prze-ciwdziałania Praniu Pieniędzy spotyka się trzy razy w roku. FATF składa się z trzech grup roboczych zajmujących się odpowiednio zagadnieniami praw-nymi, sprawami finansowymi oraz kontaktami zagranicznymi. Tworzone są ponadto zespoły ad hoc, w zależności od zaistniałej potrzeby. Na czele stoi przewodniczący wybierany na roczną kadencję spośród najstarszych stażem funkcjonariuszy. FATF co pięć lat rozważa zasadność swojego istnienia.

Do podstawowych zadań Grupy Specjalnej do spraw Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy należy:

• upowszechnianie wiedzy na temat zwalczania prania pieniędzy;

• wspieranie swych członków w implementacji zaleceń (40 zaleceń odnośnie zwalczania prania pieniędzy i 9 zaleceń odnośnie zwalczania finansowania terroryzmu);

• wzmocnienie mechanizmu przeglądu metod prania pieniędzy i finansowa-nia terroryzmu, a także środków zapobiegawczych.

Grupa Specjalna do spraw Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy przepro-wadza ocenę swoich państw członkowskich w zakresie zgodności środków zapobiegania praniu pieniędzy i finansowania terroryzmu ze standardami międzynarodowymi, a także uczestniczy w ewaluacjach przeprowadzanych przez inne gremia międzynarodowe, ze szczególnym uwzględnieniem FSRB . Ponadto FATF inicjuje kierunki działań państw, organizacji oraz podmio-tów o charakterze ponadnarodowym w obszarze walki z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu, poprzez przeprowadzane prace sprawdzające (tj. różnego rodzaju kwestionariusze dotyczące polityki państw w tej dziedzi-nie), określa nowe zagrożenia i obszary ryzyka związane z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu, jak i publikuje raporty poświecone tym zagad-nieniom .

Polska także, mimo że nie jest członkiem FATF, włącza się w działania realizowane przez Grupę. Udziela odpowiedzi na kwestionariusze opraco-wywane przez ekspertów tego podmiotu, uczestniczy we wspólnych posie-dzeniach grup roboczych FATF i Komitetu Specjalnego Ekspertów Rady Europy ds. Oceny Środków Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy w Krajach Europy Środkowej i Wschodniej (ang. Committee of Experts on the Evalu-ation of Anti – Money Laundering Measures and the Financing of Terrorism – MONEYVAL), w szczególności Grupy Typologicznej. Ponadto, jako czło-nek MONEYVAL, ma możliwość uczestnictwa w posiedzeniach plenarnych FATF, z którego to prawa wielokrotnie korzystała. W 2004 roku Polska

złożyła swoją aplikację o przyjęcie w poczet członków FATF i rozpoczęła w związku z tym aktywne działania dyplomatyczne, promujące dorobek pań-stwa w obszarze walki z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu.

2.2.3. Komitet Specjalny Ekspertów Rady Europy do spraw Oceny Środków