Skutki prania pieniędzy dla gospodarki realnej

Pierwszym z obszarów, na którym obserwowane są efekty prania pienię-dzy jest gospodarka realna. Im wyższa jest skłonność do korupcji w danym kraju tym mniej informacji o transakcjach podejrzanych o pranie pieniędzy jest przesyłanych do krajowych jednostek analityki finansowej. J. Strachan, D. Smith i W. Beedles w swoim badaniu opartym na 70 przypadkach dowie-dli, że firmy przejawiające skłonność do korupcji charakteryzują się ujemną stopą zwrotu z zainwestowanego kapitału.⁶⁴ Zjawisko korupcji jest jednym z czynników ryzyka geograficznego prania pieniędzy, branym pod uwagę przy realizowaniu transakcji w ramach bankowości korespondencyjnej. Można zatem przypuszczać, że skutkiem prania pieniędzy jest ujemna stopa zwrotu z zainwestowanego kapitału, a tym samym negatywny efekt w postaci pozio-mu inwestycji. Liczne badania przeprowadzone na temat korupcji⁶⁵

wska-64 J.L. Strachan, D.B. Smith, W.L. Beedles (1983), The Price Reaction of (Alleged) Corporate Crime, “The Financial Review”, s. 121.

65 P. Mauro (1997), The Effects of Corruption on Growth, Investment, and Government Expenditure: a Cross – Country Analysis, Corruption and the Global Economy, Institute for International Economics p. 83; P. Mauro (1995), Corruption and Growth, Quarterly Journal of Economics; K. Murphy, A. Shleifer, R.W. Vishny (1993), Why Is Rent-Seeking

rachunki korespondencyjne

rozproszenie handlu płatności elektroniczne

karty debetowe i kredytowe brokerskie

karty podarunkowe i usługi giftowe typu online transakcje bankowe za pomocą interfejsu transfer wartości kradzionych, karty pre paid,

hawala, kwity, instrumenty na okaziciela transakcje kompensacyjne, przepływ towarów,

fałszywe fakturowanie płatności fizyczny transport wartości

zują ponadto na występowanie zjawiska spirali pomiędzy praniem pieniędzy a skalą korupcji.

Kraje, które zaimplementowały mało restrykcyjne przepisy mogą być narażone na sankcje wymierzone przez ważnych partnerów gospodarczych.

Zgodnie ze stanowiskiem reprezentowanym przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy⁶⁶, państwa ułatwiające pranie pieniędzy poprzez niedostosowanie się do ogólnoświatowych rozwiązań w zakresie przeciwdziałania analizowa-nemu zjawisku, mogą mieć ograniczony dostęp do środków finansowych.

Legalizacja dochodów pochodzących z pierwotnej działalności niezgodnej z prawem pozostawia również swoje piętno na zachowaniu przedsiębiorstw.

Wywołuje sztuczne zawyżanie cen dóbr i usług. Niszczona jest ponadto uczci-wa konkurencja. Księgouczci-wanie zakupu touczci-warów po niższej cenie, a sprzedaż po zawyżonej pozwalają, na legalizację zysku i odprowadzenie podatku.

Zwiększanie obrotów, szczególnie w branży charakteryzującej się wysokimi przepływami pieniężnymi, zaniżanie w tym celu cen, to kolejny negatywny skutek dla gospodarki. Wszystkie te efekty prowadzą do destabilizacji syste-mu finansowego, a przede wszystkim podatkowego. Dochodzi do redystry-bucji dochodów społeczeństwa wynikających z nielegalnych źródeł środków pochodzących z prania pieniędzy.

Z badań przeprowadzonych przez R. Aruajo i T. Moreira⁶⁷ wynika, iż efektywność prania pieniędzy pozytywnie wpływa na poziom konsumpcji.

Istnieje optymalne rozwiązanie, w którym legalna i nielegalna aktywność gospodarcza współistnieje. Przy zachowaniu stałych warunków dla dwóch gospodarek M. Sidrausky’ego⁶⁸, proporcja pomiędzy konsumpcją i kapitałem jest taka sama, z tym że stosunek konsumpcji do kapitału jest wyższy w przy-padku gospodarki legalnej.

Można oczekiwać również, że w momencie, gdy proces prania zostanie zakończony środki finansowe zostają przeznaczone częściowo na konsump-cję lub inwestycje. Zainwestowane środki finansowe przyczyniają się do rozwoju gospodarczego danego kraju, jednak nie w miejscu powstania prze-stępstwa bazowego, a na obszarze legalizacji dochodów pochodzących

z dzia-So Costly to Growth?, “American Economic Review”, s. 409; L.I. Shelly (1997), Paying the Price: Organized Crime Has Exacted a Heavy Toll on Russia’s Economy”, Rosja; L.I. Shelly (1997), The Price Tag of Russia’s Organized Crime, The World Bank’s Transition.

66 International Monetary Fund, (2000), IMF Concludes Article IV Consultation with Vanuatu, September .

67 R.A. Araujo, T.B. Moreira (2005), An Inter – Temporal Model of Dirty Money, “Journal of Money Laundering Control”, marzec 2005.

68 M. Sidrausky (1967), Rational Choice and Patterns of Growth in a Monetary Economy,

“American Economic Review”, vol. 57, no. 2, s. 534–544.

łalności niezgodnej z prawem, co nazywane jest efektem „ Seszeli”. Kraje będące miejscem napływu brudnych pieniędzy czerpią wówczas pozytywne efekty z takiego działania. Stosują liberalną politykę w zakresie przeciwdzia-łania analizowanemu zjawisku. Dotyczy to w szczególności oaz podatkowych, nieposiadających przemysłu i złóż naturalnych. W przypadku takich krajów zjawisko prania pieniędzy przynosi pozytywne efekty w postaci wzrostu tempa rozwoju gospodarczego, rozwoju rynku usług finansowych przy jed-nocześnie niskich kosztach przestępczości bazowej.

Legalizacja dochodów pochodzących z pierwotnej działalności niezgod-nej z prawem powoduje przenoszenie środków finansowych w kierunku tak zwanych sterylnych inwestycji (ang. steril investments), czyli takich, które nie generują dodatkowej wartości dodanej w postaci wzrostu produktywności gospodarki. Do inwestycji tych należą: nieruchomości, biżuteria, antyki, dzieła sztuki, czy konsumpcja dóbr luksusowych (najczęściej samochodów).

Może to przyczynić się do przesunięcia inwestycji w kierunku wymienionej działalności. Najpopularniejsze z tych inwestycji – nieruchomości – mogą prowadzić do sztucznego zawyżania cen, a w dalszej konsekwencji do nakrę-cania koniunktury . Przeprowadzone badania⁶⁹ dowodzą, że legalizacja dochodów pochodzących z pierwotnej działalności niezgodnej z prawem przyczynia się do wzrostu konsumpcji dóbr luksusowych, przy jednoczesnym spadku legalnych inwestycji w wyniku wzrostu ryzyka.

Tabela 1.15. Współczynniki korelacji wartości pranych pieniędzy i wartości dodanej brutto w cenach stałych dla Francji, Niemiec, Włoch i Wielkiej Brytanii

Kraj Współczynnik korelacji

Francja 0,96350

Niemcy 0,88458

Wielka Brytania 0,71829

Włochy 0,44222

Źródło: opracowanie własne.

Przeprowadzona analiza na przykładzie czterech krajów Unii Europej-skiej wskazuje, iż istnieje silna pozytywna zależność pomiędzy skalą pranych

69 L.H. Cavalcante Veiga, J. Pinto de Andrade, A.L. Rossi de Oliveira (2006), Money laundering, corruption and growth: an empirical rationale for a global convergence on anti – money laundering regulation, “Latin American and Caribbean Law and Economics Association (ALACDE) Annual Papers, Berkley Paper, Berkley Program in Law and Economics”, UC Berkley.

pieniędzy, a wartością dodaną brutto w cenach stałych. Wraz ze wzrostem wartości pranych pieniędzy, wzrasta wartość dodana brutto w krajach roz-winiętych, co może być efektem lokowania dochodów pochodzących z dzia-łalności przestępczej w długoterminowe inwestycje przyczyniające się do rozwoju gospodarczego.

W krajach, gdzie implementuje się przepisy dotyczące prania pieniędzy ponoszone są wysokie koszty związane z tym zjawiskiem. W przypadku peł-nej efektywpeł-nej kontroli przy jednoczesnym istnieniu przestępczości, zgod-nie z założezgod-niem popytu na gotówkę ze strony przestępców, wzrasta koszt usług prania pieniędzy.⁷⁰ Legalizacja środków finansowych pochodzących z działalności przestępczej na masową skalę przyczynia się do obniżania kosztów ponoszonych przez „praczy”, jednocześnie skutkując wzrostem przestępczości.

Wykres 1.2. Koszty ponoszone w wyniku prania pieniędzy przez podmioty trudniące się działalnością przestępczą

liczba przestępstw koszt/zysk

koszt/ zysk

R

R R’

Q’

Q Q

MC

MR

liczba przestępstw Źródło: B.L.Bartlett (2002), The negative effects of money laundering economic development, International Economics Group Dewey Ballantine LLP dla The Asian Development Bank Regional Technical Assistance Project No. 5967 Countering Money Laundering in The Asian and Pacific Region, maj 2002, s. 20.

70 R.D. Masciandaro, U. Filotto (2001), Money Laundering Regulation and Bank Compliance Costs. What Do Your Customers Know? Economics and Italian Experience, “Journal of Money Laundering Control”, Vol. 5, No. 2; D. Masciandaro (1999), Money Laundering:

the Economics of Regulation, “European Journal of Law and Economics”, maj.

B. Bartlett analizuje zależność pomiędzy liczbą przestępstw a kosztami ponoszonymi w związku z ich wystepowaniem. Na lewym wykresie przedsta-wiono skalę przestępczości (Q) zdeterminowaną kosztem krańcowym (MC) popełnianych przestępstw i krańcowych zysków (MR) czerpanych z anali-zowanego zjawiska. Po prawej stronie zaprezentowano wykres, na którym ukazano wpływ malejącego kosztu przestępstw. Malejący nakład finansowy wynikający z legalizacji dochodów pochodzących z działalności niezgodnej z  prawem wywołuje przesunięcie krzywej kosztu krańcowego do pozio-mu MC’. Przy tym samym poziomie krańcowych zysków skutkuje to wzro-stem liczby popełnianych przestępstw oraz spadkiem „ceny” usług prania pieniędzy. Wyższa liczba przestępstw pierwotnych przyczynia się w dłuższym okresie do wzrostu przestępczości wtórnej.

Zjawisko prania pieniędzy, na podstawie analizowanej przez D. Mascian-daro⁷¹ gospodarki włoskiej, wskazuje na jego wpływ na wzrost przestępczości w gospodarce. Im więcej środków finansowych podlega praniu pieniędzy, tym większa skłonność do dokonywania przestępstw bazowych.

W wyniku zwalczania prania pieniędzy powstaje konieczność ponoszenia nakładów związanych z implementacją przepisów prawnych, wykrywaniem, karaniem itp. Wzrost skuteczności zjawiska prania pieniędzy i funkcjono-wanie samonakręcającej się spirali będącej efektem powrotu przynajmniej części środków do finansowania przestępczości pierwotnej, powoduje poja-wianie się dodatkowych kosztów społecznych źródłowego czynu niedozwo-lonego. Wprowadzenie przepisów w zakresie przeciwdziałania legalizacji brudnych pieniędzy skutkuje również ograniczeniem swobody i wolności funkcjonowania niektórych podmiotów.

Na wykresie 1.3 zaprezentowano efekty zewnętrzne prania pieniędzy.

Prywatny krańcowy koszt podmiotów zaangażowanych w pranie pieniędzy oznaczony został jako MPC (ang. marginal private cost). Jest to suma kosztów związanych z legalizacją dochodów pochodzących z działalności przestęp-czej, kosztami łapówek oraz kosztem alternatywnym nawiązania stosunku pracy w gospodarce legalnej, straconego czasu, czy kosztu utraty wolności.

Krańcowy koszt społeczny prania pieniędzy MSC (ang. marginal social cost) wynika z kosztów społecznych przestępczości bazowej. Natomiast krańco-wą korzyść społeczna będąca efektem między innymi pozostania środków pochodzących z prania pieniędzy w postaci długoterminowych inwestycji

71 D. Masciandaro (1999), Money Laundering: The Economics of Regulation, “European Journal of Law and Economins” no. 238, maj; D. Masciandaro (2000), The Illegal Sector, Money Laundering and in the Legal Economy: a Macroeconomics Analysis, “Journal of Financial Crime”, vol. 8, no. 2, s. 103–112.

w gospodarce legalnej, przyczyniająca się między innymi do poprawy sytuacji gospodarczej danego regionu, oznaczono za pomocą MSB (ang. marginal social benefit). Jako Q określono wartość pranych pieniędzy, a P jest to koszt prania pieniędzy.

Wykres 1.3. Efekty zewnętrzne prania pieniędzy

0 P

Q

E D

E’

Q’ Q’’

MSC

MPC

MSB

Źródło: opracowanie własne.

Przedstawiona sytuacja ma miejsce według D. Masciandaro przy zało-żeniu wolnej konkurencji, charakterystycznej dla małych podmiotów zaangażowanych w proces prania pieniędzy. Krzywa korzyści krańcowych uzyskiwanych z tytułu prania pieniędzy przez społeczeństwo jest elastycz-na, co powoduje wyższy efekt kosztu społecznego wywołanego legalizacją dochodów pochodzących z pierwotnej działalności niezgodnej z prawem, niż w przypadku nieelastycznej krzywej korzyści krańcowych.

Duże organizacje przestępcze funkcjonują w środowisku konkurencji monopolistycznej. W przedstawionej sytuacji prywatne koszty krańcowe przybierają postać funkcji rosnącej. Krańcowe koszty społeczne są znacznie wyższe niż krańcowe koszty prywatne.

Pranie pieniędzy przyczynia się do utraty stabilności makroekonomicznej kraju. Po pierwsze środki związane z tym działaniem charakteryzują się dużą płynnością, wywołując w przypadku krajów rozwijających się duże wahania kursów walutowych, agregatów pieniężnych, czy też poziomu cen (inflacji).

Napływ tak zwanego „gorącego pieniądza” skutkuje ponadto drenażem gospodarki wynikającym ze spekulacyjnego charakteru środków oraz krótko-okresowych inwestycji. Zgodnie z opinią P. Quirk⁷² oraz Międzynarodowego Funduszu Walutowego⁷³, część środków finansowych pochodzących z prania pieniędzy i pozostających do dalszego finansowania działalności przestęp-czej, nie pojawia się w oficjalnych statystykach przydatnych do zarządzania zmiennymi makroekonomicznymi, takimi jak poziom podaży pieniądza, stopy procentowe, inflacja, czy kursy walut, w efekcie powodując zniekształ-cenie danych niezbędnych do prowadzenia polityki ekonomicznej.

Pranie pieniędzy wywołuje ponadto negatywne efekty w przepływie kapi-tału. Napływom środków będących efektem legalizacji dochodów pochodzą-cych z działalności niezgodnej z literą prawa zagrożone są w szczególności kraje o rozwiniętych rynkach finansowych.