w centrum pola ideologicznego
2.1. Dyskurs nacjonalistyczny
2.1.4. Rola historii w dyskursie nacjonalistycznym Obraz rzeczywistości w dyskursie nacjonalistycznym współkreują
uwikłania historyczne, dlatego wypada powiedzieć i o genezie histo‑
rycznego sztafażu. Otóż tożsamość wspólnotowa nacjonalistów bardzo silnie naznaczona jest właśnie świadomością dziejów własnego państwa i narodu. W dyskursie nacjonalistycznym obecne są również odwołania do tradycji nacjonalizmu II RP i wzorców osobowych tamtych czasów, wśród których wymienić należy Romana Dmowskiego, ale też Adama Doboszyńskiego, Jana Mosdorfa, Stanisława Piaseckiego czy Tadeusza Gluzińskiego. Aktualizują się również odniesienia do tradycji innych ruchów nacjonalistycznych – myśli Benito Mussoliniego. Pisma i prze‑
mówienia nacjonalistycznych myślicieli po wielokroć przywoływane są przez współczesny ruch nacjonalistyczny jako źródła i inspiracje dzisiej‑
Część druga: Dyskursy dyskryminacji i tolerancji
132
szych założeń ideowych. Tak więc pamięć historyczna, celebracja rocz‑
nic wydarzeń historycznych ważnych dla narodu, apoteoza bohaterów narodowych współtworzą płaszczyznę ideologiczną dyskursu, stanowią fundament, na którym budowany jest system aksjologiczny i tor wyzna‑
czający praktyki dyskursywne wspólnoty nacjonalistów:
Wielokrotnie oddano także hołd naszym Bohaterom walczącym z hitlerowskim i sowieckim okupantem oraz wszystkim tym, którzy oddali swoje życia za naszą Ojczyznę. Na zakończenie manifestacji odśpiewano wszystkie zwrotki Hymnu Narodowego33.
Niezłomni [żołnierze wyklęci – B.C.] swoją walką w imię miłości do Ojczyzny i Narodu stanowią dla nas wzór do naśladowania, a ich testament historyczny jest dla nas ścisłym zaleceniem, by bezkom‑
promisowo walczyć z każdym, kto podnosi rękę na wolność Narodu i Ojczyzny34.
Dla każdego ruchu nacjonalistycznego obecność w jego szeregach we‑
teranów, którzy przelewali krew dla ojczyzny i narodu, to nie tylko zaszczyt, ale także materializacja zasady „myśl i czyn” oraz scemen-towanie łączności pomiędzy różnymi pokoleniami bojowników o Wielką Polskę. Przykładem takiej osoby był śp. Tadeusz Maciński ps. „Prus”35.
Silne przywiązanie narodowców do historii i tradycji z początku XX wieku, wykorzystywanie kategorii interpretacyjnych odpowiadających za rozmycie się periodyzacji dziejów państwa i narodu determinują tak‑
że role społeczne, jakie przypisują sobie nacjonaliści. Zgodnie z własną filozofią narodu i patriotyzmu uważają się oni za kontynuatorów za‑
równo przedstawicieli nurtu narodowego, jak i narodowych bohaterów poświęcających życie w walce za ojczyznę. Utożsamianie współczesnej sytuacji geopolitycznej Polski z sytuacją z przeszłości, przypisywanie wyłącznie sobie postawy patriotycznej oraz stawianie się w roli powo‑
łanych do wypełnienia zadań wyznaczonych przez przodków i historię charakteryzuje nacjonalistyczną interpretację historii:
Polityka nie jest oczywiście jedynym celem, dla którego Młodzież Wszechpolska wychowuje świadomego narodowca. Jednakże powrót
33 http://www.nacjonalista.pl/2013/11/12/przebudzenie ‑wielkiej ‑polski ‑ponad ‑ 10 ‑000 ‑osob ‑na ‑marszu ‑patriotow [dostęp: 17.01.2015].
34 http://www.nacjonalista.pl/2014/03/09/nacjonalistyczny ‑hold ‑dla ‑zolnierzy ‑ niezlomnych ‑a ‑d ‑2014 [dostęp: 15.01.2015].
35 http://www.nacjonalista.pl/2014/07/25/tadeusz ‑macinski ‑prus ‑na ‑szlaku ‑wielkiej ‑ polski ‑od ‑now ‑do ‑nop [dostęp: 17.01.2015].
na odpowiednie miejsce wyżej wspomnianej myśli narodowej, tego nurtu politycznego, którego jesteśmy spadkobiercami, jest jednym z głównych zadań postawionych nam przez historię36.
W rozumieniu nacjonalistów historia zyskuje zupełnie nowy, ideali‑
styczny wymiar. Przede wszystkim pamięć historyczna obejmuje zda‑
rzenia wyjątkowe, związane z działaniami narodowo ‑wyzwoleńczymi, w których uczestniczą zarówno wielkie postacie historyczne, jak i zwy-kli żołnierze. Heroizm, poświęcenie, walka w imię miłości do ojczyny i narodu, bohaterowie narodowi – to eksponenty wyznaczające ramy dyskursywnej konceptualizacji przeszłości. Pozytywne nacechowanie aksjologiczne symboli historycznych, szczególna dla nich atencja, kult żołnierski prowadzą do ożywienia etosu bohaterskiego. Dlatego też hi‑
storię narodu traktuje się jako rezerwuar norm i wzorców zachowań definiujących relacje pomiędzy jednostką/zbiorowością a ojczyzną, zaś bohaterom narodowym nadaje się rangę duchowych przewodników, mentorów dzisiejszych patriotów.
Obecność odpowiednio sprofilowanej kategorii historii w centrum świata dyskursu to akt symbolicznej supremacji nacjonalistów nad pa‑
mięcią historyczną. Oznacza panowanie nad obiektami symbolicznymi, które są ważnymi znakami świadomości kolektywnej jako nośniki pew‑
nych systemów znaczeń/idei (Nijakowski, 2006: 110–111). Lech M. Ni‑
jakowski, mówiąc o symbolicznym panowaniu, jego przedmiotem czyni pomnik jako „zmaterializowaną historię” upamiętniającą osoby, procesy czy zdarzenia. Formą manifestacji symbolicznego panowania mogą być skonwencjonalizowane praktyki ceremonialnego składania hołdu ofia‑
rom, idei, bohaterom, przemowa w czasie uroczystości pod pomnikiem służąca przywołaniu i wzmocnieniu interpretacji historii podzielanej przez grupę, nawiązanie do przesłania pomnika w wywiadzie udzielo‑
nym mediom (Nijakowski, 2006: 67, 110–111). Analiza dyskursu nacjo‑
nalistycznego pokazuje, że symboliczna hegemonia może być rozpatry‑
wana w znacznie szerszym aspekcie i mieścić w sobie także panowanie nad przestrzenią kultury symbolicznej: wartościami duchowymi, patrio‑
tycznymi, wzorcami osobowymi. Znakiem panowania staje się wówczas rekontekstualizacja i tym samym transformacja znaczeń ewokowanych przez symbole historyczne konkretyzowana w dyskursywnych prakty‑
kach zawłaszczania postawy patriotycznej dla grupy Swoich, kreowania własnej roli społecznej jako spadkobierców etosu bohaterów narodo‑
wych, zacierania granic czasoprzestrzennych.
36 http://narodowcy.net/publicystyka/10522 ‑przemowienie ‑tomasza ‑palasza ‑na ‑ zjezdzie ‑rocznicowym ‑mlodziezy ‑wszechpolskiej [dostęp: 14.01.2015].
Część druga: Dyskursy dyskryminacji i tolerancji
134
Historyczna scenografia kreuje zatem obraz Polski zniewolonej, cha‑
rakteryzuje wrogów narodu, przedstawia obóz Swoich w roli współczes‑
nych obrońców narodu i ojczyzny, wyznacza wreszcie cel i zadania współczesnego ruchu nacjonalistycznego, a także określa sposób ich realizacji. Obalenie systemu, mała wojna święta, walka, narodowa rewo-lucja – ujmują stosunki społeczne w kategorii konfliktu i starcia, które wygrać może tylko jedna ze stron. Budowanie nowego ładu społeczne‑
go nie odbywa się zatem w drodze negocjacji i próby porozumienia, ale przez zwalczanie przeciwnika i destrukcję nieakceptowanego świata.
Dążenie do celu poprzez walkę i wojnę jest równoznaczne z negacją i odrzuceniem możliwości współistnienia różnych opcji politycznych, światopoglądowych i aksjologicznych, z całkowitym potępieniem Innoś- ci. Zakłada także agresywną i wrogą postawę wobec innych podmiotów, która nie tyle utrudnia porozumienie, co w ogóle uniemożliwia podjęcie dialogu.
Ale naszym celem jest obalenie III RP jako systemu i budowa nowe‑
go, zdrowego państwa, w oparciu o młode pokolenie37.
Za okna wystawiliśmy megafony, z których prócz radosnych, narodowo ‑radykalnych okrzyków naszych gardeł znany głos lektora telewizyjnego wieścił przechodniom zalety narodowej rewolucji, ko‑
nieczność walki z systemem demoliberalnym […]38.
Co istotne – niechęć, konieczność podjęcia walki, wprowadzania zmian za pomocą siły wyrażane są explicite. Warto w tym miejscu jesz‑
cze raz zwrócić uwagę na ujawnienie się ustanowionych wedle dyskur‑
sywnych reguł kryteriów moralnej oceny, którym podlegają fenomeny życia społeczno ‑narodowego. Nieskrywana wrogość, zaczepność i ata‑
kowanie wszystkiego, co Inne, to powód do dumy, zachowanie uspra‑
wiedliwione, właściwe, na co przekonującym dowodem niech będą sło‑
wa samych nacjonalistów: Portal Fronda.pl został nominowany do tytułu hieny roku. Nie trzeba być narodowcem, liberałem, czy – jak ja – sym-patykiem któregoś z ugrupowań, by cieszyć się na te wieści. Redaktorzy bowiem łamali mnóstwo zasad, jakich dziennikarz winien przestrzegać39; […] w miasto niosły się okrzyki „raz sierpem, raz młotem w czerwoną
37 http://www.nacjonalista.pl/2014/07/25/tadeusz ‑macinski ‑prus ‑na ‑szlaku ‑wielkiej ‑ polski ‑od ‑now ‑do ‑nop [dostęp: 17.01.2015].
38 http://www.nacjonalista.pl/2012/08/05/nop ‑wroclaw ‑tramwaj ‑zwany ‑nacjona lizmem [dostęp: 16.01.2015].
39 http://narodowcy.net/publicystyka/10518 ‑nominacja ‑do ‑fradla ‑roku [dostęp: 14.01.
2015].
hołotę”, „nadchodzą, nadchodzą nacjonaliści40; Uczestnicy [przemarszu – B.C.] wznosili takie okrzyki jak: […] „Nie zaciskaj pasa, zaciśnij pięść”, […] Podczas mijania Pałacu Prezydenckiego w kierunku jego głównego lokatora popłynęły również „miłe” słowa41. Perspektywa innych dyskur‑
sów współczesnej polskiej przestrzeni publicznej (np. dyskursu liberal‑
nego, kościelnego/katolickiego, lewicowego, feministycznego) przyjmuje całkowicie odmienną optykę, łącząc działania nacjonalistów nie tylko z narzucaniem własnych norm, ale właśnie z agresją, wrogością i nisz‑
czeniem przeciwnika, dla których aktorzy społeczni niezwiązani z ru‑
chem nacjonalistycznym nie znajdują usprawiedliwienia (Brzozowska, 2009: 112–117).
2.1.5. Demoliberałowie jako wróg polityczny i moralny