Historyczne przykłady ugrupowań koalicyjnych

W niniejszej pracy zastanawiam się nad modelem partii koalicyjnej, czyli złożonej z innych pomniejszych ugrupowań, dla których opisu jednak okre-ślenie „koalicja wyborcza” jest niewystarczające. Struktury partyjne podobne do AWS powstawały już w systemach demokratycznych powojennej Europy Zachodniej. Wydaje się, iż jednym z pierwszych przypadków występowania modelu ugrupowania o złożonej koalicyjnej strukturze, a przynajmniej jego prototypem, była chadecja włoska tworzona po II wojnie światowej w postaci istniejącej do lat 90. XX wieku Chrześcijańskiej Demokracji (CD) (Democrazia Cristiana).

Zanim powstała jednolita włoska partia chadecka tworzyła ją koalicja osób świeckich: z Akcji Katolickiej oraz przedfaszystowskich katolickich związków zawodowych i kooperatyw oraz dawnych działaczy Partii Ludowej¹²¹.

Powojenna włoska chadecja rozwijała się poprzez omawianą już w po-przednim podrozdziale dyfuzje terytorialną. Był to rozwój zewnętrzny (pery-feryjny). Procesowi temu towarzyszyło obniżenie poziomu instytucjonalizacji partii, tym bardziej, że rozwój ugrupowania był tak naprawdę prowadzony bez udziału organizacji centralnej. Jedynym czynnikiem o naturze ogólnonarodowej był Kościół hierarchiczny, który współtworzył, obok lokalnych politycznych notabli, terenowe struktury ugrupowania¹²².

Można mówić zatem, jak proponuje Panebianco, o dwóch symulta-nicznie przebiegających procesach. Jeden to tworzenie centralnych struktur chadecji przez polityków, drugi natomiast to formowanie autonomicznych lo-kalnych struktur. Występowanie takiej sytuacji doprowadziło ostatecznie do przejęcia przez przedstawicieli struktur centralnych, władze nad lokalnymi organizacjami¹²³.

Próbą instytucjonalnego usankcjonowani sytuacji włoskiej chadecji był kongres w Neapolu w lipcu 1944 roku, podczas którego utworzono i wybrano organy centralne zaaprobowane przez struktury terenowe. Nie udało się jednak przyjąć statutu partii, gdyż lokalne struktury broniły swojej autonomii. Zwy-ciężyła zatem sfragmentaryzowana struktura związana z istnieniem silnych lokalnych władz, zachowująca jedynie minimum jedności całej chadecji¹²⁴.

Przez cały czas utrzymywała się pierwotna sytuacja, w której partia była formowana jako wyborcza koalicja, ze słabymi granicami i całkowicie

121 M. Clark, Współczesne Włochy 1871–2006, tłum T. Wituch, Warszawa 2009, s. 509.

122 A. Panebianco, op. cit., s. 124.

123 Ibidem, s. 124–125.

124 Vide Ibidem, s. 125.

pozbawiona centralnego organu kierowniczego¹²⁵. Nie dziwi więc, że funkcjo-nowanie włoskiej chadecji w pierwszych latach po wojnie charakteryzowało się niskim poziomem instytucjonalizacji. Co więcej, omawiane ugrupowanie skonsolidowało się jako hybrydowa organizacja, w ramach której lokalne struktury były zależne od środowisk katolickich i lokalnych notabli. Za cechy charakterystyczne takiego tworu Panebianco uznał słabą artykulację i niski poziom spójności¹²⁶.

Problemem były też, charakterystyczne dla włoskich partii, podziały na frakcje, które dysponowały w całym kraju własnymi finansami, dziennikami i organizacjami. Niekiedy frakcje te miały naturę grup ideologicznych, ale zwy-kle miały charakter regionalny, bądź związane były z wpływowymi grupami finansowymi. W przypadku włoskich chadeków sytuacja ta pogłębiała się przez brak instytucjonalnej jednolitości. W opinii Martina Clarka, wewnątrzfrakcyj-ność była w głównej mierze odpowiedzialna za niestabilwewnątrzfrakcyj-ność rządów¹²⁷. To spostrzeżenie wydaje się mieć potencjał uniwersalności nie tylko dla innych przedstawianych tu przykładów, ale także dla AWS.

Dodatkowo w CD na frakcje nakładały się podziały na trzy główne nurty ideowe: centrowy, konserwatywny i antykomunistyczny (związany z Kurią Watykańską) oraz lewicowy (wywodzący się z Katolickiego Uniwersytetu w Mediolanie)¹²⁸. To wszystko sprawiało, że CD funkcjonowało jako hete-rogeniczna, mało stabilna partia, będąca kompleksem niezdyscyplinowanych gremiów z bardzo zróżnicowanym lokalnym zapleczem i przywódcami¹²⁹.

Jakie były skutki przedstawione powyżej struktury? Niski poziom insty-tucjonalizacji spowodował dominację parlamentarnych organów partii. To one stały się przewodnią siłą całego ugrupowania. Problemy organizacyjne sprawiły również, iż organizacja partyjna została wzmocniona dopiero poprzez fakt, że przedstawiciele partii wzięli udział w rządzie krajowym¹³⁰.

W odniesieniu do ewentualnych przemian partii, Panebianco sformułował bardzo ciekawy wniosek. Zauważył bowiem, że partia na tyle silnie połączyła się z państwem, iż stan ten wpływał negatywnie na możność przeprowadzenia reformy jej struktury organizacyjnej. Paradoksalnie szanse na zmiany wnętrza mogły pojawić się w przypadku, gdyby chadecja znalazła się na czas dłuższy w opozycji parlamentarnej¹³¹. Wówczas to koniecznym byłoby przeorganizo-wanie partyjnej organizacji w celu efektywniejszego uczestnictwa w kolejnych wyborach parlamentarnych.

W zupełnie innych, ale i różnych od siebie, okolicznościach powstawały dwa pozostałe, przywoływane przeze mnie przykłady. Francuska Unia na rzecz

125 Ibidem, s. 125–126.

126 Ibidem, s. 126.

127 M. Clark, op. cit., s. 512–513.

128 J. Gierowski, Historia Włoch, Wrocław–Warszawa–Kraków 2003, s. 553, 563.

129 M. Clark, op. cit., s. 509.

130 A. Panebianco, op. cit., s. 126.

131 Ibidem, s. 129.

Demokracji Francuskiej (UDF) oraz hiszpańska Unia Demokratycznego Cen-trum (UCD). Obie te partie powstały w podobnym okresie – drugiej połowie lat 70. XX wieku. Różniło je m.in. otoczenie, w jakim przyszło im powstawać i funkcjonować.

UDF powstała jako polityczne zaplecze dla urzędującego prezydenta Valerego Giscarda d’Estaign’a w lutym 1978 roku. Początek powstaniu dało zbliżenie dwóch partii popierających jego kandydaturę: Krajowej Federacji Niezależnych Republikanów (przekształconych w maju 1977 roku w Partię Republikańską) oraz Ruchu Reformatorów, który sam był sojuszem wybor-czym składającym się z chadeckiego Centrum Demokratycznego oraz części Partii Radykalnej¹³². Ostatecznie Unia na rzecz Demokracji Francuskiej skła-dała się z sześciu komponentów, reprezentujących rożne nurty ideowe: Partii Republikańskiej, Centrum Demokratów Społecznych, Partii Radykalnej, Partii Socjaldemokratycznej, klubów „Perspektywa i Realia” oraz Ruchu bezpośred-nich członków UDF. Warto zaznaczyć, że wszystkie te części składowe były reprezentowane we władzach statutowych UDF w równy sposób¹³³.

Spoiwem dla UDF, oprócz poparcia dla ówczesnego prezydenta Fran-cji, były według Aleksandra Halla: układ sił na francuskiej scenie politycznej i wzrastające znaczenie lewicy, jak też potrzeba istnienia silnego partnera dla innej prawicowej partii Zgromadzenia na Rzecz Republiki (RPR, partii gaul-listowskiej związanej z Jacques Chirac’em¹³⁴). Te warunki umożliwiły współ-pracę liberałów i chadeków, którzy chcieli być silnym ośrodkiem w centrum sceny partyjnej¹³⁵.

UDF była ugrupowaniem wielonurtowym i heterogonicznym¹³⁶. Francu-ski historyk René Rémond charakteryzował ją jako „elastyczną organizację”, która skupia kilkanaście mniejszych formacji o wspólnym celu, który zapew-nia wewnętrzną spójność i solidarność¹³⁷. Dodawał też, porównując budowę UDF z jednolitą RPR: „To prawda, że jej skład jest bardziej różnorodny i inne są jej obyczaje. Jej gremia kierownicze nie mają odpowiednich środków, by egzekwować od poszczególnych składników partii przestrzeganie wspólnych reguł. Członkowie UDF pielęgnują także odmienne wyobrażenia o wzajemnych stosunkach między partnerami: mają niemal w genach przywiązanie posła do wolności swego głosu i sprzeciw wobec wszelkiej dyscyplinie”¹³⁸.

132 A. Hall, Historia francuskiej prawicy 1981–2007, Kraków–Rzeszów–Zamość 2009, s. 83–85.

133 Szerzej na temat krystalizowania się UDF i okoliczności historycznych Vide: A. Hall, Historia francuskiej prawicy…, s. 83–89. J. Baszkiewicz, Historia Francji, Wrocław–Warszawa–Kraków 1997, s. 587–595.

134 Szerzej na temat powstania RPR Vide: A. Hall, Historia francuskiej prawicy…, s. 60–76. J. Baszkiewicz porównując oba ugrupowania reprezentujące francuską prawicę pisze, że: RPR to prawica umiarkowanie etatystyczna, umiarkowanie nacjonalistyczna, ostrożna wobec integracji europejskiej, UDF to z kolei prawica liberalna (z lekkim akcentem socjaliberalnym) i europejska. J. Baszkiewicz, Francja, Warszawa 1997, s. 167.

135 A. Hall, Historia francuskiej prawicy…, s. 88.

136 T. Godlewski, Partie polityczne i system partyjny we Francji, [w:] Współczesne partie polityczne. Wybrane problemy, red. T. Godlewski, Toruń 2009, s. 20.

137 R. Rémond, Francuska prawica dzisiaj, tłum. M. Miszalski, Warszawa 2008, s. 196.

138 Ibidem, s. 206.

W tym samym czasie co UDF w Hiszpanii w nominalną partię prze-kształcała się Unia Demokratycznego Centrum. Powstała w czerwcu 1977 roku jako wyborcza koalicja środowisk politycznych, a w październiku 1978 roku przekształciła się w unitarne ugrupowanie przy akceptacji wszystkich ugrupowań składowych¹³⁹.

Na proces ten wpływała z pewnością silna pozycja socjalistów z Hisz-pańskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej (PSOE), którzy stanowili jednolite ugrupowanie. UCD z kolei na początku był jedynie luźnym zbiorem ideowych nurtów wywodzących się z umiarkowanej opozycji wobec reżimu gen. Fran-cisco Franco y Bohamende (obecni w Unii byli zarówno socjaldemokraci, chrześcijańscy demokraci, liberałowie, regionaliści regionalists) oraz byłych frankistowskich reformatorów biurokratów¹⁴⁰.

Przekształcenie się koalicji w jednolitą partię stanowiło problem w ramach współpracy poszczególnych ugrupowań. Stworzenie jednolitego ugrupowania oznaczało bowiem pozbawienie politycznej autonomii i tożsamości poszcze-gólnych partii. Ostatecznie po powstaniu nowego ugrupowania poszczególne partie funkcjonowały jako jego frakcje. Jedność UCD udało się zbudować m.in.

na osobie lidera partii Adolfo Suareza Premiera Hiszpanii i jego społecznym poparciu¹⁴¹. Jednocześnie też to partyjne zaplecze Suareza dysponowało niejako najsilniejszą pozycją w procesie jednoczenia gdyż to postać Premiera pozwalała legitymizować zjednoczenie w oczach elektoratu¹⁴².

Co charakterystyczne partia w pierwszych miesiącach po powstaniu nie posiadała struktur poza parlamentem i rządem. Siłą rzeczy musiała jednak ulec rozbudowie. Zaczęły powstawać struktury terenowe, jednak centrum zagwa-rantowało sobie dominującą rolę w obawie przed ewentualnym przejęciem władzy przez elity lokalne¹⁴³.

Tak jak sukces wyborczy UCD to zasługa popularności Suareza, tak też upadek Unii rozpoczął się od spadku poparcia dla jego osoby. Po kolejnych wyborach parlamentarnych w 1979 roku rywalizacja partyjna zmieniła swój charakter: z konsensualnej, która pozwoliła przejść przez pierwsze lata tranzycji systemowej, na antagosnityczny. Nowa kadencja okazała się okresem wyraź-nych sporów polityczwyraź-nych. Rządzenie państwem zaczęło szybko wpływać na poparcie dla UCD, które zaczęło spadać. W tym czasie nastąpiło też „zużywanie się” całej partii. Oprócz kłopotów wynikających z kosztów bieżącej polityki (m.in. kryzys ekonomiczny) znaczenie miała też sytuacja wewnątrzpartyjna.

UCD formalnie było jednolitą partią polityczną w rzeczywistości jednak we-wnątrz nadal stanowiło sojusz rozmaitych, często znacznie różniących się od

139 J. Hopkin, op. cit., s. 76–77. Na temat hiszpańskiej transformacji Vide szerzej: T. Miłkowski, P. Machcewicz, Historia Hiszpanii, Wrocław 1998, s. 436–446, B. Gola, F. Ryszka, Hiszpania, Warszawa 1999, s. 337–376.

140 J. Hopkin, op. cit., s. 76–78. T. Miłkowski, P. Machcewicz, op. cit., s. 441.

141 Vide J. Hopkin, op. cit., s. 76–88.

142 Vide Ibidem, s. 47.

143 Ibidem, s. 85, 93.

siebie grup. Po 1979 roku spory te zaczęły rozsadzać od środka partię i rząd.

Osie podziałów stanowiły tak ambicje polityków, jak i kwestie polityczne, m.in. sprawa autonomii dla regionów oraz ekonomiczne spory chadeków i socjaldemokratów¹⁴⁴.

Autor monografii na temat UCD potwierdza, że jedną ze słabości tego ugrupowania był wewnętrzny pluralizm ideologiczny, który co prawda w pierw-szej fazie istnienia partii był niejako zawieszony, ale ujawnił się na dobre po 1979 roku¹⁴⁵. Jonathan Hopkin zaznacza jednak, że dla upadku ugrupowania niepodważalne znaczenie miały konflikty w zarządzaniu partią i rozgrywki o władzę¹⁴⁶. Ostatecznie partia rozpadła się w 1983 roku, a przyczyniła się do tego porażka wyborcza w wyborach parlamentarnych 1982 roku. UCD otrzy-mała wówczas zaledwie 6,6% głosów poparcia (przy ponad 35% osiągniętych 3 i 5 lat wcześniej)¹⁴⁷.

Angelo Panebianco, tworząc opis włoskiej chadecji, zwrócił uwagę na zależności, być może charakterystyczne dla tego rodzaju partii. Po pierwsze uwypuklił on tendencję tak skonstruowanej partii jak włoska chadecja, do utrzy-mywania niskiego poziomu instytucjonalizacji. Po drugie dla Panebianco, wobec słabości partii, znaczącym organem automatycznie staje się reprezentacja parla-mentarna, która w pewnym sensie zyskuje charakter dominujący w działalności ugrupowania i staje się jedynym (bądź głównym) organem centralnym partii.

Trzecie założenie mówi, iż partia będzie mogła przejść przeobrażenie kiedy sta-nie się opozycją, co oznacza, że dopiero wówczas uzyska szansę organizacyjnej

„autorefleksji”. Podobne cechy zauważalne są, jak się wydaje, w hiszpańskiej UCD oraz francuskiej UDF.

Spośród trzech omawianych partii pod względem stabilności wyróżniała się francuska UDF. Przetrwała ona do połowy pierwszej dekady XXI wieku.

Skuteczność tego typu partii we Francji potwierdza poniekąd Unia na rzecz Ruchu Ludowego (UMP), która co prawda posiadała zakaz tworzenia struk-turalizowanych nurtów wewnętrznych, ale systematycznie wspierała między wyborami sojusznicze i stowarzyszone partie powiązane z „partią matką”¹⁴⁸.

We wszystkich omawianych tu przypadkach pojawiała się również kwestia relacji we wnętrzu partii. W tym kontekście interesująca jest uwaga Hopkina, który za jeden z wyznaczników siły poszczególnych partii w ugrupowaniu koalicyjnym uznał skład list wyborczych do parlamentu (proporcje ilości po-szczególnych kandydatów określają szanse popo-szczególnych partii na znaczenie w ramach reprezentacji parlamentarnej)¹⁴⁹.

144 T. Miłkowski, P. Machcewicz, op. cit., s. 444–445.

145 Szerzej Vide J. Hopkin, op. cit., s. 86, 112–114.

146 Ibidem, s. 137–149, 169–188.

147 T. Miłkowski, P. Machcewicz, op. cit., s. 447.

148 T. Godlewski, op. cit., s. 16–17.

149 J. Hopkin, op. cit., s. 53.

W kontekście rozważań podjętych w tej części pracy należy również zwrócić uwagę na problematykę specyficznych relacji w zakresie członkostwa zachodzących pomiędzy główną partią polityczną a będącymi z nią w ścisłym związku organizacjami innego typu. W literaturze naukowej z zakresu partii politycznych, stosując kryterium charakteru członkostwa w partiach politycz-nych, wyróżnia się partie „bezpośrednie” oraz partie „pośrednie”. W ugrupowa-niach „bezpośrednich” osoba fizyczna staje się członkiem partii po formalnym zapisaniu się do jej ogniw terenowych. W drugim przypadku członkostwo jest wynikiem formalnej przynależności do odrębnej, ale jednocześnie pozostającej w ścisłym związku, z partią organizacji (np. związku zawodowego, stowarzy-szenia, izby handlowych lub innych partii)¹⁵⁰. Z reguły partie pośrednie mają charakter federacji, czyli związku organizacji. Przykładami tego typu partii są brytyjska Partia Pracy (Labour Party),¹⁵¹ oraz Austriacka Partia Ludowa (ÖVP). W obu wymienionych przykładach członkostwo pośrednie współistnie-je z możliwością bezpośredniego zapisania się do ugrupowania. W przypadku ÖVP zdecydowana większość członków należy jednak pierwotnie do jednego z trzech stowarzyszeń o charakterze zawodowym: Stowarzyszenia Farmerów, Stowarzyszenia Biznesu oraz Stowarzyszenia Robotników i Pracodawców, które w ramach partii są ekonomicznie i finansowo niezależne (oddzielna osobowość prawna). Układ sił występujący pomiędzy poszczególnymi sto-warzyszeniami decyduje o charakterze wewnątrzpartyjnych przetargów oraz determinuje treść oferty programowej całej partii¹⁵².

Innymi przykładami partii pośrednich były np. Szwedzka Socjaldemokra-tyczna Partia Pracy (członkostwo pośrednie zlikwidowano w roku 1987) oraz belgijska Partia Katolicka. Struktura drugiego z wymienionych ugrupowań tworzona była przez frakcje/stowarzyszenia skupiające określonego typu kate-gorie członków (robotników, chłopów itp.), które w ramach partii negocjowały interesy wysuwane przez poszczególne korporacje¹⁵³.

Z członkostwem pośrednim silnie skorelowane jest zagadnienie relacji związków zawodowych i partii politycznych, które mogą przybrać postać układu parakoalicyjnego oznaczającego związek stronnictw politycznych oraz grup interesu. Wyróżnić możemy dwa dominujące modele relacji tego typu.

Jeden o charakterze lewicowym łączącym partie socjaldemokratyczne i cen-trale związków zawodowych oraz drugi model tworzony przez partie liberalne lub konserwatywne wraz z wpływowymi organizacjami biznesu. Oczywiście oprócz tych dwóch „typów idealnych” istnieją także odstępstwa od nich. Często

150 B. Michalak, Partie polityczne i systemy partyjne, Warszawa 2010, s. 62.

151 Ibidem.

152 R. Herbut, Teoria i praktyka funkcjonowania…, s. 124-125; A. Nitszke, Model organizacyjny partii politycznych w państwach federalnych. Analiza porównawcza na przykładzie państw niemieckojęzycznych (Niemcy, Szwajcaria, Austria), [w:] Partie polityczne w początkach XXI wieku. Problemy rozwoju, organizacji i funkcjonowania, red. M. Wincławska, Toruń 2013, s. 431.

153 R. Herbut, Teoria i praktyka funkcjonowania…, s. 124.

tego typu układy tworzą partie chadeckie, które kooperują zarówno z organi-zacjami biznesowymi ale również ze związkami zawodowymi¹⁵⁴.

W Trzeciej Rzeczypospolitej za dwa główne przykłady parakoalicji nale-żałoby uznać relacja Ogólnopolskiego Związku Zawodowego i koalicji Sojuszu Lewicy Demokratycznej oraz udział NSZZ „Solidarność” w ramach prawico-wej koalicji Akcja Wyborcza Solidarność. W obu wymienionych przykładach parakoalicje za swój element składowy posiadały silne związki zawodowe, które wykorzystywały na rzecz politycznej działalności organizacyjne, mo-bilizacyjne, merytoryczne oraz symboliczne zasoby¹⁵⁵. W przestrzeni państw demokratycznych modelowym wręcz przykładem funkcjonowania parakoalicji jest brytyjska Partia Pracy.

XX wieczna Labour Party, powstała na bazie m. in. Towarzystwa Fabiań-skiego¹⁵⁶ oraz Niezależnej Partii Pracy, funkcjonujących na przełomie XIX i XX wieku. Oba nurty głosiły ewolucyjną formułę socjalizmu, akceptując zasady demokracji parlamentarnej¹⁵⁷.

Zanim jednak Partia Pracy powstała, ówczesny lider brytyjskich socjali-stów Keith Hardie dążył do zapewnienia politycznej reprezentacji związków zawodowych w parlamencie poprzez powołanie niezależnego stronnictwa. Do realizacji tego celu konieczny był kompromis organizacji socjalistycznych z sa-mymi związkami zawodowymi. Pierwsze próby zjednoczenia zostały podjęte w ostatnich dekadach XIX wieku¹⁵⁸. Wówczas to grupa socjalistów skupiona wokół Hardiego w pierwszej kolejności zamierzała ograniczyć wpływy Partii Liberalnej w związkach zawodowych. Konferencję z 1893 roku, podczas której powołano Niezależną Partię Pracy, poprzedziły liczne spotkania i konsultacje, również z terenowymi organizacjami związkowymi¹⁵⁹. Mimo tego sukcesu nie udało się wówczas zrealizować zakładanego celu politycznego.

Dopiero w dniach 26-27 lutego 1900 roku miało miejsce przełomowe dla brytyjskiego ruchu robotniczego wydarzenie. Wówczas to zorganizowano konferencję, podczas której delegaci reprezentujący ruch robotniczy oraz grupy polityczne zdecydowali o utworzeniu Komitetu Przedstawicielstwa Robotnicze-go, w skład którego wchodzili zarówno przedstawiciele związków zawodowych oraz organizacji o profilu socjalistycznym. Głównym celem Komitetu miało być zwiększenie wpływów robotniczych w parlamencie. Dopiero wówczas

154 A. Antoszewski, System partyjny w Polsce…, .s. 151-152.

155 Ibidem, s. 156.

156 Na temat Towarzystwa Fabiańskiego Vide: W. Ziętara, Towarzystwo Fabiańskie w latach 1884-1939, Toruń 2013; Idem Doktryna polityczna fabianizmu przełomu XIX i XX wieku, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin – Polonia, Sectio K” 2014, vol XXI, 2

157 B. Bednarczyk, Labour Party - od tradeunionizmu do wilsonizmu : dylematy polityczne, społeczne i ideologiczne, Kraków 1995, s. 23.

158 G. Ronek, Ewolucja ideologii i doktryny brytyjskiej Partii Pracy po II wojnie światowej, Toruń 2008, s. 33-25.

159 Ibidem, s. 26.

rozpoczął się planowany przez Hardiego proces uniezależniania związków zawodowych od wpływów Partii Liberalnej¹⁶⁰.

Należy nadmienić, że Komitet został zorganizowany na bazie central związkowych i organizacji afiliowanych a nie w oparciu o indywidualne człon-kostwo. Zamiarem przyjęcia takiej formuły było uzyskanie poparcia związków zawodowych dla proponowanych przez Komitet kandydatów do parlamentu, którzy po wyborach mieli tworzyć odrębną grupę parlamentarną nadzorującą gospodarcze reformy i ochronę interesów robotniczych. Grupa ta w sposób naturalny stać się miała równorzędnym partnerem dla partyjnych organizacji liberałów i konserwatystów ¹⁶¹.

Podczas konferencji 12 lutego 1906 roku zdecydowano o zmianie nazwy Komitetu Przedstawicielstwa Robotniczego na Partię Pracy. Przyjmuje się, iż jest to data utworzenia tej partii. Za Grzegorzem Ronkiem, należy zaznaczyć, że Partia Pracy powstała jako partia parlamentarna (jej reprezentanci uzyskali mandat w Izbie Gmin jako kandydaci Partii Liberalnej) co miało znaczenie dla jej przyszłego charakteru oraz ewolucji jej ideologii i doktryny, która ak-ceptowała rywalizację w ramach demokratycznego systemu politycznego¹⁶².

W roku 1918 nastąpiła zasadnicza zmiana w Partii Pracy. Nowy statut partii wprowadzał indywidualne członkostwo, co umożliwiało, przynajmniej częściowe, uniezależnienie się od związków zawodowych. Zmiana ta dawała podstawy dla przekształcenia się partii z grupy nacisku reprezentującej ruch związkowy w parlamencie w nowoczesne ugrupowanie parlamentarne. Jed-nocześnie, jak sugeruje Bogusława Bednarczyk, rozszerzenie członkostwa na indywidualnych obywateli otwierało Partię Pracy na inteligencję posiadającą socjalistyczne poglądy¹⁶³.

W kontekście omawianych przykładów struktur złożonych w najnowszej historii Europy Zachodniej warto również przywołać polskie doświadczenia współpracy międzypartyjnej z okresu II Rzeczypospolitej. Wówczas to po-wstawały koalicje wyborcze, których celem było m.in. dalsze trwanie jako polityczne bloki. Jednym z takich projektów był Chrześcijański Związek Jed-ności Narodowej (ChZJN), który współtworzyły: Związek Ludowo-Narodo-wy, Chrześcijańsko-Narodowe Stronnictwo Pracy, Narodowo-Chrześcijańskie Stronnictwo Ludowe oraz Chrześcijańsko-Narodowe Stronnictwo Rolnicze.

Powstanie tej koalicji 16 sierpnia 1922 roku było spowodowane chęcią zwięk-szenia szans w nadchodzących jesienią tego samego roku wyborach parlamen-tarnych. Władysław Pobóg-Malinowski opisując nastrój tamtego czasu oceniał ten polityczny akt następująco: „Mobilizowano gorączkowo siły i środki. Pra-wica w obu swoich odłamach – Związku Ludowo Narodowego i Chrześci-jańskiego Stronnictwa Ludowego – połączyła się z pokrewną Chrześcijańską

160 P. Adelman, The Rise of the Labour Party 1880-1945, Londyn 1996, s. 30-36.

161 G. Ronek, op. cit, s. 33.

162 Ibidem, s. 33-34.

163 B. Bednarczyk, op. cit., 67.

Demokracją na okres wyborów w jeden blok pod nazwą Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej”¹⁶⁴. Związek tych partii miał charakter czysto taktyczny, jednak był na tyle trwały i skuteczny, że Związek stał się elementem koalicji rządowej współtworzonej z Polskim Stronnictwem Ludowym Piast.

Za inny historyczny przykład próby zjednoczenia polskiej sceny politycz-nej można uznać Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (BBWRꞌ). W tym przypadku należałoby jednak uwzględnić specyfikę Bloku oraz uwarunkowania

Za inny historyczny przykład próby zjednoczenia polskiej sceny politycz-nej można uznać Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (BBWRꞌ). W tym przypadku należałoby jednak uwzględnić specyfikę Bloku oraz uwarunkowania