Model trójfazowy prania pieniędzy

Ukrywanie przed organami państwa środków pochodzących z działal-ności przestępczej jest niezwykle trudne. W związku z tym, aby udaremnić ich lokalizację stosowane są zróżnicowane metody wykorzystujące niemal wszystkie dostępne metody. Pomimo wielu sposobów na legalizację docho-dów pochodzących z działalności przestępczej, ukształtował się pewien sche-mat tego działania. Najczęściej proces prania pieniędzy składa się z trzech etapów, wśród których można wyróżnić: umiejscawianie (ang. placement), maskowanie (ang. layering) oraz integrację (ang. integration). W niektórych analizach wyróżniana jest również czwarta faza, jaką jest etap przygotowaw-czy. Poniższa tabela zawiera podstawowe i zarówno najczęściej stosowane techniki prania pieniędzy.

Pierwszy etap prania pieniędzy – faza wstępna, inaczej zwana przygoto-wawczą opiera się na transferze zgromadzonej gotówki z miejsca pierwotne-go pochodzenia środków finansowych do miejsca kontynuowania procesu.

Na tym etapie dochodzi do aranżowania całego procederu legalizacji, między innymi formułowana jest strategia późniejszego postępowania. W celu uła-twienia wprowadzenia do obrotu dokonywana jest zamiana środków mają-cych swe źródło w działalności nielegalnej na większe nominały, jak i walutę obcą. Proces ten nazywa się uszlachetnianiem (ang. puryfing), lub rafinowa-niem (ang. refining) gotówki.³⁸ Z badań przeprowadzonych przez celników amerykańskich wynika, że prawie wszystkie banknoty o niskim nominale miały kontakt z narkotykami.³⁹ Jedną z najpopularniejszych technik wyko-rzystywanych na tym etapie jest metoda walizkowa, polegająca na przewozie wymienionej już gotówki.⁴⁰

Kolejnym etapem jest umiejscawianie, które polega na bezpośredniej lokalizacji dochodów w systemie finansowym. Zarówno faza przygotowaw-cza, jak i faza lokowania są najbardziej istotne, pod względem przeciwdzia-łania praniu pieniędzy, bowiem najwięcej przestępstw jest wykrywanych na tym etapie. Ze względu na szerokie spektrum oferowanych usług, najbardziej

38 A. Wawrzybok (2008), Pecunia non olet? Skuteczność wspólnotowych uregulowań prawnych w walce z procederem prania brudnych pieniędzy w Polsce i Unii Europejskiej, ZNZE WSIiZ 3/2008 (8), ISSN 1689-9229, s. 13–57, s. 35

39 J.W. Wójcik (2000), Rola mafii w praniu pieniędzy, „Biuletyn Bankowy”, nr 7- 8/ 2000, s. 23.

40 R. Jankowski, Proceder „prania brudnych pieniędzy…

Tabela 1.10. Techniki prania pieniędzy

ü nabywanie substytutów gotówki, np. czeków

ü dokonywanie przekazów gotówkowych,

ü inwestowanie brudnych pieniędzy przez radcę

narażonymi na atak ze strony organizacji przestępczych są banki. Charakte-rystycznymi elementami tej fazy są:

• krótkoterminowość transakcji oraz wykorzystywanych instrumentów finansowych,

• prostota przeprowadzanych operacji finansowych,

• gotówkowa forma transakcji,

• wprowadzanie dochodów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa.

Do jednych z najpopularniejszych technik wykorzystywanych w tej fazie należy mieszanie (ang. blending) dochodów pochodzących zarówno z legal-nej, jak i nielegalnej działalności gospodarczej. W tym celu wybierane są zazwyczaj podmioty charakteryzujące się wysokimi obrotami i zyskami, aby nie wzbudzać podejrzeń organów ścigania.⁴¹ Do interesujących metod lega-lizacji dochodów pochodzących z pierwotnej działalności niezgodnej z literą prawa należy również rozproszenie (ang. smurfing). Polega ono na wyko-rzystywaniu dużej liczby osób dokonujących transakcji poniżej ustawowego progu obligującego instytucje obowiązane do zawiadomienia krajowej jed-nostki analityki finansowej. Działalność taka wymaga dokonywania licznych operacji w różnych instytucjach w celu uniknięcia identyfikacji, w związku z czym uważana jest za jedną z najbardziej czasochłonnych metod. Występuje kilka odmian rozproszenia, do których należą między innymi:

• rozproszenie towarowe – polega na zakupie za gotówkę towarów luksuso-wych, a następnie odsprzedaż w kraju docelowym;

• zakup własnego mienia (ang. buy back) – przedmiotem obrotu staje się mienie, którego właścicielem jest kupujący;

• dzielenie (ang. structuring), podlegające na dokonywaniu małych wpłat, które nie mogą przekraczać limitów, powyżej których występuje obowią-zek rejestracji transakcji przez jednostki obowiązane. W tej metodzie nie wykorzystuje się smerfów.⁴²

W celu legalizacji dochodów pochodzących z pierwotnej działalności przestępczej używane są sfałszowane dokumenty tożsamości przy dokony-waniu wpłat i wypłat, konta firmowe, czy sejfy nocne.

Inną metodą wykorzystywaną w tej fazie jest zakładanie fikcyjnych firm (ang. shell corporations), będących przedsiębiorstwami „przykrywkami”.

Firmy, które są przedmiotem prania pieniędzy posiadają cechy typowe dla organizacji istniejących w gospodarce legalnej, takie jak: nazwa, siedziba,

41 T. Kuijlen, G. Migut (2004), Wykrywanie nadużyć i prania brudnych pieniędzy, StatSoft Polska, s. 73.

42 J. Grzywacz (2010), Pranie pieniędzy…

rachunki bankowe. Jedyną różnicą jest brak działalności gospodarczej i fik-cyjne obroty. W tej fazie przeprowadzane są również transakcje polegające na nadfakturowywaniu lub niedofakturowywaniu eksportu i importu. Proce-der ten nazywany jest transferowaniem cen (ang. transfer pricing) i polega na sprzedaży po zawyżonych lub zaniżonych cenach. Odmianą transferowania cen są tzw. transakcje puste, których istotą jest fałszowanie i dokonywanie fikcyjnych operacji handlowych.

W dalszej kolejności środki podlegają maskowaniu, czyli przeprowadza-niu wielu operacji finansowych, nierzadko o zasięgu międzynarodowym, w celu utrudnienia lokalizacji transakcji początkowej. Zazwyczaj nie mają one uzasadnienia ekonomicznego, a ich transfer następuje przy wykorzysta-niu Internetu. Za miejsca docelowe przepływu brudnych pieniędzy najczę-ściej wybierane są oazy podatkowe. Podstawowe cechy charakterystyczne tej fazy to:

• dokonywanie bardzo dużej liczby transakcji;

• wykonywanie transakcji, które nie mają sensu ekonomicznego;

• częste zmiany rodzajów środków majątkowych podlegających praniu;

• korzystanie z elektronicznych form przekazu pieniędzy;

• przesyłanie pieniędzy na konta bankowe w oazach podatkowych.

Aby trudno było udowodnić nielegalne pochodzenie środków będących przedmiotem prania pieniędzy wykorzystuje się organy podatkowe, co jest charakterystyczne dla ostatniej fazy – integracji. Dokonuje się również gro-madzenia majątku w jednym miejscu w celu łatwiejszego jego rozdyspono-wywania .

Poniższa tabela stanowi uproszczenie modelu trójfazowego prania pie-niędzy.

Tabela 1.11. Model trójfazowy prania pieniędzy

Umiejscawianie Maskowanie Integracja

• systemu finansowego, w szczególności w rajach

Źródło: M. Prengel (2003), Środki zwalczania przestępczości prania pieniędzy…, s. 134.