Klub poselski

Naturalnym zapleczem dla działań rządu stał się klub poselski stworzony przez posłów wybranych z list komitetu wyborczego Akcji Wyborczej Solidar-ność. Wygrywając wybory parlamentarne w 1997 roku AWS wprowadziła do Sejmu 201 posłów oraz 51 Senatorów. Nie oznaczało to jednak, że w trakcie trwania kadencji istniała jednolita struktura parlamentarna w Sejmie.

Posłowie i Senatorowie wybrania z list Akcji tworzyli Klub Parlamen-tarny AWS, który składał się z Klubu Poselskiego oraz Klubu Senatorskiego.

Działalność wymienionych klubów określał Regulamin Klubu Parlamentar-nego Akcji Wyborczej Solidarność z dnia 19.02.1998 r. Dopuszczał on m.in.

możliwość tworzenia przez posłów zespołów parlamentarnych jednak bez pra-wa do organizacyjnego wydzielenia się z struktury klubu parlamentarnego³⁴⁶. Podstawowymi organami Klubu Parlamentarnego były:

– Ogólne Zebranie Klubu AWS;

– Przewodniczący Klubu;

– Prezydium Klubu;

– Komisja Rewizyjna³⁴⁷.

342 Ibidem, s. 156. Dużo więcej krytycyzmu miał wobec Jerzego Buzka Robert Krasowski, który w książce Czas gniewu opisuje go jako staroświeckiego bezinteresownego inteligenta, osobę nienadającą się do polityki, ze względu na brak zdolności do intryg, nielojalności pozbawionego osobistych ambicji. R. Krasowski, op. cit, s. 120-129.

343 R. Matyja, Rywalizacja polityczna w…, s. 452.

344 L. Dorn, op. cit., s. 109-112.

345 D. Kasprowicz, K. Sobolewska Myślik, Opozycja parlamentarna w III kadencji Sejmu (197-2001), [w:]

Opozycja parlamentarna w Polsce w latach 1997-2010, red. K. Łabądź, Kraków, 2012, s. 30.

346 Regulamin Klubu Parlamentarnego Akcji Wyborczej Solidarność, Warszawa 19.02.1998 r. APP INP PAN, zespół Akcja Wyborcza Solidarność.

347 Ibidem.

Prace KP AWS organizowało Biuro, którym kierował Dyrektor. W ramach biura funkcjonowały działy tematyczne: spraw poselskich, prac sejmowych, prasowy, zagraniczny, dział listów oraz dział analiz. Ponadto strukturę uzupeł-niały sekretariaty: klubu oraz Przewodniczącego Klubu Parlamentarnego³⁴⁸.

Prezydium Klubu Parlamentarnego na początku kadencji tworzyli: prze-wodniczący Marian Krzaklewski, wiceprzeprze-wodniczący: Aleksander Hall, Ma-rian Piłka, Jacek Rybicki, Marcin Tyrna, sekretarze: Kazimierz Janiak, Andrzej Anusz, Tomasz Michałowski, skarbnik Kazimierz Kapera, zastępca skarbnika Stanisław Jarosz, sekretarz ds. dyscypliny Andrzej Szkaradek, rzecznik prasowy Piotr Żak, oraz członkowie Edward Daszkiwicz, Leszek Dziamski, Wojciech Frank, Michał Janiszewski, Maciej Jankowski, Grażyna Langowska, Jan Ło-puszański, Jerzy Masłowski, Krzysztof Piesiewicz, Jerzy Polaczek, Kazimierz Poznański, Tadeusz Wrona³⁴⁹.

Początkowo, utworzony 20 października 1997 roku, Klub Poselski Akcji Wy-borczej Solidarność zrzeszał wszystkich posłów wybranych z list AWS. Na czele klubu stał Marian Krzaklewski, wiceprzewodniczącymi natomiast zostali wybrani Jacek Rybicki („S”) Marian Piłka (ZChN) i Aleksander Hall (SKL). Oprócz nich do prezydium klubu wybrano również m.in.: Czesława Bieleckiego (Ruch Stu), Stanisława Iwanickiego (Instytut Lecha Wałęsy, Jana Marię Jackowskiego (Sto-warzyszenie „Rodzina Polska”), Macieja Jankowskiego („S”), Kazimierza Kaperę (Stowarzyszenie Rodzin Katolickich), oraz Ludwika Dorna (PC)³⁵⁰.

Kwestia doboru członków prezydium klubu mogła mieć również wpływ na działalność całej Akcji. Według Tadeusza Wrony negatywne konsekwencje dla działalności AWS, a w szczególności klubu parlamentarnego, miała przepro-wadzona na samym początku kadencji na wniosek Mirosława Stycznia (SKL), zmiana składu Prezydium Klubu. „Dotychczas Prezydium Klubu stanowili lide-rzy poszczególnych ugrupowań wchodzących w skład AWS, a więc pokrywało się ono z Prezydium AWS, jako wspólnej formacji politycznej wystawiającej listy wyborcze, dając możliwość szybkich decyzji politycznych dokonywanych przez faktyczny zarząd polityczny Akcji. Po wyborze przewodniczących i wi-ceprzewodniczących komisji sejmowych i senackich, którymi została znaczna część liderów ugrupowań AWS-owskich, Styczeń zawnioskował, aby osoby pełniące funkcje w komisjach nie mogły być członkami Prezydium Klubu. Do-prowadziło to do zamiany liderów na inne osoby z poszczególnych ugrupowań

348 Biuro Klubu Parlamentarnego Akcji Wyborczej Solidarność, AKK S, zespół Akcja Wyborcza Solidarność.

349 Prezydium Klubu Parlamentarnego Akcji Wyborczej Solidarność (5.02.1998), APP, ISP PAN, zespół Akcja Wyborcza Solidarność.

350 T. Żukowski, Kalendarium wydarzeń…, s. 25; W. Załuska, Prezydium przewodniczącego, „Gazeta Wyborcza” 17.10.1997, nr 243, s. 4. Krzaklewski został wybrany na przewodniczącego 11 października 1997 roku – za głosowało 181 posłów KP AWS – 5 natomiast przeciwko. Oprócz Klubu Poselskiego funkcjonował również klub parlamentarny, który zrzeszał także senatorów Akcji. Na czele klubu parlamentarnego stał również Marian Krzaklewski. Sekretarzami Generalnymi zostali: Kazimierz Janiak („S”) oraz Andrzej Anusz, rzecznikiem ds. dyscypliny Andrzej Szkaradek („S”). Skarbnikiem został poseł Kazimierz Kapera.

Łącznie prezydium klubu AWS liczyło 22 osoby – 17 posłów i 5 senatorów. A. Hall, Osobista historia III Rzeczypospolitej…, s. 314.

a w konsekwencji utrudnienia przepływu informacji z komisji do Prezydium Klubu oraz wyprowadzenia decyzji politycznych poza Klub, wydłużenie pro-cesu decyzyjnego i utrudnienie koordynacji działań AWS”³⁵¹.

Odzwierciedleniem formuły Akcji na forum parlamentu był podział klubu AWS na zespoły parlamentarne, reprezentujące bądź konkretną partię, bądź też nurty polityczne. Za główne zespoły należało uznać: Chrześcijańsko-Demokra-tyczny, Konserwatywno-Ludowy, Chrześcijańsko-Narodowy oraz RS AWS³⁵². Jak relacjonuje Tadeusz Wrona, początkowo funkcjonował klub parlamentarny z jednym sekretariatem w Sejmie. Pierwszym z tego rozwiązania wyłamał się ZChN tworząc parlamentarny Zespół Chrześcijańsko-Narodowy, z odrębnym sekretariatem. Wobec braku mocnej reakcji Mariana Krzaklewskiego zrobiły to następne partie KPN, SKL i inne. W końcu również, w marcu 1998 roku, Liga Krajowa i Stowarzyszenie Rodzin Katolickich. Według ówczesnego Przewod-niczącego Ligi Krajowej to, jak również zmiana składu Prezydium Klubu Parla-mentarnego wskutek wniosku SKL, było początkiem procesu destrukcji AWS³⁵³.

Po latach podobną opinię wyraził ówczesny lider „Solidarności” który stwierdził: „Także zdecydowanie bardziej osłabiały Akcję niż ją wzmacniały powstające jak grzyby po deszczu liczne „zespoły partyjne” w Klubie Parla-mentarnym AWS, które utrwalały podział strukturalny i programowy w Akcji.

Niestety, praktycznie już na starcie, KP zaraził się wirusem rozbicia dzielnico-wego, który prawie od początku prześladował polską centroprawicę i niestety po wyborach również AWS. Przejawiało się to tym, że każda z większych partii w Akcji powoływała wewnątrz klubu AWS swój zespół parlamentarny, czyli w klubie powielona została wielopodmiotowa struktura AWS, wbrew mojemu i całej „S” planowi stworzenia z AWS i jej klubu jednolitej struktury.

W dodatku powstawały również zespoły lobbujące konkretne priorytety pro-gramowe. Zespoły Parlamentarne w klubie AWS podobnie jak ich macierzyste partie, niejednokrotnie stawiały pod ścianą zarówno kierownictwo klubu jak i rząd w imię wywalczenia dla swoich partii jak najwięcej stanowisk: w rządzie, w spółkach skarbu państwa, w agendach rządowych i samorządowych”³⁵⁴.

Przez całą kadencję parlamentu liczba członków KP spadała w związku z secesjami grup związanymi z ugrupowaniami wchodzącymi w skład koalicji

351 Wywiad z Tadeuszem Wroną z dnia 15 czerwca 2016 r. (w zbiorach autora).

352 Informacja o powołaniu zespołu parlamentarnego Zespół Chrześcijańsko-Demokratyczny – 18 grudnia 1998 r, AKK S, zespół Akcja Wyborcza Solidarność, Informacja o powołaniu zespołu parlamentarnego RS AWS – 3 marca 1998 roku. AKK S, zespół Akcja Wyborcza Solidarność; Komunikat o powołaniu Zespołu Chrześcijańsko-Demokratycznego w KP AWS z 17 grudnia 1998, AKK S, zespół Akcja Wyborcza Solidarnsość; M. Jasiński, Lista posłów AWS, [w:] Akcja Wyborcza Solidarność. Klub parlamentarny. Zapis czterech lat 1997–2001, red. T. Żukowski, Warszawa 2001, s. 104–107.

353 Wywiad z Tadeuszem Wroną z dnia 15 czerwca 2016 r. (w zbiorach autora); T. Wrona, Rodzina. Wspólnota lokalna. Ojczyzna, Częstochowa 2001, s. 115; Informacja o powstaniu Zespołu Ligi Krajowej w ramach Klubu Parlamentarnego AWS z 5 marca 1998 r., AKK S, zespół Akcja Wyborcza Solidarnsość; Informacja o powołaniu Zespołu Stowarzyszeń Rodzin Katolickich w ramach Klubu Parlamentarnego AWS z 5 lutego 1998 r. AKK S, zespół Akcja Wyborcza Solidarnsość .

354 Wywiad z Marianem Krzaklewskim z dnia 13.09.2016 r. - w zbiorach autora.

wyborczej, aby osiągnąć na koniec kadencji poziom 134 posłów³⁵⁵. W ciągu czteroletniej kadencji Sejmu blisko 1/3 członków pierwotnego klubu opuści-ła jego szeregi. Pierwsze wystąpienia miały miejsce, nie licząc pojedynczego przypadku Ludwika Dorna z 11 listopada 1997 roku (który wystąpił z klubu nie zgadzając się na powstanie rządu Jerzego Buzka), 15 czerwca 1998 roku, kiedy to z klubu wystąpiła grupa ośmiu posłów związana z Adamem Słomką, która to następnie uformowała Koło Poselskie Konfederacji Polski Niepodległej (grupa Słomki została ostatecznie usunięta z Akcji w lipcu 1998, kiedy to jej członkowie odmówili poparcia dla rządowych starań w sprawie reformy administracyjnej)³⁵⁶.

Kolejna grupa secesjonistów ujawniła się 23 lipca 1998 roku w liczbie sześciu osób. Byli to posłowie związani z środowiskiem Radia Maryja. Kon-sekwencją tych działań było powołanie do życia we wrześniu 1998 roku Posel-skiego Naszego Koło (od 25 września Koło Poselskie Porozumienie Polskie).

W ramach opisanych powyżej dwóch grup oraz Koła Parlamentarnego Ruchu Odbudowy Polski (później Ruchu Odbudowy Polski – Porozumienia Centrum) miały miejsce zmiany, których efektem były powstające nowe koła poselskie.

I tak 23 grudnia 1999 roku powstało trzyosobowe Koło Polskiej Racji Stanu, które 12 lipca połączyło się z Kołem Parlamentarnym Konfederacji Polski Niepodległej, tworząc Koło Parlamentarne Koalicja dla Polski (8 osób). Uległo ono jednak częściowej dezintegracji, przekształcają się 2 kwietnia 2001 roku w Koło Parlamentarne Alternatywa (6 osób)³⁵⁷.

Na koniec 1999 roku klub poselski AWS stopniał do 187 posłów. Rok 2000 był natomiast okresem względnej stabilizacji. Dochodziło jedynie do indywidualnych opuszczeń klubu, jak chociażby w przypadku: Macieja Jan-kowskiego (kwiecień), Stanisława Misztala (lipiec), Bernarda Szwedy (lipiec), Ryszarda Matusiaka (wrzesień), Gabriela Janowskiego (wrzesień), Henryka Goryszewskiego (grudzień)³⁵⁸.

Kolejna, kluczowa jak się wydaje, fala procesu kurczenia się Klubu Posel-skiego AWS-u nastąpiła w schyłkowym okresie III kadencji. Na początku 2001 roku (styczeń–luty) grono poselskie Akcji zmniejszyło się o kolejnych 6 osób (m.in. Macieja Płażyńskiego), jednak prawdziwy rozpad miał miejsce wiosną oraz latem 2001 roku. W marcu kosztem klubu AWS-u powstał 17-osobowy (później powiększony o jedną osobę) Klub Parlamentarny Stronnictwa Kon-serwatywno-Ludowego, natomiast w lipcu 18 osobowy Klub Parlamentarny Prawa i Sprawiedliwości³⁵⁹.

355 Sejm Rzeczypospolitej Polskiej – III kadencja: Zgromadzenie Narodowe: informacje o działalności (20 października 1997r. – 18 października 2001 r.), red. I. Chodyra, M. Iżykowska, Warszawa 2002,s. 12.

356 A. Dudek, Historia polityczna…, s. 366.

357 Uchwała 2/07/98 Prezydium Klubu Parlamentarnego AWS, AKK S, zespół Akcja Wyborcza Solidarność;

Sejm Rzeczypospolitej Polskiej – III kadencja: Zgromadzenie Narodowe: informacje o działalności (20 października 1997r. – 18 października 2001 r.), op. cit., s. 282–299.

358 T. Żukowski, Wstęp, [w:] Akcja Wyborcza Solidarność. Klub parlamentarny. Zapis czterech lat 1997–2001.

Społeczne notowania, kalendarium wydarzeń, inicjatywy ustawodawcze, głosowania, Warszawa 2001, s. 5.

359 Sejm Rzeczypospolitej Polskiej – III kadencja: Zgromadzenie Narodowe: informacje o działalności (20 października 1997 r. – 18 października 2001 r.), op. cit., s. 282–299; T. Żukowski, Wstęp…, s. 6.

Posłowie AWS działali również w organach sejmowych. Jako przedstawi-ciele zwycięskiego ugrupowania mogli liczyć na objęcie głównych stanowisk w parlamencie. Marszałkiem Sejmu został wybrany Maciej Płażyński natomiast Alicja Grześkowiak Marszałkiem Senatu. Posłowie Akcji zostali również wy-brani na przewodniczących większości komisji sejmowych:

– Jan Maria Rokita komisji administracji i spraw wewnętrznych, – Henryk Goryszewski komisji finansów publicznych,

– Jan Maria Jackowski komisji kultury i środków przekazu, – Andrzej Zakrzewski komisji łączności z Polakami za granicą, – Bronisław Komorowski komisji obrony narodowej,

– Jerzy Gwiżdż komisji odpowiedzialności konstytucyjnej, – Paweł Łączkowski komisji regulaminowej i spraw poselskich, – Maria Smereczyńska komisji rodziny,

– Gabriel Janowski komisji rolnictwa i rozwoju wsi,

– Tomasz Wójcik komisji skarbu państwa uwłaszczenia i prywatyzacji, – Stanisław Iwanicki komisji sprawiedliwości i praw człowieka, – Czesław Bielecki komisji spraw zagranicznych,

– Józef Dąbrowski komisji transportu i łączności, – Stanisław Grzonowski komisji zdrowia,

– Marek Biernacki komisji do spraw służb specjalnych³⁶⁰.

Klub parlamentarny pełnił w głównej mierze funkcję zaplecza politycz-nego dla rządu J. Buzka. Nie ograniczało to jednak aktywności czysto parla-mentarnej posłów. Parlamentarzyści Klubu AWS byli autorami ponad dwustu inicjatyw ustawodawczych. Według Tomasza Żukowskiego, często – gdy było tak wygodniej – zastępowały one inicjatywy rządu, inne przeciwstawiały się kierunkom działania rządu, często odwołując się przy tym do zapisów zawar-tych w programie Akcji, czy też umowy koalicyjnej. Jeszcze inne stanowiły sposób na nagłośnienie swych celów programowych przez główne środowiska współtworzące Akcję. Natomiast niektóre, na pierwszy rzut oka rzadsze niż mogłoby się wydawać, były próbą lobbowania na rzecz grup interesu³⁶¹.

Na potrzeby działalności prawotwórczej Sejmu parlamentarzyści AWS utwo-rzyli 25 lutego 1998 roku 11 osobowy zespół legislacyjny przy klubie parlamen-tarnym AWS. W jego skład weszli Aleksander Hall, Mariusz Grabowski, Jerzy Gwiżdż, Paweł Jaros, Tadeusz Kilian, Teresa Liszcz, Marek Markiewicz, Jan Maria Rokita, Krzysztof Śmieja, Jacek Szczot, Kazimierz Michał Ujazdowski³⁶².

Często jednak parlamentarzyści głosowali przeciwko rządowi, który mieli rzekomo popierać. Tomasz Żukowski, analizujący działalność klubu AWS w par-lamencie obliczył poziom niejednolitości w głosowaniach klubu określający brak dyscypliny. Wskaźnik ten ukazywał przeciętny odsetek posłów głosujących inaczej niż większość Klubu. W przypadku AWS było on, co prawda ,wyższy (bli-sko 5%) od SLD (3%), ale nieco niższy niż w przypadku UW (ponad 5%) i PSL (7%). Niejednolitość głosowania w Akcji była przypadłością klubu szczególnie

360 T. Żukowski, Kalendarium wydarzeń…, s. 26–27.

361 Idem, Wstęp…, s. 5.

362 Idem, Kalendarium wydarzeń…, s. 30.

na początku kadencji (sięgając nawet 20%), ale jak pokazuje Żukowski tendencja ta dotyczyła także SLD, UW oraz PSL. Sytuacja ta zmieniła się jednak, gdy klub Akcji opuściły grupy związane z KPN oraz Radiem Maryja. Wówczas poziom ten nie przekraczał 10%, a od maja 2000 roku spadł praktycznie poniżej 5%, by pod koniec kadencji wahać się pomiędzy 2–3%³⁶³. Poziom niezdyscyplinowania w klubie AWS na tle innych klubów poleskich przedstawia tabela nr 16.

Niekiedy jednak niejednolitość klubu poselskiego objawiała się w rady-kalnym wydaniu. Skrajnym przykładem był casus dotyczący głosowania przez Sejm nad sprawą wotum nieufności dla Ministra Skarbu Emila Wąsacza. W li-stopadzie 1999 roku 74 posłów Akcji złożyło w Sejmie wniosek w tej sprawie.

Natomiast w styczniu 2000 roku 21 posłów AWS zagłosowało za odwołaniem ministra własnego rządu (do odwołania Emila Wąsacza zabrakło 2 głosów)³⁶⁴. Do wyraźniejszych objawów rozdźwięku między rządem a jego awuesowskim zapleczem parlamentarnych, można zaliczyć również: uchwalenie przez AWS wraz z SLD i PSL przywilejów podatkowych dla związkowców, głosowania posłów AWS przeciwko rządowemu projektowi ustawy o podatku dochodowym oraz ustawy o Prokuratorii Generalnej, dającej jej prawo blokowania decyzji prywatyzacyjnych³⁶⁵. Wydaje się, że charakter aktywności posłów AWS dobit-nie oddają słowa Dominiki Kasprowicz oraz Katarzyny Sobolewskiej Myślik.

Pisały one „Podsumowując problem napięć koalicyjnych, a także niejednoli-tości wewnętrzną AWS, należy podkreślić, że problemy te sprawiły, iż zacho-wania o charakterze opozycyjnym w kadencji 1997-2001 nie dotyczyły jedynie ugrupowań nierządowych, ale miały miejsce także w szeregach rządowych³⁶⁶.

Tabela nr 16. Poziom niezdyscyplinowania w klubach parlamentar-nych AWS, SLD, UW i PSL

Źródło: M. Jasiński, Poziom niezdyscyplinowania w klubach parlamentarnych, [w:] Akcja Wyborcza Solidar-ność. Klub parlamentarny. Zapis czterech lat 1997–2001, red. T. Żukowski, Warszawa 2001, s. 116.

363 Idem, Wstęp…, s. 7, M. Jasiński, Poziom niezdyscyplinowania w klubach parlamentarnych, [w:] Akcja Wyborcza Solidarność. Klub parlamentarny. Zapis czterech lat 1997–2001, red. T. Żukowski, Warszawa 2001, s. 117–120. Jacek Rybicki po latach wspominał, że znaczna część posiedzeń klubu polegała na wyjaśnianiu dyscypliny głosowań a sam klub określał mianem mało zdyscyplinowanego co wynikało z koalicyjnego charakteru AWS. Wywiad z Jackiem Rybickim z dn. 26.04.2016 r. - w zbiorach autora.

364 K. Kalinka, op. cit., s. 293; Vide T. Żukowski, Kalendarium wydarzeń…, s. 52–56.

365 K. Kalinka, op. cit., s. 293.

366 D. Kasprowicz, K. Sobolewska Myślik, op. cit., s. 35.

Składnikiem oceny działalności parlamentarnej posłów Akcji może być również ich frekwencja podczas sejmowych głosowań. Na podstawie badań Żukowskiego możemy stwierdzić, że członkowie klubu poselskiego AWS ak-tywnie uczestniczyli w pracach parlamentarnych. Ich częstotliwość głosowań była wyższa niż posłów z innych klubów (rekordzistą był poseł Roman Rut-kowski, który wziął udział w 11 768 głosowaniach na 11 801 możliwych – co daje 99,7% obecności). Przeciętny odsetek posłów nieobecnych w głosowaniu (wskaźnik absencji) dla przedstawicieli AWS w skali całej kadencji wyniósł nieco ponad 12% i był niższy od wyniku UW i PSL (17%). Zbliżony wynik zanotowała największa partia opozycyjna SLD (13%)³⁶⁷.

Należy również nadmienić, iż posłowie AWS zgłosili samodzielnie 98 projektów ustaw, 1660 interpelacji (23,3% spośród wszystkich w trakcie ka-dencji), 1346 zapytań (31,4%) i 79 pytań w sprawach bieżących (24,8%)³⁶⁸. 9. podsumowanie

W niniejszym rozdziale przedstawiłem strukturę Akcji Wyborczej So-lidarność oraz jej ewolucję, która była odpowiedzią na zachodzące procesy integrowania się partii w obrębie poszczególnych nurtów. Celem tego rozdziału było również uwidocznienie problemów, jakie napotykała w swoim działaniu Akcja wynikających z ciągłego procesu ewolucji tego ugrupowania.

Genezę Akcji należałoby scharakteryzować jako pozaparlamentarną pole-gającą zarówno na terytorialnej penetracji jak i dyfuzji. Jej charakter miał nie-wątpliwy wpływ na strukturę ugrupowania oraz brak jego stabilności. Zgodnie z założeniem Ryszarda Herbuta, partia składająca się z rozproszonych podmio-tów cechuje się problemami ze spójnością organizacyjna i centralizacją, co też w przypadku AWS miało miejsce. Paradoksalnie jednak problem jednolitości okazał się najmocniej odczuwalny w momencie gdy w Akcji już ograniczone zostało wewnętrzne rozproszenie.

Sytuacja ta wynikała z faktu, że wraz z upływem czasu zjednoczona pra-wica przestała być wartością samą w sobie. Poszczególne, wzmocnione przez proces scalania, partie zaczęły dążyć do maksymalizacji swojego znaczenia w AWS kosztem najsilniejszej dotychczas „Solidarności”. Związek zawodowy z kolei, nie dostrzegając i nie odczytując ambicji coraz silniejszych partii nadal chciał mieć decydujące zdanie w sprawach funkcjonowania Akcji. Ostatecznie rywalizacja partii niezwiązkowych z „S” zakończyła się dezintegracją całości.

Okazało się, że międzyfrakcyjne tarcia były zbyt silne, aby utrzymać stabilność całej struktury. Struktury, która była zaledwie w początkowej fazie procesu instytucjonalizacji i w której nie zdążyła zaistnieć infuzja wartości.

367 T. Żukowski, Wstęp…, s. 6.

368 D. Kasprowicz, K. Sobolewska Myślik, op. cit., s. 39-41.

Problemem samym w sobie był również brak zgody elity politycznej Akcji, co do dalszych kroków w ramach procesu jednoczenia całej prawicy.

Projekty przekształcenia AWS w jednolitą partię polityczną lub federację wy-daje się, że były nierealne u samego zarania.

Warto jednak zaznaczyć, że na początku III kadencji Sejmu na zlecenie Klubu Parlamentarnego AWS Jan Majchrowski przygotował ekspertyzę na temat możliwości utworzenia partii o charakterze federacyjnym. W ramach dokumentu Majchrowski zwracał uwagę na kilka problemów natury prawnej, które uniemożliwiały powołanie partii o charakterze federacyjnym. Istniała bowiem problematyczność członkostwa osoby prawnej w partii politycznej.

Niemożliwe było również powoływanie stowarzyszeń partii politycznych (ta-kie ewentualne stowarzyszenie nie mogłoby korzystać z przywilejów ja(ta-kie nadawała ustawa o partiach politycznych)³⁶⁹.

Liderzy polityczni nie byli skłonni do porzucenia własnych ambicji. Po wejściu Akcji do parlamentu idee tworzenia wspólnej partii pozostały bez re-alizacji. Obserwujący z bliska te spory Tadeusz Wrona z Ligi Krajowej kon-statował po latach: „Można było spróbować budować inny model. Od po-czątku dążyć do stworzenia jednolitej partii. Nie jest to tylko wina Mariana Krzaklewskiego, że do tego nie doszło. Prawdopodobnie każdy inny polityk zderzyłby się z podobnym oporem ze strony partii wewnątrz AWS. Trzeba było od początku postawić wyraźnie nie na partie, lecz na ludzi i środowiska.

Budować sojusz związku zawodowego, stowarzyszeń społecznych, kultural-nych, samorządowych”³⁷⁰.

Marian Krzaklewski oceniając z perspektywy czasu szanse na stworzenie jednolitej partii na bazie AWS konstatuje: „Potencjalnie najlepszym momentem na utworzenie jednolitej partii AWS był okres przed wyborami, poprzedzający tworzenie list wyborczych. Równocześnie jednak posunięcie takie obarczone było wielkim ryzykiem, że załamie to proces jednoczenia z powodu wymogu rozwiązania się partii przed utworzeniem wspólnych list w ramach partii a nie koalicji AWS. Gdybym wtedy wiedział jak wielki jest potencjał destrukcji, który zaprezentowała większość tych partii jako współrządzące w AWS w okresie 1997 -2001, to na pewno, w imieniu związku postawiłbym na ostrzu noża przed wyborami warunek, że AWS musi być jednolita pąrtią, i ci którzy nie chcą tego nie wejdą na listy wyborcze. Myślę, że taka AWS może uzyskałaby kilka

369 J. Majchrowski, Ekspertyza na temat możliwości tworzenia partii o charakterze federacyjnym w świetle obowiązującego ustawodawstwa (Przygotowana zgodnie ze zleceniem Biura Studiów i Ekspertyz (na zlecenie KP AWS), Archiwum KK S. W Archiwum Komisji Krajowej Solidarności w Gdańsku dostępny jest dokument nieokreślonego autorstwa o tytule Jak zreformować AWS?, w którym autor zwraca uwagę na konieczność usprawnienia pracy centralnych władz Akcji, budowę lokalnych struktur w nowych powiatach i województwach, wzmocnienie struktur programowo-eksperckich, poprawę polityki informacyjnej, przyjęcie przez władze Akcji uchwały zapowiadającej przekształcenie AWS w jedno ugrupowanie. Te działania w opinii autora dokumentu są konieczne aby myśleć o utworzeniu jednolitej partii na bazie Akcji, Jak zreformować AWS, AKK S, zespół Akcja Wyborcza Solidarnsość.

370 T. Wrona, Rodzina. Wspólnota lokalna. Ojczyzna, Częstochowa 2001, s. 137.

procent głosów mniej ale wygrałaby zarówno wybory jak również zapweniłaby sobie poczucie stabilności na więcej niż jedną kadencję”³⁷¹.

Ówczesny lider „Solidarności” dodawał: „Opcja antyintegracyjna (SKL, ZChN pod przywództwem Piłki i okresowo PChD oraz tzw. „spółdzielnia”)

Ówczesny lider „Solidarności” dodawał: „Opcja antyintegracyjna (SKL, ZChN pod przywództwem Piłki i okresowo PChD oraz tzw. „spółdzielnia”)