Skutki prania pieniędzy dla sektora finansowego

Pranie pieniędzy niesie za sobą wiele niekorzystnych skutków dla gospo-darki, jak i społeczeństwa. W swoich badaniach P. Quirk⁷⁴ podkreśla, iż legalizacja dochodów pochodzących z pierwotnej działalności niezgodnej z prawem wywołuje zagrożenie dla systemu finansowego w wielu krajach.

W związku z tym powinny być podejmowane działania mające na celu wspie-ranie polityki przeciwdziałania temu zjawisku.

Instytucje finansowe w wyniku przeprowadzania procesu legalizacji dochodów pochodzących ze źródłowej działalności niezgodnej z prawem narażone są na liczne problemy. Pranie pieniędzy może skutkować wzrostem prawdopodobieństwa korupcji wśród pracowników, a nawet kontrolowania swoich interesów przez grupy przestępcze. Prawdopodobieństwo kontrolo-wania instytucji finansowych jest większe w krajach rozwijających się. Wynika to z tego, iż instytucje finansowe są niewielkie, w związku z czym podporząd-kowanie ich interesów podmiotom zaangażowanym w działalność przestęp-czą jest łatwiejsze. Ponadto przepisy prawne w tych państwach są zazwyczaj mniej rygorystyczne, niż w krajach rozwiniętych gospodarczo.

Ujawnienie przypadków prania pieniędzy w instytucjach bankowych może wpłynąć na utratę zaufania wśród potencjalnych klientów. Wynika to z

nie-72 P. Quirk (1996), Macroeconomic Implications of Money Laundering, International Monetary Fund, Working Paper 96/66.

73 IMF Background Paper 2001.

74 P. Quirk (1997), Money laundering: Muddying in the Macroeconomy, “Financial

&Development”.

chęci potencjalnego klienta do ryzykowania swoimi środkami finansowymi w podmiotach otoczonych złą sławą. Ponadto bardziej prawdopodobna staje się defraudacja środków finansowych przez pracowników, czy problemy z ich odzyskaniem. Wskazuje się na negatywny efekt utraty reputacji, jako więcej niż teoretyczny skutek utrzymania się banku na rynku.⁷⁵

W przypadku mniejszych podmiotów rodzi się ryzyko płynności wywołane wskutek przeprowadzania przez organizacje kryminalne transakcji o wyso-kiej wartości. Ponadto kumulowanie kapitału w rękach przestępców skutkuje zwiększeniem ryzyka operacyjnego wywołanego możliwością zaangażowania się pracowników instytucji finansowych w tę działalność. Instytucje finan-sowe mogą być obciążone szeregiem kar za niestosowanie się do przepisów mających na celu przeciwdziałanie analizowanemu zjawisku.

Badanie danych dotyczących częstotliwości i wartości stosowanych kar wobec instytucji finansowych za nieprzestrzeganie przepisów dotyczących prania pieniędzy wskazuje na niską wartość nakładanych sankcji. Krajowe jednostki analityki finansowej najwięcej kontroli przeprowadzają w ban-kach spośród wszystkich instytucji obowiązanych. Im częściej te kontrole są przeprowadzane, tym więcej raportów dotyczących transakcji podejrzanych o pranie pieniędzy przesyłanych jest do krajowych jednostek analityki finan-sowej. Jednocześnie często kontrole te kończą się pouczeniami ze względu na stosowanie okresu przejściowego. Sama wartość obecnie stosowanych kar nie jest wysoka, w związku z czym nie wpływa na wywiązywanie się banków z obowiązków w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy. W ostatnim cza-sie najwięcej kar nałożono na banki w Stanach Zjednoczonych.

Istnieje silna współzależność pomiędzy przepisami wewnętrznymi insty-tucji finansowych dotyczących przeciwdziałania praniu pieniędzy, a dobrymi praktykami reprezentowanymi przez te podmioty .

Pranie pieniędzy skutkuje ponadto implementacją przepisów prawnych mających na celu zwalczanie tego zjawiska. W efekcie zgodnie z badania-mi przeprowadzonybadania-mi przez D. Mascianadaro⁷⁶ na przykładzie gospodarki włoskiej, rzadko kiedy prowadzi to do poprawy efektywności systemu banko-wego. W związku z tym indywidualne decyzje podejmowane przez instytucje finansowe skierowane są na ograniczenie kosztów, a rzadko na efektywność nota bene trudną do zmierzenia. Pomimo tego pewne koszty muszą być

75 International Chamber of Commerce (1999), Corporate Practices Manual on Extortion and Bribery .

76 D. Masciandaro (1999), Money laundering: the economics of regulation, „European Journal of Law & Economics”, Vol. 7, s. 225–240.

ponoszone i jeżeli nie wykraczają poza poziom optymalny, powodują popra-wę funkcjonowania instytucji.

Wpływ na wartość kosztów ma również koordynacja działań instytu-cji finansowych w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy. Jeżeli banki podejmują decyzje wdrażając przepisy regionalne w zakresie legalizacji dochodów pochodzących z pierwotnej działalności niezgodnej z literą prawa, koszty administracyjne ponoszone są tylko przez te banki, a nie przez ich konkurentów. Nie mogą one być jednocześnie przerzucone na klientów mogących dokonywać wyboru pomiędzy instytucjami, które nie ponoszą nakładów na ten cel, co z kolei skutkuje brakiem równowagi. Tylko podjęcie działań prawnych przez instytucje międzynarodowe redukuje ten problem wymuszając ponoszenie wydatków związanych z przeciwdziałaniem praniu pieniędzy przez wszystkie banki i instytucje finansowe. Pozostaje jedynie pro-blem ewentualnego przerzucenia kosztów na klientów.

Stosowana polityka w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy przyczy-nia się do kształtowaprzyczy-nia strategii przyjmowanej przez banki. Analiza kosztów związanych ze zwalczaniem legalizacji dochodów pochodzących z działalno-ści niezgodnej z prawem wskazuje na to, że banki w związku z przejz działalno-ściem przez regulatora na podejście oparte na ryzyku musza ponosić wyższe nakła-dy finansowe związane z badaniem transakcji przeprowadzanych przez klientów. Koszty te są wysokie dla dużych instytucji finansowych, jednak ich wartość w stosunku do ponoszonych kosztów operacyjnych stanowi wyższe obciążenie dla małych podmiotów. Wdrożenie przepisów dotyczących prze-ciwdziałania praniu pieniędzy jest niezwykle kosztochłonne. Jednocześnie banki muszą ponosić również nakłady bieżące na monitorowanie transak-cji. Wysoka wartość kosztów i jednocześnie możliwość generowania zysków związanych z przeprowadzaniem operacji finansowych skutkuje niechęcią banków wobec realizacji swoich obowiązków. W zaistniałej sytuacji bardzo często przyjmowana jest strategia nadraportowywania transakcji przez sektor bankowy .

Zaawansowane zjawisko prania pieniędzy w danym kraju przyczynia się do ograniczenia relacji biznesowych w ramach bankowości korespondencyj-nej z instytucjami finansowymi. W efekcie ogranicza ono przepływ środków finansowych i rozwój bankowości międzynarodowej. Ponadto wykorzystywa-nie nowoczesnych instrumentów płatności mobilnych oraz bankowości elek-tronicznej przez praczy przyczynia się do hamowania ich rozwoju.

Tabela 1.16. Podsumowanie skutków prania pieniędzy

Lp. Skutek

Bezpośredni

Pośredni

Gospodarka realna Sektor finansowy

Okres

ekonomiczny społeczny polityczny krótki długi

1 Straty ofiar i cele osiągane przez sprawcę X X X

2 Zniekształcenie konsumpcji X X X

3 Zniekształcenie inwestycji i oszczędności X X X

4 Sztuczny wzrost cen X X X

5 Nieuczciwa konkurencja X X X

6 Zmiany w eksporcie i imporcie X X X

7 Negatywny (lub pozytywny) efekt stopy wzrostu

gospodarczego X X X

8 Efekt wydajności, dochodów i zatrudnienia X X X

9 Niższe dochody sektora publicznego X X X

10 Zagrożenie prywatyzacji X X X X

11 Zmiany w popycie na pieniądz, kursu walut i stóp

procentowych X X X

12 Wzrost niestabilności kursów walutowych i stóp

procentowych X X X

13 Większa dostępność kredytów X X X

14 Wyższe przepływy kapitałowe X X X

15 Zmiany w zagranicznych inwestycjach bezpośrednich X X X 16 Ryzyko sektora finansowego, wypłacalności i płynności X X X X

17 Zyski sektora finansowego X X X

18 Reputacja sektora finansowego X X X X

19 Zanieczyszczenie legalnej działalności gospodarczej

przez niezgodną z prawem aktywność X X X X X

20 Zniekształcenie ekonomicznych statystyk X X X

21 Korupcja i łapówkarstwo X X X X

22 Wzrost przestępczości X X X X

23 Osłabienie instytucji politycznych X X X

24 Osłabienie zagranicznych celów politycznych X X X

25 Wzrost terroryzmu X X X X

Źródło: B. Unger (2006), The amounts and effects of money laundering, The Dutch Ministry of Finance Report, Den Haag, Netherlands, s. 100.

1.7. Wnioski

Pranie pieniędzy jest zjawiskiem transgranicznym. Jego nazwa powstała w latach dwudziestych XX wieku w wyniku działalności w Stanach Zjedno-czonych organizacji przestępczych trudniących się prócz typowej działal-ności przestępczej, legalizacją dochodów z niej pochodzących. Pomimo upływu prawie 100 lat do dnia dzisiejszego nie istnieje kompletna definicja tego zjawiska, zarówno w dotychczasowych regulacjach i przeprowadzanych badaniach, co w konsekwencji nastręcza wiele problemów związanych z jego interpretacją. Jako pranie pieniędzy można przyjąć legalizację dochodów pochodzących z pierwotnej działalności niezgodnej z prawem w celu ograni-czenia kosztów transakcyjnych przy jednoczesnym wykorzystaniu wszelkich dostępnych metod, a w szczególności instytucji finansowych, rodzące koszty społeczno – ekonomiczne dla gospodarki krajowej, jak i globalnej. Poprzez koszty te należy rozumieć:

• koszty ujęcia, oskarżenia oraz utraty wolności „pracza”;

• koszty alternatywne wynikające z możliwości funkcjonowania w gospo-darce legalnej;

• koszty straconego czasu;

• koszty wprowadzenia do legalnego obrotu, np. koszty łapówek, utrzyma-nia działalności przestępczej.

Przeprowadzone badania wskazują na zależność pomiędzy szarą strefą a praniem pieniędzy. Większość z nich upatruje dodatniej korelacji pomię-dzy tymi zjawiskami. Porównanie udziału pranych pieniępomię-dzy i szarej strefy w produkcie krajowym brutto obrazuje natomiast odwrotną zależność. Male-jący udział szarej strefy pociąga za sobą wzrost skali pranych pieniędzy w sto-sunku do produktu krajowego brutto. Wartość pranych pieniędzy jest wyższa niż rozmiary szarej strefy.

Z legalizacją dochodów pochodzących z pierwotnej działalności niezgod-nej z prawem utożsamiane jest pojecie finansowania terroryzmu, jednak należy zaznaczyć, że oba zjawiska charakteryzują się różnymi sposobami, działalnością i celami. Ich zestawienie jest wynikiem wykorzystywania podob-nych metod zwalczania przez sektor bankowy, jak i nadzorcę.

W rozdziale zostały przedstawione sposoby prania pieniędzy. Najlepiej zjawisko prezentuje model trójfazowy. Jednak coraz to nowsze metody zwią-zane z wykorzystywaniem elektronicznych kanałów transferu kapitału utrud-niają lokalizację brudnych pieniędzy.

Zwraca się uwagę na wiele czynników wpływających na pranie pienię-dzy. Dokonano ich pogrupowania na determinanty: prawne, ekonomiczne, społeczne oraz technologiczne. Samo zjawisko prania pieniędzy jest trudne do zmierzenia. Podejmowane dotychczas były liczne próby dokonania jego operacjonalizacji, jednak ze względu na jego charakter z ograniczonym skut-kiem. W praktyce jedyną mierzalną wielkością jest liczba i wartość transakcji podejrzanych o pranie pieniędzy raportowanych przez instytucje obowiązane do krajowych jednostek analityki finansowej. Zjawisko raportowania trans-akcji podejrzanych o pranie pieniędzy przez sektor bankowy uzależnione jest od poziomu rozwoju gospodarczego, stabilności gospodarczej, stopnia roz-woju rynku usług finansowych i jego struktury. Ponadto im bardziej restryk-cyjne przepisy w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy skierowane są do sektora bankowego, tym więcej raportów dotyczących transakcji podej-rzanych przesyłanych jest przez banki.

Zjawisko prania pieniędzy wywiera wiele negatywnych skutków dla gospodarki w przypadku krajów wysoko rozwiniętych. Przede wszystkim pro-wadzi do dysproporcji konsumpcji, inwestycji, jak i oszczędności. Powoduje jednocześnie zniekształcenie cen oraz konkurencji. Ponadto przyczynia się do wzrostu przepływu kapitału w celu legalizacji dochodów pochodzących z działalności niezgodnej z prawem. Jednocześnie skutkuje głębokimi zmia-nami dla instytucji finansowych. W związku z jego występowaniem wzrasta ryzyko wypłacalności i płynności sektora finansowego. Banki ponoszą koszty związane z jego przeciwdziałaniem oraz dostosowaniem się do obowiązują-cych przepisów międzynarodowych w zakresie jego zwalczania.

W przypadku oaz podatkowych, gdzie nie występują przestępstwa bazowe przepływ kapitału z tytułu legalizacji dochodów pochodzących z działalności niezgodnej z prawem skutkuje wzrostem gospodarczym przy jednoczesnym braku kosztów przestępstw bazowych. Napływ środków finansowych generu-je dodatkowe zyski dla sektora bankowego z tytułu realizacji operacji oraz zwiększa dostępność kredytów.

Następny rozdział ma na celu analizę dotychczas wdrożonych regulacji w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy przy uwzględnieniu roli orga-nizacji międzynarodowych trudniących się jego zwalczaniem.