Pranie pieniędzy w kodeksie karnym z 1997 roku

Pranie pieniędzy, jak już zostało nadmienione jest czynem niedozwolo-nym i podlega karze pozbawienia wolności. Poza ustawą problem ten został podjęty w kodeksie karnym z 1997 roku. Zgodnie z art. 299 karze pozbawie-nia wolności od 6 miesięcy do 8 lat podlega osoba, która:

• „środki płatnicze, instrumenty finansowe, papiery wartościowe, warto-ści dewizowe, prawa majątkowe lub mienie ruchome lub nieruchomowarto-ści, pochodzące z korzyści związanych z popełnieniem czynu zabronionego, przyjmuje, przekazuje lub wywozi za granicę, pomaga do przenoszenia ich własności lub posiadania albo podejmuje inne czynności, które mogą udaremnić lub znacznie utrudnić stwierdzenie ich przestępnego pocho-dzenia lub miejsca umieszczenia, ich wykrycie, zajęcie albo orzeczenie przepadku” (art. 299 §1).

• „będąc pracownikiem lub działając w imieniu lub na rzecz banku, insty-tucji finansowej lub kredytowej lub innego podmiotu, na którym na podstawie przepisów prawa ciąży obowiązek rejestracji transakcji i osób dokonujących transakcji, przyjmuje, wbrew przepisom, środki płatni-cze, instrumenty finansowe, papiery wartościowe, wartości dewizowe, dokonuje ich transferu lub konwersji, lub przyjmuje je w innych oko-licznościach wzbudzających uzasadnione podejrzenie, że stanowią one”

przedmiot prania pieniędzy „lub świadczy inne usługi mające ukryć ich przestępcze pochodzenie lub usługi w zabezpieczeniu przed zajęciem”

(art. 299 §2)

Przy określeniu zachodzenia czynu prania pieniędzy bierze się pod uwagę wymóg umyślności, bowiem pozwala on na ustalenie świadomości popełnie-nia przestępstwa z punktu widzepopełnie-nia strony podmiotowej. Katalog środków

finansowych podlegających praniu pieniędzy ma charakter otwarty. Wyróż-nia się wśród nich:

• środki płatnicze⁴⁰,

• instrumenty finansowe⁴¹,

• papiery wartościowe⁴²,

40 Zgodnie z art. 31 i 32 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku o Narodowym Banku Polskim prawnymi środkami płatniczymi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej są znaki pienięż-ne emitowapienięż-ne przez Narodowy Bank Polski. Znaki pieniężpienięż-ne niepodlegające wskutek zużycia warunkom ustalonym przez Prezesa NBP przestają być prawnym środkiem płatni-czym, ale ustawa Prawo dewizowe z dnia 29 grudnia 1998 roku uwzględnia przy definicji krajowych i zagranicznych środków płatniczych środki płatnicze wycofane z obiegu lecz podlegające wymianie.

41 Instrumentami finansowymi w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o obrocie instrumentami finansowymi są zgodnie z art. 2 ust. 1: 1) papiery wartościowe; 2) niebę-dące papierami wartościowymi: a) tytuły uczestnictwa w instytucjach wspólnego inwesto-wania, b) instrumenty rynku pieniężnego, c) opcje, kontrakty terminowe, swapy, umowy forward na stopę procentową, inne instrumenty pochodne, których instrumentem bazo-wym jest papier wartościowy, waluta, stopa procentowa, wskaźnik rentowności lub inny instrument pochodny, indeks finansowy lub wskaźnik finansowy, które są wykonywane przez dostawę lub rozliczenie pieniężne, d) opcje, kontrakty terminowe, swapy, umowy forward na stopę procentową oraz inne instrumenty pochodne, których instrumentem bazowym jest towar i które są wykonywane przez rozliczenie pieniężne lub mogą być wykonane przez rozliczenie pieniężne według wyboru jednej ze stron, e) opcje, kontrakty terminowe, swapy oraz inne instrumenty pochodne, których instrumentem bazowym jest towar i które są wykonywane przez dostawę, pod warunkiem, że są dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym lub w alternatywnym systemie obrotu, f) niedopusz-czone do obrotu na rynku regulowanym ani w alternatywnym systemie obrotu opcje, kontrakty terminowe, swapy, umowy forward oraz inne instrumenty pochodne, których instrumentem bazowym jest towar, które mogą być wykonane przez dostawę, które nie są przeznaczone do celów handlowych i wykazują właściwości innych pochodnych instrumentów finansowych, g) instrumenty pochodne dotyczące przenoszenia ryzyka kredytowego, h) kontrakty na różnicę, i) opcje, kontrakty terminowe, swapy, umowy forward dotyczące stóp procentowych oraz inne instrumenty pochodne odnoszące się do zmian klimatycznych, stawek frachtowych, uprawnień do emisji oraz stawek inflacji lub innych oficjalnych danych statystycznych, które są wykonywane przez rozliczenie pieniężne albo mogą być wykonane przez rozliczenie pieniężne według wyboru jednej ze stron, a także wszelkiego rodzaju inne instrumenty pochodne odnoszące się do aktywów, praw, zobowiązań, indeksów oraz innych wskaźników, które wykazują właściwości innych pochodnych instrumentów finansowych.

42 Papierami wartościowymi w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o obrocie instrumentami finansowymi są zgodnie z art. 3 ust. 1: a) akcje, prawa poboru w rozumie-niu przepisów ustawy z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz. U.

Nr 94, poz. 1037, z późn. zm.), prawa do akcji, warranty subskrypcyjne, kwity depozytowe, obligacje, listy zastawne, certyfikaty inwestycyjne i inne zbywalne papiery wartościowe, w tym inkorporujące prawa majątkowe odpowiadające prawom wynikającym z akcji lub

• wartości dewizowe⁴³,

• prawa majątkowe,

• mienie ruchome⁴⁴,

• mienie nieruchome⁴⁵ .

Wspomniane środki finansowe muszą być związane z popełnieniem czynu zabronionego. Mienie posiada cechy prania pieniędzy do momentu, gdy dana osoba skutecznie nabyła prawa do jego posiadania. Nabycie możliwe jest na podstawie przepisów o ochronie nabywcy w dobrej wierze, dlatego pieniądze pochodzące z prania pieniędzy nie mogą być ważnym przedmio-tem czynności cywilnoprawnej.

Czynności sprawcze związane z praniem pieniędzy polegają na przyjęciu wartości majątkowych, czyli objęciu ich we władztwo, przez co należy rozu-mieć faktyczne nimi dysponowanie, na podstawie porozumienia między stro-nami. Przekazanie lub wywóz za granicę odnoszą się, zgodnie z art. 2 pkt. 17 Prawa dewizowego, do wywozu rozumianego dosłownie, jak i przeniesienia fizycznego podczas przeprawy pieszej przez granicę, przelewów, przesyłek pocztowych itp. Przeniesienie własności zdefiniowane zostało w  art. 155 Kodeksu cywilnego. Można go dokonać przy wykorzystaniu umowy sprze-daży, zamiany, darowizny oraz innej umowy zobowiązującej do przeniesienia własności. Przeniesienie posiadania na drodze art. 336 Kodeksu cywilnego rozumiane jest jako wydanie rzeczy i dokumentów umożliwiających rozpo-rządzanie rzeczą, co jest równoznaczne z wydaniem samej rzeczy. „Pomoc”

polega natomiast na poszukiwaniu nabywców, umożliwieniu kontaktu pomiędzy stronami, odbywaniu z nimi spotkań i zawieraniu porozumień.

Samo zajęcie odnosi się do mienia ruchomego, pozostałe środki finansowe mogą być objęte zabezpieczeniem majątkowym.⁴⁶

z zaciągnięcia długu, wyemitowane na podstawie właściwych przepisów prawa polskiego lub obcego, b) inne zbywalne prawa majątkowe, które powstają w wyniku emisji, inkor-porujące uprawnienie do nabycia lub objęcia papierów wartościowych określonych w lit.

a, lub wykonywane poprzez dokonanie rozliczenia pieniężnego (prawa pochodne).

43 Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt. 8 ustawy Prawo dewizowe z dnia 27 lipca 2002 roku rozumie się zagraniczne środki płatnicze (waluty obce i dewizy) oraz złoto dewizowe i platyna dewizowa .

44 Zgodnie z art. 44 ustawy Kodeks cywilny z dnia 23 kwietnia 1964 r. mieniem są rzeczy i inne prawa majątkowe.

45 Zgodnie z art. 46 ust. 1 Kodeksu cywilnego nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.

46 B. Bieniek, (2010), Pranie pieniędzy w prawie…, s. 206.

Sprawcą czynu ujętego w art. 299 §2 jest również osoba, która nie doko-nuje prania pieniędzy, lecz w nim uczestniczy w sposób pośredni. Pojęcie pracownika dotyczy nie tylko osób wykonujących stosunek pracy w ramach umowy o pracę, ale również osób wykonujących zlecone zadania w ramach umów cywilnoprawnych. Ustawodawca zwraca uwagę na miejsce zatrudnie-nia, a mianowicie wyróżnia pracowników:

• banku⁴⁷,

• instytucji finansowej⁴⁸,

• instytucji kredytowej⁴⁹,

• lub innego podmiotu, na którym na podstawie przepisów prawa ciąży obowiązek rejestracji transakcji i osób dokonujących transakcji.

Przeniesienie polega natomiast na fizycznym przejęciu władztwa nad przedmiotem. Jako transfer należy rozumieć przekazanie lub przelew środ-ków płatniczych. Natomiast konwersja to zmiana dotychczasowych

warun-47 Ustawa prawo bankowe z dnia 29 sierpnia 1997 r. definiuje w art. 2 bank, jako: „osobę prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie zezwoleń upraw-niających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powie-rzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym”.

48 Ustawa prawo bankowe z dnia 29 sierpnia 1997 r. definiuje w art. 4 ust. 1 pkt. 7 insty-tucje finansową, jako: „podmiot niebędący bankiem ani instytucją kredytową, którego podstawowa działalność będąca źródłem większości przychodów polega na wykonywa-niu działalności gospodarczej w zakresie: a) nabywania i zbywania udziałów lub akcji, b) udzielania pożyczek ze środków własnych, c) udostępniania składników majątkowych na podstawie umowy leasingu, d) świadczenia usług w zakresie nabywania i zbywania wierzytelności, e) świadczenia usług płatniczych zgodnie z przepisami ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (Dz. U. Nr 199, poz. 1175), f) emitowania instrumentów płatniczych i administrowania nimi w zakresie nieuregulowanym w ustawie z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych, g) udzielania gwarancji, poręczeń lub zaciągania innych zobowiązań nieujmowanych w bilansie, h) obrotu na rachunek własny lub rachunek innej osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyj-nej nieposiadającej osobowości praworganizacyj-nej, o ile posiada zdolność prawną: terminowymi operacjami finansowymi, instrumentami rynku pieniężnego, papierami wartościowymi, i) uczestniczenia w emisji papierów wartościowych lub świadczenia usług związanych z taką emisją, j) świadczenia usług w zakresie zarządzania aktywami, k) świadczenia usług w zakresie doradztwa finansowego, w tym inwestycyjnego, l) świadczenia usług polegających na wykonywaniu zleceń na rynku pieniężnym.”

49 Zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt. 17, jako instytucję kredytową rozumie się: „podmiot mający swoją siedzibę za granicą Rzeczypospolitej Polskiej na terytorium jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej, zwanych dalej „państwami członkowskimi”, prowadzący we własnym imieniu i na własny rachunek, na podstawie zezwolenia właściwych władz nadzorczych, działalność polegającą na przyjmowaniu depozytów lub innych środków powierzonych pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym i udzielaniu kredytów lub na wyda-waniu pieniądza elektronicznego.”

ków umowy kredytu lub pożyczki. W literaturze zwraca się uwagę na to, iż do pociągnięcia pracownika instytucji finansowej do odpowiedzialności karnej wystarczy, aby miał on świadomość społecznej oceny okoliczności.⁵⁰ Ustawo-dawca odwołuje się w ten sposób do doświadczenia zawodowego.

Karze pozbawienia wolności od roku do 10 lat podlega osoba, która:

• działa w porozumieniu z innymi osobami (art. 299 §5) lub

• osiągała znaczną korzyść majątkową z prania pieniędzy (art. 299 §6).

Porozumienie z innymi osobami oznacza, że aby warunek klasyfikacji do surowszej kary miał miejsce, wymagana jest współpraca przynajmniej dwóch osób. Pojęcie znacznej korzyści majątkowej nie zostało zdefiniowane, co daje większą swobodę w ocenie wartości pranych pieniędzy.

W razie skazania za przestępstwo prania pieniędzy następuje przepadek przedmiotów pochodzących bezpośrednio lub pośrednio z przestępstwa, a także korzyści z tego przestępstwa lub ich równowartość, chociażby nie stanowiły one własności sprawcy. Przepadku nie orzeka się w całości lub w części, jeżeli przedmiot, korzyść lub jej równowartość podlegają zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu podmiotowi (art. 299 §7).

W przypadku osób, które dobrowolnie ujawniły wobec organu powołane-go do ścigania przestępstw:

• informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa,

• okoliczności jego popełnienia,

co zapobiegło popełnieniu innego przestępstwa, nie podlegają karze pozbawienia wolności. Jeżeli natomiast sprawca czynił starania zmierzające do ujawnienia tych informacji i okoliczności, sąd stosuje nadzwyczajne zła-godzenie kary.