Termin hegemonia pojawia się u Diodora w odniesieniu do fenic-kich wpływów na zachodzie Sycylii zaledwie raz, gdy wspomina on o „hegemonii Fenicjan”, dla której zagrożeniem miało być za-łożenie kolonii przez Dorieusa (Φοινίκων τὴν ἡγεμονίαν, Diod.
IV 23.3). Ogółem w zachowanym tekście Biblioteki historycznej pojęcie to występuje aż 366 razy. Podstawowym znaczeniem sło-wa hegemonia jest „przywództwo”, „dominacja” lub „władza”146 . Termin ten bardzo często pojawia się w związku z tym w kontek-ście dowodzenia wojskami i odnosi się np. do wodzów naczel-nych (np. w przypadku Archidamosa i Peryklesa (Diod. XII 42.6) czy Gelona (Diod. X 33.1) lub dowódców oddziałów (np. Diod.
146 LSJ s.v. ἡγεμόνεια.
XIII 59.9; XIII 71.1; XV 29.5), którzy czasem nie są wymieniani imiennie, a określani zbiorczo jako „wyznaczeni do dowodze-nia” (τοὺς ἐφ᾽ ἡγεμονίας τεταγμένους — zob. np. Diod. XI 15.2; XIII 87.5; XIX 4.3). Termin hegemonia występuje też w przy-padku dziedziczenia władzy w monarchii (np. Diod. I 51.4; XIV 84.6, a co ciekawe również w przypadku śmierci Diona — Diod.
XV 31.7) lub zmiany ustroju (np. Diod. XIV 3.1). W kontekście analizowanego problemu ważniejsze są te sytuacje, w których wykorzystywany jest on wobec państw.
Diodor wykorzystuje pojęcie hegemonia do opisania pozy-cji (lub aspirapozy-cji) szeregu różnych bytów politycznych. Jest ono przez niego stosowane w odniesieniu do bliskowschodnich im-periów Asyryjczyków (np. Diod. II 1.3), Medów (np. Diod. II 32.1–3), Persów (np. Diod. XVI 1.5; XXXI.10.2), a także wobec dia-dochów rywalizujących o m.in. hegemonię nad Azją (Diod. XVIII 47.5, 73.1), a także Rzymian (np. Diod. I 4.7; III 38.3; XXX 23.2), w przypadku których hegemonia wydaje się odpowiednikiem słowa imperium. Termin ten pojawia się również w kontekście sojuszy greckich poleis uznających przywództwo dominującego ośrodka. Takie rozumienie terminu hegemonia wydaje się najbar-dziej odpowiednie do opisu sytuacji na Sycylii w V–IV wieku.
Z tego względu podjąć należy próbę zbadania, jakie formy za-leżności opisuje termin hegemonia, gdy jest użyty przez Diodora w kontekście greckich poleis .
Historyk z Agyrion najczęściej używa pojęcia hegemonia w odniesieniu do polityki świata greckiego w kontekście rywa-lizacji o przewodnictwo wśród Hellenów. Znaleźć można zatem dzierżących hegemonię Spartan (np. Diod. VII 12.8; XIV 13.1;
XV 19.1), Tebańczyków (np. Diod. XV 37.2, 88.4), wreszcie Fi-lipa II (Diod. XVI 1.4, 84.1) i Aleksandra Wielkiego (Diod. XVII 4.1–6, 7.2), a także ubiegających się o nią innych aktorów sceny politycznej — m.in. Ateńczyków (np. Diod. XIV 39.3; XVIII 9.1) i Jazona z Feraj (Diod. XV 60.1). Pojęcie hegemonia jest również
wykorzystywane w kontekście dominacji nad mniejszym obsza-rem — np. Peloponezem (np. Diod. XII 76.1; XV 40.1) — lub so-juszem, np. ateńskim Związkiem Morskim (np. Diod. XIII 38.4;
XIV 2.4; XV 29.8). W tym kontekście hegemonia oznacza zatem polityczne i militarne przywództwo jakiejś siły nad danym tery-torium lub grupą innych poleis .
Niektóre z passusów Biblioteki historycznej pozwalają na bliż-sze przyjrzenie się strukturze hegemonii, jaką sprawowały grec-kie miasta, a następnie władcy Macedonii. Wydaje się, że pod-stawową formą relacji tworzących tego rodzaju związki były so-jusze zawierane przez hegemona z kolejnymi miastami (Diodor wspomina np. rywalizację Filipa II z Atenami o sojusz z Olin-tem — Diod. XVI 8.4). U źródeł hegemonii leżało uznanie pry-matu sojusznika i podporządkowanie się jego przywództwu mi-litarnemu, czemu sprzyjał stan zagrożenia w trakcie konfliktów zbrojnych. Nie zawsze podporządkowanie owo musiało jednak być dobrowolne, na co wskazuje na przykład sposób, w jaki Eu-agoras budował swą pozycję na Cyprze, pozyskując cześć miast na drodze dyplomatycznej, a część siłą (Diod. XIV 98.2)147 . Do-minująca pozycja jednej ze stron tworzyła naturalnie pole (oraz pokusę) do nadużyć i rozszerzania swojej kontroli nad sojuszni-kami, co mogło zwiększyć skuteczność działania, jednak w dłuż-szej perspektywie osłabiało hegemonię. Można bowiem spojrzeć na nią jako na nieustający proces negocjacji, którego kluczowym elementem było zachowanie równowagi pomiędzy siłą i pozycją hegemona a zakresem kontroli, jaką sprawował on nad swoimi sojusznikami, która mogła oznaczać nawet obsadzenie miast swoimi garnizonami (zob. Diod. XV 38.2). Najczęściej jednak, jak się zdaje, kontrola ograniczała się do utrzymywania władzy w ręku środowisk związanych z hegemonem i realizujących przyjazną wobec niego politykę. Wskazuje na to zamieszczony
147 Podobnie swoją pozycję budować miał Jazon z Feraj (Diod. XV 57.2).
Szerzej na ten temat zob. Sprawski 1999: 98-99.
w Bibliotece historycznej opis wydarzeń z 375/4 r., gdy po uzyska-niu przez szereg miast podległych wcześniej Sparcie autonomii nastąpiła fala banicji i konfiskat mienia, wymierzona w zwią-zanych z Lacedemonem oligarchów, którzy kierowali dotąd polityką tych ośrodków (πρὸς τοὺς ἐπὶ τῆς Λακεδαιμονίων ἡγεμονίας προεστηκότας τῶν πατρίδων, Diod. XV 40.1–2)148 . Jeżeli strona dominująca z jakiegoś powodu przestawała dyspo-nować siłą wystarczającą do egzekwowania swojej kontroli oraz uważana była przez swoich sojuszników (σύμμαχοι) za zbyt opresyjną lub niegodną przywództwa, mogli oni zwrócić się przeciwko niej (Diod. XIV 77.1, 82.2; XV 1.3–4). Z tego wzglę-du Diodor podkreśla znaczenie okazywania przez hegemona
„ludzkiego traktowania” (φιλανθρωπίᾳ, Diod. XV 57.1) oraz sprawiedliwości i życzliwości (δικαιοσύνη i εὔνοια, Diod. XIV 2.1) dla podtrzymania jego pozycji149 .
Warto zwrócić uwagę, że termin hegemonia pojawia się na kartach Biblioteki historycznej również w kontekście Sycylii.
Obok wspomnianej wyżej hegemonii Fenicjan w zachodniej czę-ści wyspy z końca VI w. (Diod. IV 23.3) Diodor niejednokrotnie wspomina o hegemonii Syrakuz na wyspie (np. Diod. XII 26.3;
XIII 22.5; XIV 7.4, XIX 71.7). Termin ten jest również użyty do opisu pozycji Duketiosa, wodza Sykulów, który w V wieku sta-wiał opór greckiej ekspansji (Diod. XI 91.1; XII 29.1). Pod koniec IV wieku po określoną w ten sposób dominację na wyspie (κατὰ τὴν νῆσον ἡγεμονίας) próbowali sięgnąć również obywatele Akragas (Diod. XX 31.2). Co więcej, pojęcie to pojawia się rów-nież w kontekście samej Kartaginy oraz jej władzy w Afryce i na Sardynii (np. XII 83.6; XIV 77.1; XV 24.2). Diodor ani razu nie wspomina jednak o kartagińskiej hegemonii w kontekście Sycylii.
148 Morris 2009: 155.
149 Szerzej o ideach związanych ze sprawowaniem hegemonii u Diodo-ra wypowiada się Wickersham (1994: 169–177), który przekonująco wyka-zuje, że odzwierciedlają one prawdopodobnie własne poglądy historyka z Agyrion.