prania pieniędzy w sektorze bankowym
2.1. Ustawodawstwo międzynarodowe
2.3.2. Przeciwdziałanie praniu pieniędzy w ustawie z dnia 16 listopada 2000 roku o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu 2000 roku o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu
terroryzmu
Znowelizowana ustawa z dnia 16 listopada 2000 roku o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu wprowadziła wiele zmian istotnych z punktu widzenia banków i instytucji finansowych. Wśród instytucji obowiązanych znalazły się między innymi takie podmioty jak (art. 2 ust. 1):
1. oddziały instytucji kredytowych w rozumieniu ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665, z późn. zm.);
2. instytucje finansowe mające siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Pol-skiej, oddziały instytucji finansowych niemających siedziby na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w rozumieniu ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r.
– Prawo bankowe;
3. banki krajowe, oddziały banków zagranicznych, w rozumieniu ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe;
4. Narodowy Bank Polski – w zakresie, w jakim prowadzi rachunki bankowe dla osób prawnych, sprzedaż monet, banknotów i numizmatów przezna-czonych na cele kolekcjonerskie oraz na inne cele, skup złota i wymianę zniszczonych środków płatniczych na podstawie ustawy z dnia 29 sierp-nia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (Dz. U. z 2005 r. Nr 1, poz. 2, z późn. zm.);
5. instytucje pieniądza elektronicznego, oddziały zagranicznych instytucji pieniądza elektronicznego oraz agentów rozliczeniowych, prowadzących
działalność na podstawie ustawy z dnia 12 września 2002 r. o elektronicz-nych instrumentach płatniczych (Dz. U. Nr 169, poz. 1385, z późn. zm.);
6. firmy inwestycyjne, banki powiernicze, w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz. U. Nr 183, poz. 1538, z późn. zm.);
7. zagraniczne osoby prawne prowadzące na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej działalność maklerską oraz towarowe domy maklerskie w rozu-mieniu ustawy z dnia 26 października 2000 r. o giełdach towarowych (Dz. U. z 2005 r. Nr 121, poz. 1019, z późn. zm.) oraz spółki handlowe, o których mowa w art. 50a tej ustawy;
8. Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. – w zakresie, w jakim prowadzi rachunki papierów wartościowych;
9. zakłady ubezpieczeń w zakresie ubezpieczeń na życie, w tym ubezpieczy-cieli krajowych, główne oddziały ubezpieczyubezpieczy-cieli z państwa niebędącego członkiem Unii Europejskiej, oddziały ubezpieczycieli z państwa człon-kowskiego Unii Europejskiej, pośredników ubezpieczeniowych w zakre-sie ubezpieczeń na życie, chyba że za ich działania odpowiedzialność ponosi ubezpieczyciel;
10. fundusze inwestycyjne, towarzystwa funduszy inwestycyjnych, w rozumie-niu ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych (Dz. U.
Nr 146, poz. 1546, z późn. zm.);
11. spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe;
12. przedsiębiorców prowadzących działalność factoringową;
13. przedsiębiorców w rozumieniu ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095, z późn. zm.), przyjmujących płatności za towary w gotówce o wartości równej lub prze-kraczającej równowartość 15.000 EUR, również gdy należność za okre-ślony towar jest dokonywana w drodze więcej niż jednej operacji.
Gro wymienionych instytucji stanowi ponad połowę podmiotów wska-zanych, jako jednostki obowiązane do prowadzenia działalności w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowania terroryzmu. Podkreśla to wagę instytucji finansowych w zwalczaniu analizowanego zjawiska. Ustawa (art. 2 ust. 1b) definiuje podmiot świadczący usługi finansowe, jako: „insty-tucję obowiązaną lub inną insty„insty-tucję, która posiada siedzibę poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz prowadzi we własnym imieniu i na własny rachunek, na podstawie zezwolenia właściwego państwowego organu nadzo-ru nad takim podmiotem, działalność polegającą na:
a) przyjmowaniu depozytów lub innych wartości majątkowych powierzonych pod tytułem zwrotnym,
b) udzielaniu kredytów,
c) zawieraniu umów leasingu finansowego, d) udzielaniu gwarancji i poręczeń,
e) obrocie na własny rachunek lub na rachunek klienta instrumentami rynku pieniężnego, dewizami, opcjami i terminowymi umowami na instrumenty finansowe typu futures,
f) uczestniczeniu w emisji instrumentów finansowych i świadczeniu usług związanych z taką emisją,
g) doradztwie dla przedsiębiorców w zakresie struktury kapitałowej, strategii przemysłowej oraz doradztwie dotyczącym łączenia się oraz nabywania przedsiębiorstw,
h) pośrednictwie na rynku pieniężnym,
i) zarządzaniu portfelem lub doradztwie inwestycyjnym,
j) przechowywaniu instrumentów finansowych lub administrowaniu nimi, k) udostępnianiu skrytek sejfowych.”
Tabela 2.5. Klasyfikacja czynności wskazanych w Ustawie z dnia 16 listopada 2000 r.
o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu zgodnie z prawem bankowym
Czynność Czynność
bankowa sensu stricto
Czynność bankowa sensu largo
Czynność niebankowa Przyjmowanie depozytów lub innych wartości
majątkowych powierzonych pod tytułem zwrotnym X
Udzielanie kredytów X
Zawieranie umów leasingu finansowego X
Udzielanie gwarancji X
Udzielanie poręczeń X
Obrót na własny rachunek lub na rachunek klienta instrumentami rynku pieniężnego, dewizami, opcjami i terminowymi umowami na instrumenty finansowe typu futures,
X X
Uczestniczenie w emisji instrumentów finansowych
i świadczenie usług związanych z taką emisją, X X Doradztwo dla przedsiębiorców w zakresie
struktury kapitałowej, strategii przemysłowej oraz doradztwie dotyczącym łączenia się oraz nabywania przedsiębiorstw,
X
Pośrednictwo na rynku pieniężnym, X
Czynność Czynność bankowa sensu stricto
Czynność bankowa sensu largo
Czynność niebankowa
Zarządzanie portfelem lub doradztwo inwestycyjne X
Przechowywanie instrumentów finansowych lub
administrowanie nimi, X
Udostępnianie skrytek sejfowych X
Źródło: opracowanie własne.
Instytucja obowiązana została zobligowana do oceny ryzyka klienta zgod-nie z czterema kryteriami (art. 10 a ust. 3), a mianowicie: ekonomicznym, geograficznym, przedmiotowym i behawioralnym. Poniższa tabela zawiera opis wskazanych kryteriów.
Tabela 2.6. Opis kryteriów oceny ryzyka klienta pod kątem ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu
Nazwa kryterium Opis
Ekonomiczne ocena transakcji klienta pod względem prowadzonej przez niego działalności gospodarczej;
Geograficzne dokonywanie transakcji nieuzasadnionych charakterem działalności gospodarczej zawieranych z podmiotami z państw, w których występuje wysokie zagrożenie prania pieniędzy i finansowania terroryzmu;
Przedmiotowe prowadzenie przez klienta działalności gospodarczej wysokiego ryzyka z punktu widzenia podatności na pranie pieniędzy i finansowanie terroryzmu;
Behawioralne nietypowe w danej sytuacji zachowanie klienta.
Źródło: Ustawa z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu ter-roryzmu, art. 10 a ust. 3.
Bank zobligowany jest do stosowania środków bezpieczeństwa finansowe-go wobec swoich klientów zfinansowe-godnie z art. 8b ust. 1 ustawy. Ich zakres stosowa-nia zależy od oceny ryzyka prastosowa-nia pieniędzy i finansowastosowa-nia terroryzmu przy uwzględnieniu opisanych kryteriów. Ze stosowania środków bezpieczeństwa finansowego zwolniony został (wg art. 8b ust. 2):
• Narodowy Bank Polski oraz
• operator publiczny w rozumieniu ustawy z dnia 12 czerwca 2002 r. – Prawo pocztowe, ale tylko w zakresie świadczenia usług przekazów pie-niężnych.
Ustawodawca podzielił środki bezpieczeństwa finansowego na trzy grupy:
podstawowe, uproszczone i wzmożone. Ich charakterystyka została zapre-zentowana w poniższej tabeli.
Tabela 2.7. Charakterystyka środków bezpieczeństwa finansowego
Szczegółowy opis Zastosowanie
Podstawowe środki bezpieczeństwa finansowego 1. identyfikacja klienta i weryfikacja jego
tożsamości na podstawie dokumentów lub informacji publicznie dostępnych;
2. podejmowanie czynności, z zachowaniem należytej staranności, w celu identyfikacji beneficjenta rzeczywistego i stosowaniu uzależnionych od oceny ryzyka odpowiednich środków weryfikacji jego tożsamości w celu uzyskania przez instytucję obowiązaną danych dotyczących tożsamości beneficjenta rzeczywistego, w tym ustalaniu struktury własności i zależności klienta;
3. uzyskiwanie informacji dotyczących celu i zamierzonego przez klienta charakteru stosunków gospodarczych;
4. bieżące monitorowanie stosunków gospodarczych z klientem, w tym badanie przeprowadzanych transakcji w celu zapewnienia, że przeprowadzane transakcje są zgodne z wiedzą instytucji obowiązanej o kliencie i profilu jego działalności oraz z ryzykiem, a także, w miarę możliwości, badanie źródła pochodzenia wartości majątkowych oraz bieżącym aktualizowaniu posiadanych dokumentów i informacji.
a) zawieranie umowy z klientem;
b) przeprowadzanie transakcji z klientem, z którym instytucja obowiązana nie zawarła uprzednio umowy, której równowartość przekracza 15.000 EUR, bez względu na to czy transakcja jest przeprowadzana, jako pojedyncza operacja czy kilka operacji, których okoliczności wskazują, że są one ze sobą powiązane;
c) podejrzenie prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu bez względu na wartość transakcji, formę organizacyjną oraz rodzaj klienta;
d) zachodzi wątpliwość czy otrzymane wcześniej dane są prawdziwe lub pełne.
Gdy nie może zrealizować obowiązków o których mowa w pkt. a–c:
• nie przeprowadza transakcji,
• nie podpisuje umowy z klientem lub rozwiązuje zawarte wcześniej umowy,
• przekazuje informację GIIF, w uzasadnionych przypadkach z uwzględnieniem ryzyka prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu, informacje o kliencie wraz z posiadanymi informacjami o planowanej przez niego transakcji.
Uproszczone środki bezpieczeństwa finansowego bieżące monitorowanie stosunków
gospodarczych z klientem, w tym badanie przeprowadzanych transakcji w celu zapewnienia, że przeprowadzane transakcje są zgodne z wiedzą instytucji obowiązanej o kliencie i profilu jego działalności oraz z ryzykiem, a także, w miarę możliwości, badanie źródła pochodzenia wartości majątkowych oraz bieżącym aktualizowaniu posiadanych dokumentów i informacji.
1. podmiot świadczący usługi finansowe, mający siedzibę na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej albo państwa równoważnego;
2. organy administracji rządowej, organy samorządu terytorialnego oraz organy egzekucyjne;
3. umowy ubezpieczenia na życie, w przypadku gdy składka roczna nie przekracza równowartości 1.000 EUR
Szczegółowy opis Zastosowanie Instytucje obowiązane gromadzą informacje
w celu ustalenia, czy klient spełnia warunki. lub składka jednorazowa nie przekracza równowartości 2.500 EUR;
4. polisy ubezpieczeniowe występujące w powiązaniu z ubezpieczeniem
emerytalnym, o ile warunki ubezpieczenia nie zawierają klauzuli o odpłatnym zrzeczeniu się przez ubezpieczonego praw wynikających z polisy oraz o ile polisy te nie mogą być użyte jako zabezpieczenie kredytu lub pożyczki;
5. pieniądz elektroniczny, w rozumieniu ustawy z dnia 12 września 2002 r. o elek-tronicznych instrumentach płatniczych, jeżeli maksymalna kwota przechowywana na nośniku nie przekracza: równowartości 150 EUR (w przypadku urządzenia, które nie może zostać ponownie naładowane) lub równowartości 2.500 EUR w danym roku kalendarzowym (w przypadku urzą-dzenia, które może zostać ponownie nała-dowane, chyba że kwota wykupu wynosi co najmniej równowartość 1.000 EUR w danym roku kalendarzowym).
po uwzględnieniu ryzyka prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu można ograniczyć stosowanie środków bezpieczeństwa finansowego do identyfikacji klienta i weryfikacji jego tożsamości na podstawie dokumentów lub informacji publicznie dostępnych przy zawieraniu umowy z klientem oraz gdy zachodzi wątpliwość czy otrzymane wcześniej dane są prawdziwe lub pełne.
spółka, której papiery wartościowe są dopuszczone do publicznego obrotu na rynku regulowanym, w co najmniej jednym państwie członkowskim Unii Europejskiej lub w państwie równoważnym
Wzmożone środki bezpieczeństwa finansowego Instytucje obowiązane stosują, w celu
zmniejszenia ryzyka, co najmniej jeden z następujących środków:
1. ustalenie tożsamości klienta na podstawie dodatkowych dokumentów lub informacji;
2. dodatkową weryfikację autentyczności przedstawionych dokumentów lub poświadczenie ich zgodności z oryginałem przez notariusza, organ administracji rządowej, organ samorządu terytorialnego lub podmiot świadczący usługi finansowe;
klient jest nieobecny do celów identyfikacji
Szczegółowy opis Zastosowanie 3. ustalenie, że pierwsza transakcja została
przeprowadzona za pośrednictwem rachunku klienta w podmiocie świadczącym usługi finansowe.
Instytucje obowiązane będące podmiotami świadczącymi usługi finansowe:
1. gromadzą informacje pozwalające na ustalenie zakresu działalności oraz czy podmiot świadczący usługi finansowe podlega nadzorowi państwowemu;
2. oceniają środki stosowane przez podmiot świadczący usługi finansowe będący korespondentem w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu;
3. sporządzają dokumentację określającą zakres odpowiedzialności każdego do klientów mających bezpośredni dostęp do rachunków bankowych korespondenta oraz że ma możliwość udostępnienia na żądanie korespondenta danych dotyczących zachowania środków bezpieczeństwa finansowego wobec klienta;
5. nawiązują współpracę po uprzednim uzyskaniu zgody zarządu lub wyznaczonego członka zarządu lub osoby wyznaczonej przez zarząd lub osoby wyznaczonej.
transgraniczne stosunki gospodarcze z instytucjami będącymi korespondentami z państw innych niż państwa członkowskie Unii Europejskiej oraz państw równoważnych
1. wprowadzane są procedury oparte na ocenie ryzyka w celu ustalenia, czy klient jest osobą zajmującą eksponowane stanowisko polityczne;
2. stosowanie środków odpowiednich do określonego ryzyka w celu ustalenia źródła pochodzenia wprowadzanych do obrotu wartości majątkowych;
osoby zajmujące eksponowane stanowiska polityczne
cd. Tabeli 2.7.
Szczegółowy opis Zastosowanie 3. prowadzenie stałej kontroli
przeprowadzanych transakcji;
4. zawieranie umowy z klientem po uprzednim uzyskaniu zgody zarządu, wskazanego członka zarządu lub osoby wyznaczonej przez zarząd lub osoby odpowiedzialnej za działalność instytucji obowiązanej;
5. możliwość przyjmowania oświadczeń na piśmie, czy dany klient jest osobą zajmującą eksponowane stanowisko polityczne pod rygorem odpowiedzialności karnej .
stosują odpowiednie środki bezpieczeństwa finansowego w celu przeciwdziałania praniu pieniędzy lub finansowaniu terroryzmu.
produkty lub transakcje pozwalające na zachowanie anonimowości
• nie nawiązuje i nie utrzymuje współpracy w ramach bankowości korespondencyjnej z bankiem fikcyjnym;
• nie nawiązują i nie utrzymują współpracy w ramach bankowości korespondencyjnej z instytucją obowiązaną, będącą
podmiotem świadczącym usługi finansowe, który zawiera umowy o prowadzenie rachunków z bankiem fikcyjnym.
bank fikcyjny
Źródło: opracowanie własne.
Wzmożone środki bezpieczeństwa finansowego powinny być stosowane wobec:
• banku fikcyjnego28,
• osób zajmujących eksponowane stanowiska polityczne29,
28 Ustawa definiuje bank fikcyjny, jako „podmiot świadczący usługi finansowe lub prowa-dzący równoważną działalność, utworzony na terytorium państwa, w którym nie posiada siedziby, w taki sposób, aby występowało rzeczywiste zarządzanie nim i kierowanie oraz który to podmiot nie jest stowarzyszony z grupą finansową działającą w sposób prawnie uregulowany.”(art. 2 ust. 1c)
29 Jako osoby zajmujące eksponowane stanowiska polityczne rozumie się (art. 2 ust. 1f) osoby fizyczne:
a) szefów państw, szefów rządów, ministrów, wiceministrów lub zastępców ministrów, członków parlamentu, sędziów sądów najwyższych, trybunałów konstytucyjnych oraz innych organów sądowych, których orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu, z wyjątkiem trybów nadzwyczajnych, członków trybunałów obrachunkowych, członków zarządów banków centralnych, ambasadorów, chargés d’affairs oraz wyższych oficerów sił
zbroj-• klientów niedostępnych do celów identyfikacji,
• zawierania transgranicznych stosunków gospodarczych z instytucjami będącymi korespondentami z państw innych niż państwa członkowskie Unii Europejskiej oraz państw równoważnych30,
• produktów i usług pozwalających na zachowanie anonimowości.
Pierwszym ze wskazanych środków bezpieczeństwa finansowego przez ustawodawcę jest identyfikacja klienta i weryfikacja jego tożsamości na podstawie dokumentów, danych lub informacji publicznie dostępnych, pochodzących z wiarygodnego, obiektywnego źródła. Identyfikacja klienta następuje w zależności od wymaganej formy prawnej.
W praktyce, jako beneficjenta rzeczywistego traktuje się osobę lub osoby rzeczywiste będące właścicielami lub kontrolującymi klienta. W przypadku klienta – osoby fizycznej, zazwyczaj jest ona jednocześnie beneficjentem rze-czywistym, chyba że okoliczności wskazują, że jest inaczej. Artykuł 2 ust. 1a ustawy zawiera definicję beneficjenta rzeczywistego, przez którego rozu-mie się:
a) „osobę fizyczną lub osoby fizyczne, które są właścicielami osoby prawnej lub sprawują kontrolę nad klientem albo mają wpływ na osobę fizyczną, w imieniu której przeprowadzana jest transakcja lub prowadzona jest działalność;
b) osobę fizyczną lub osoby fizyczne, które są udziałowcami lub akcjonariu-szami lub posiadają prawo głosu na zgromadzeniu wspólników w wysoko-ści powyżej 25% w tej osobie prawnej, w tym za pomocą pakietów akcji na okaziciela, z wyjątkiem spółek, których papiery wartościowe są w obro-cie zorganizowanym, podlegających lub stosujących przepisy prawa Unii
nych, członków organów zarządzających lub nadzorczych przedsiębiorstw państwo-wych – którzy sprawują lub sprawowali te funkcje publiczne w okresie roku od dnia zaprzestania spełniania przesłanek określonych w tych przepisach,
b) małżonków osób, o których mowa w lit. a, lub osoby pozostające z nimi we wspólnym pożyciu, rodziców i dzieci osób, o których mowa w lit. a, małżonków tych rodziców i dzieci lub osoby pozostające z nimi we wspólnym pożyciu,
c) które pozostają lub pozostawały z osobami, o których mowa w lit. a, w ścisłej współ-pracy zawodowej lub gospodarczej lub są współwłaścicielami podmiotów prawa, a także jedynymi uprawnionymi do majątku podmiotów prawa, jeżeli zostały one założone na rzecz tych osób
– mające miejsce zamieszkania poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.”
30 Jako państwo równoważne rozumie się rozumie się przez to państwo niebędące członkiem Unii Europejskiej, w którym stosowane są przepisy dotyczące przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, zgodne z prawem Unii Europejskiej (art. 2 ust. 11).
Europejskiej w zakresie ujawniania informacji, a także podmiotów świadczących usługi finansowe na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej albo państwa równoważnego – w przypadku osób prawnych;
c) osobę fizyczną lub osoby fizyczne, które sprawują kontrolę nad co naj-mniej 25% majątku – w przypadku podmiotów, którym powierzono administrowanie wartościami majątkowymi oraz rozdzielanie takich war-tości, z wyjątkiem podmiotów wykonujących czynności, o których mowa w art. 69 ust. 2 pkt. 4 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumen-tami finansowymi.”
• cech dokumentu stwierdzającego na podstawie odrębnych przepisów tożsamość osoby,
• imienia, nazwiska,
• obywatelstwa,
• adresu osoby dokonującej transakcji,
• numeru PESEL lub daty urodzenia w przypadku osoby nieposiadającej numeru PESEL, lub numeru dokumentu stwierdzającego tożsamość cudzoziemca, lub kodu kraju w przypadku przedstawienia paszportu;
Osoby prawne zapisanie aktualnych danych z wyciągu z rejestru sądowego lub innego dokumentu, wskazującego:
• nazwę (firmę),
• formę organizacyjną osoby prawnej,
• siedzibę i jej adres,
• numer identyfikacji podatkowej,
• imię, nazwisko i numer PESEL lub datę urodzenia w przypadku osoby nieposiadającej numeru PESEL, osoby reprezentującej tę osobę prawną;
Jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej
zapisanie aktualnych danych z dokumentu wskazującego:
• nazwę,
• formę organizacyjną,
• siedzibę i jej adres,
• numer identyfikacji podatkowej,
• imię, nazwisko i numer PESEL lub datę urodzenia w przypadku osoby nieposiadającej numeru PESEL, osoby reprezentującej tę jednostkę.
Strony transakcji niebędące klientami
ustalenie i zapisanie:
• nazwy (firmy) lub imienia i nazwiska,
• adresu,
w zakresie, w jakim dane te można ustalić przy zachowaniu należytej staranności.
Źródło: opracowanie własne.
Identyfikacja beneficjenta rzeczywistego zgodnie z art. 9 ust. 3 obejmuje zapisanie i ustalenie danych osobowych, a w szczególności imienia, nazwiska i adresu. Dodatkowo, jeżeli jest to możliwe instytucja finansowa powinna ustalić obywatelstwo, numer PESEL lub datę urodzenia w przypadku osoby nieposiadającej numeru PESEL, lub numer dokumentu stwierdzającego toż-samość cudzoziemca, lub kod kraju w przypadku przedstawienia paszportu.
Kolejnym ze stosowanych środków bezpieczeństwa finansowego jest wery-fikacja tożsamości klienta oraz beneficjenta rzeczywistego. Zgodnie z art. 9a ust. 1, polega ona na sprawdzeniu danych dotyczących klienta oraz bene-ficjanta rzeczywistego, zebranych podczas procesu identyfikacji. Następuje ona przed zawarciem umowy z klientem lub przeprowadzeniem transakcji.
Weryfikacja może być zakończona po nawiązaniu stosunków gospodarczych w przypadku, gdy jest to konieczne dla zapewnienia dalszego prowadze-nia działalności gospodarczej oraz gdy występuje niewielkie ryzyko praprowadze-nia pieniędzy lub finansowania terroryzmu. W przypadku działalności ubez-pieczeniowej, w zakresie ubezpieczeń na życie, weryfikacja tożsamości upo-sażonego lub uprawnionego z tytułu polisy może nastąpić w chwili wypłaty lub przed jej dokonaniem albo w momencie, gdy uposażony lub uprawniony zamierza wykonać prawa wynikające z umowy ubezpieczenia.
Kolejnym elementem środków bezpieczeństwa finansowego jest badanie stosunków gospodarczych klienta. Jako stosunki gospodarcze zgodnie z art. 2 ust. 1d ustawy rozumie się „relacje instytucji obowiązanych z klientem zwią-zane z działalnością gospodarczą, w rozumieniu ustawy z dnia 2 lipca 2004 r.
o swobodzie działalności gospodarczej, które w chwili ich nawiązywania rokują długotrwałą współpracę.” Generalny Inspektor Informacji Finanso-wej zwraca uwagę na potrzebę zrozumienia celu stosunków gospodarczych i związanego z nimi charakteru realizowanych transakcji.31 W związku z tym do dobrych praktyk zalicza się opracowywanie i stosowanie przez instytucje finansowe, a w szczególności banki, programu „Poznaj swojego klienta”. Pro-gram ten wyznacza standardy ostrożnościowe w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy i zawiera w szczególności kwestie związane z:
• identyfikacją klienta i beneficjenta rzeczywistego,
• monitorowaniem rachunku i transakcji,
• zasadami postępowania w przypadku pojawienia się wątpliwości, co do celowości realizacji transakcji.
31 Ministerstwo Finansów (2012), Przeciwdziałanie praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.
Poradnik dla instytucji obowiązanych i współpracujących, Warszawa.
Program ten może być elementem procedury wewnętrznej lub stanowić odrębny dokument.
Ostatnim ze stosowanych środków bezpieczeństwa finansowego jest bieżące monitorowanie transakcji i ustalanie źródeł pochodzenia wartości majątkowych. Ustawa w art. 2 ust. 3 wartości majątkowe definiuje, jako:
• środki płatnicze,
• instrumenty finansowe32,
• inne papiery wartościowe lub wartości dewizowe,
• prawa majątkowe,
• rzeczy ruchome oraz
• nieruchomości”.
Wyniki analiz powinny być dokumentowane w formie papierowej lub elektronicznej. Ważnym elementem analiz jest identyfikowanie transakcji odbiegających od profilu klienta. Zasadnicze znaczenie ma wówczas iden-tyfikowanie wszystkich operacji niejasnych, powiadomienie o zaistnieniu wątpliwości osoby odpowiedzialnej za przeciwdziałanie praniu pieniędzy
32 Instrumenty finansowe w rozumieniu art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (art. 2 ust. 1) to: „papiery wartościowe, niebędące
32 Instrumenty finansowe w rozumieniu art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (art. 2 ust. 1) to: „papiery wartościowe, niebędące