DEzINtEGRACjI DO AKCjI WYBORCzEj SOLIDARNOŚĆ (W POSzUKIWANIU
2.3. Nurt Chrześcijańsko-Narodowy
Jak już wspomniałem drugim, obok „Solidarności” stabilnym ele-mentem systemu partyjnego było Zjednoczenie Chrześcijańsko-Narodowe.
84 Ibidem, s. 64–65.
85 L. Graniszewski, Akcja Wyborcza Solidarność – sojusz prawicy demokratycznej [w:] Wybory’97. Partie i programy wyborcze, red. S. Gebethner, Warszawa 1997, s. 60.
86 D. Lipiński, Solidarność po wyborach, „Tygodnik Solidarność” 1993, nr 41, s. 4.
87 E. Dabertowa, op. cit., s. 68–70.
Ugrupowanie to powstało 28 października 1989 roku podczas zjazdu założyciel-skiego, który odbył się w Warszawie88. Oficjalnie partia została zarejestrowana w grudniu 1990 roku, a pierwszym jej prezesem został Wiesław Chrzanowski89. Nowo powstałe ugrupowanie tworzyli byli działacze działających w PRL-u grup opozycyjnych, m.in. Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywate-la, środowiska „Głosu” czy też Ruchu Młodej Polski. Ostatnia z wymienionych organizacji, m.in. ze względu na aktywność intelektualną i ideotwórczą, była tą kluczową dla powstania Zjednoczenia. Nawiązania do ideowych tradycji RMP w myśli politycznej ZChN-u były nader widoczne. Profil ideowy chrze-ścijańskich-narodowców tworzyła, podobnie, jak i RMP, kompilacja tradycji:
konserwatywnej, narodowo-demokratycznej, chrześcijańskiej oraz liberalnej90. Lech Mażewski zaznaczał, że w programie ZChN pojawiają się bezpośrednie nawiązania do RMP, jak chociażby założenie, iż należy dążyć do „oparcia ładu społecznego na chrześcijańskich zasadach, przeciwstawiających się zarówno komunistycznemu kolektywizmowi, jak i liberalnemu indywidualizmowi”.
Według niego zbieżności między Deklaracją Ideową RMP, a programem ZChN są oczywiste na tyle, iż można uznać Zjednoczenie za wyrastające z ideowo-po-litycznego dorobku „młodopolaków”. Zastrzegał jednocześnie, iż „Nie oznacza to jednak, że ZChN realizuje w całości narodowo-katolicko-konserwatywną syntezę. Po pierwsze twórcy nowej formacji używają bardziej języka właściwe-go syntezie katolicko-narodowo-demokratycznej niż integralni konserwatyści (…). Po drugie z dorobku RMP odrzuca się możliwość uznania PRL za nie w pełni suwerenne państwo polskie”91.
W podobnym tonie wypowiadali się byli „młodopolacy” zaangażowani w działalność Zjednoczenia. Marian Piłka w taki oto sposób opisywał proble-matykę kontynuacji ideowej: „ZCh-N był najwierniejszym odbiciem tego, czego szukaliśmy zawsze w RMP. Obrona ludowego katolicyzmu, religia jako źródło społecznych zaangażowań, religijna sankcja dla patriotyzmu. Nie widziałem
88 Zjazd założycielski został poprzedzony spotkaniem w sanktuarium Matki Boskiej Cierpliwie Słuchającej w Rokitnie pod Poznaniem. Vide S. Niesiołowski, 10 lat ZChN na scenie politycznej, „Sprawa Polska”
1999, nr 5, s. 6.
89 K. A. Paszkiewicz, Zjednoczenie Chrześcijańsko-Narodowe, [w:] Partie i koalicje polityczne III Rzeczypospolitej, red. K. A. Paszkiewicz, Wrocław 2004, s. 211. Na temat ZChN Vide również: P. Semka, Między sacrum a profanum. ZChN na scenie politycznej III RP, „Tygodnik Solidarność” 1992, nr 4, s. 1, 10.
90 O charakterystyce ideowej Ruchu Młodej Polski Vide szerzej: T. Sikorski, Między tradycją a wezwaniami współczesności. Dylemat modernizacji państwa w myśli politycznej Ruchu Młodej Polski, [w:] Demokracja.
Centrum i peryferie: procesy modernizacyjne państwa w polskiej myśli politycznej XX–XXI wieku, red.
A. Bałaban, J. Faryś, Szczecin 2008, s. 237; Idem, Polscy „paleokonserwatyści”. Religia i kultura jako gwarancje konserwatywnej tożsamości Ruchu Młodej Polski i Ruchu Polityki Polskiej (1979–1990), [w:]
Religia jako źródło inspiracji w polskiej myśli politycznej XIX–XXI wieku, red. T. Sikorski, A. Wątor, Szczecin 2007; Idem, „Między Polską naszych pragnień a rzeczywistością PRL-u”. Ideowe imponderabilia Ruchu Młodej Polski przed sierpniem 1980 roku, [w:] Marzyciele i realiści. O roli tradycji w polskiej myśli politycznej od upadku powstania styczniowego do XXI wieku, red. T. Sikorski, A. Wątor, Szczecin 2008. W. Turek, Ruch Młodej Polski: narodowo-katolicki model walki z komunizmem, [w:] Opozycja antykomunistyczna w Gdańsku (1976–1980), red. L. Mażewski, Gdańsk 1995; O myśli politycznej Zjednoczenia Chrześcijańsko-Narodowego w IV rozdziale pracy.
91 L. Mażewski, Narodowo-katolicko-konserwatywne dziedzictwo RMP, „Sprawa Polska” 1999, nr 4, s. 29.
żadnej sprzeczności między tym, czego uczył mnie Ojciec Wiśniewski92, a tym co znalazłem w partii”93. Również Wojciech Turek, po 10 latach działalności Zjednoczenia konstatował, że to ZCh-N stanowi kontynuację ideowo-polityczną RMP, bowiem istniało więcej podobieństw, niż różnic między programem daw-nego RMP i obecdaw-nego Zjednoczenia94.
Z Ruchem Młodej Polski ZChN łączyły również personalia: Marek Jurek, Marian Piłka, Jacek Bartyzel czy Grzegorz Grzelak byli przed 1989 rokiem działaczami Ruchu, natomiast później tworzyli podwaliny Zjednoczenia. Naj-ważniejszym jednak, jak się wydaje łącznikiem pomiędzy tymi organizacjami był Wiesław Chrzanowski, który przez wielu „młodopolaków” traktowany był niczym opiekun oraz mentor nie tylko w sprawach politycznych. Do Zjedno-czenia przystąpili również przedstawiciele młodego pokolenia RMP z Gdańska:
Wiesław Walendziak Wojciech Turek czy Jarosław Sellin. W drugiej połowie 1991 roku opuścili oni jednak ZChN nie zgadzając się na bezpośrednie anga-żowanie autorytetu Kościoła Katolickiego w działalność partii (uczestniczyli oni w powstaniu latem 1991 roku Koalicji Republikańskiej)95.
Nie można jednak powiedzieć, że tradycja Ruchu była realizowana tylko przez ZChN. W wyniku podziałów, jakie dotknęły młodpolaków96 w drugiej połowie lat 80. XX wieku środowisko to w III RP było reprezentowane w co najmniej dwóch nurtach polskiej prawicy: oprócz chrześcijańsko-narodowego także w konserwatywnym, tworzonym przez Aleksandra Halla na bazie gdań-skiego i warszawgdań-skiego środowiska Ruchu. W przypadku ZChN-u natomiast kluczowe były środowiska: poznańskie RMP, na czele którego stał Marek Jurek,
92 Dominikanin, Ojciec Ludwik Wiśniewski był jedną z kluczowych postaci dla kształtującego się Ruchu Młodej Polski. Duchowny prowadził w Gdańsku spotkania z maturzystami oraz studentami, na które uczęszczali późniejsi młodopolacy. Vide P. Zaremba, Młodopolacy, Gdańsk 2000, s.
21–28. G. Szaynok, Duszpasterz w PRL. Ojciec Ludwik Wiśniewski, [w:] Od Piłsudskiego do Wałęsy. Studia z dziejów Polski XX wieku, red. K. Persak, A. Friszke, Ł. Kamiński, P. Machcewicz, P. Osęka, P. Sowiński, D. Stola, M. Zaremba, Warszawa 2008.
93 P. Zaremba, op. cit., s. 425.
94 W. Turek, Od redakcji, „Sprawa Polska” 1999, nr 4, s. 1. Na temat ewentualnych zbieżności ideowych między ZChN a RMP Vide również: A. Lewandowski, Zjednoczenie Chrześcijańsko-Narodowe wobec przemian systemu politycznego po 1989 roku, [w:] Ustrój państwa w polskiej myśli politycznej XX–XXI wieku, Toruń 2011.
95 B. Borowik, op. cit., s. 51. A. Hall, Osobista historia III Rzeczypospolitej, Warszawa 2011, s. 134–135.
96 Rozłam w RMP był wyrazem wewnętrznych podziałów, jakie nasiliły się na przełomie lata i jesieni 1989 roku. Dotychczasowy lider tego środowiska Aleksander Hall, zdecydował się na inną niż budowa partii na bazie Ruchu drogę polityczną, o co wcześniej zabiegał już Marek Jurek. Odrzucając narodowo-katolickie imponderabilia ideowe Hall zdecydował się na stworzenie nowego stronnictwa i udział w szerszym gremium opozycyjnym w towarzystwie grup „korowskich” i związkowych. Na temat rozpadu RMP Vide: T. Sikorski, O kształt polityki polskiej. Oblicze ideowo-polityczne i działalność Ruchu Młodej Polski (1979–1989), Toruń 2011, s. 389–530; B Borowik, op. cit., s. 47–52, L. Mażewski, Dlaczego RMP nie utworzył prokapitalistycznej partii o obliczu narodowo-katolickim, [w:] Solidarność i opozycja antykomunistyczna w Gdańsku (1980–1989), red. L. Mażewski, W. Turek, Gdańsk 1995, s. 133. P. Zaremba, Aleksander Hall, [w:] Opozycja w PRL: słownik biograficzny 1956–89, t. 2, red. J. Skórzyński, Warszawa 2000, s. 113.. W. Turek, Od redakcji…, s. 1. Idem, RMP, PK i SKL: od ruchu narodowo-katolickiego do partii demo-liberalnej, [w:] „Myśl Konserwatywna”
1997, nr 1, s. 99.
które w drugiej połowie lat 80. XX wieku dążyło do utworzenia masowej partii narodowo-katolickiej, oraz łódzkie pod przywództwem Jacka Bartyzela97.
Nowe ugrupowanie na początku lat 90. XX wieku pragnęło zająć znaczącą pozycję na polskiej scenie politycznej. Jako partia zrzeszająca silne osobowo-ści, prezentujące wyraziste poglądy oraz mająca solidną bazę członkowską, uważane było, obok PC, za główną siłę polskiej prawicy. Aspirację tę po-twierdziły wybory parlamentarne w 1991, kiedy to Zjednoczenie jako główny i dominujący podmiot komitetu Wyborczej Akcji Katolickiej osiągnęło wynik ponad 8,5%, co przełożyło się na 49 mandatów. Należy dodać, że był to, ku zaskoczeniu większości komentatorów, wynik plasujący WAK w gronie sześciu największych sił politycznych tamtych wyborów.
Wyborcza Akcja Katolicka była realizacją taktyki Zjednoczenia, pole-gającej na tworzeniu przed wyborami jak najszerszej koalicji prawicowej.
W przypadku pierwszych w pełni wolnych wyborów, po niepowodzeniu za-wiązania współpracy z środowiskami chadeckimi zdecydowano się stworzyć okrojoną koalicję. 21 lipca 1991 roku powołano do życia WAK, w którym obok ZChN-u znalazły się Chrześcijański Ruch Obywatelski, Federacja Organizacji Kresowych, Unia Laikatu Katolickiego oraz kilka mniejszych organizacji.
Podobne starania podjęto również w 1993 roku. Początkowo planowano stworzyć szeroki blok wyborczy (m.in. z udziałem PC, RdR PSL-PL). Osta-tecznie utworzono Katolicki Komitet Wyborczy z udziałem Zjednoczenia, PK, SLCh, PChD (trzech ugrupowań, które współtworzyły klub parlamentar-ny Konwencji Polskiej) oraz Federacji Polskiej Przedsiębiorczości (wcześniej Chrześcijańska Partia Pracy)98. W wyborach Katolicki Komitet Wyborczy „Oj-czyzna”, otrzymał 6,37% głosów, co wobec przystąpienia do wyborów jako koalicja, nie pozwoliło zdobyć mandatów poselskich.
Warto odnotować, że w ramach KKW „Ojczyzna” po raz pierwszy w III RP zeszły się drogi byłych młodopolaków reprezentujących teraz PK i ZChN.
W roku 1997 ZCh-N brał udział w Akcji Wyborczej Solidarność jako najsil-niejsze ugrupowanie polityczne.
W ciągu lat 90. XX wieku ugrupowanie to nie ulegało praktycznie żadnym fluktuacjom instytucjonalnym oraz podziałom. Zmiany zachodziły jedynie na poziomie kierowniczym partii. W 1994 roku z funkcji prezesa zrezygnował Wie-sław Chrzanowski. Jego miejsce zajął Ryszard Czarnecki. Jego kadencja trwała do roku 1996, kiedy to prezesem Zjednoczenia został Marian Piłka.
97 ; L. Mażewski, Dlaczego RMP nie utworzył…, s. 133; W. Turek, RMP, PK i SKL: od ruchu narodowo-katolickiego…, s. 99; A. Lewandowski, Ruch Młodej Polski. Historia i współczesne reminiscencje, „Historia i Polityka” 2009, nr 1, s. 57–62.
98 A. Dudek, op. cit, s. 171, 265. Jak podaje Antoni Dudek KKW „Ojczyzna” ostatecznie nie powstałby przed wyborami, nawet w okrojonym składzie, gdyby nie inicjatywa apba. Tadeusza Gocłowskiego. Relację tę potwierdza Aleksander Hall, A. Hall, Osobista historia…, s. 266.