Literatura dla dzieci i m łodzieży stw a
rza nieograniczoną przestrzeń dla w yob raź
ni autora i odbiorcy. Za cza rowa ne żaby, śpią
ce królewny, rycerze na białych koniach, to tylko niektóre z to p o só w literackich. W śród tych b a śn io w y c h postaci m iejsce szc ze g ó ln e zajmuje miś - mały, sym p a tyczn y niedźwiadek. W przypadku w ystępow ania w utworze misia autorzy najczęściej sto su
ją zabieg antropomorfizacji. Pierwsze książ
ki o p rzygodach małych niedźw iadków p o w sta w a ć za czę ły na p oczątku X X wieku, a po ukazaniu się w 1926 roku książki Win- nie The Pooh Alana Alexandra M ilne'a (pol
ski przekład ukazał się w 1938 roku pt. Ku
buś Puchatek) szybko zaczęły zyskiw ać na popularności. W dzisiejszych czasach p o pularność ta w ychodzi poza okręg czytel
ników. D o serii książkow ych op isujących p rz y g o d y m isiów d o c h o d z ą m.in. seriale telewizyjne, spektakle teatralne, gad żety i zabawki przedstawiające u lu b io n e go b o hatera. Przykładem na te go typu popular
ność jest z pew nością M iś Uszatek - tytuło
w y bohater książki Czesława Janczarskiego.
Książki o M isiu Uszatku na rynku w yd a w n i
czym pojawiły się ponad p ół w ieku temu i do dziś cieszą się wielką popularnością za
rów no w śród najm łodszych jak i tych trochę starszych czytelników.
Historia pow stania Misia Uszatka w ią
że się z rosyjską pisarką Z. Aleksandrow ą.
Otóż, w 1954 roku Czesław Janczarski d o
konał adaptacji utw oru tejże autorki, któ
remu nadał tytuł M ój Miś. Dzieło to stało się dla autora inspiracją do stworzenia bohatera
„z klapniętym uszkiem". Tak narodziła się se
ria utw orów o M isiu Uszatku. Początkow o krótkie opow iastki o p rzygodach Misia uka
zyw ały się w czasopiśmie „Miś". Po raz pierw
szy M iś Uszatek zagościł na łam ach czasopi
sma w 1957 roku. Każde opow iadanie było op a trzone rysunkam i w y k o n a n y m i przez zn a n e go polskiego rysownika, artystę gra
fika Zbigniew a Rychlickiego (znany również jako autor ilustracji d o książek takich jak: Od rzeczy do rzeczy autorstwa W a n d y Chotom - skiej, Proszę słonia Ludwika Jerzego Kerna, Plastusiowy pamiętnik Marii Kownacki ej, Po - dróże Guliwera Jonathana Swifta, Tajemnicza wyspa Juliusza Verne'a).
M iś bardzo szybko stał się ulubieńcem w szystkich czytelników czasopism a, a dzie
ci z niecierpliwością czekały na kolejne o p o wieści o przygodach sym patycznego niedź
wiadka. Zaprojektow any przez Rychlickiego
m iniaturow y portret Misia na stałe zagościł w winiecie czasopisma.
Uszatek stał się tak bardzo popularny, że Janczarski w 1960 roku postanow ił w y dać całą książkę o przygo dach Misia Uszat
ka. Pierwsza książka z serii op ow iadań o m i
siu nosiła tytuł Przygody i wędrówki Misia Uszatka. Później były kolejne Nowi przyjacie
le Misia Uszatka (I wyd. 1963), Grom adka M i
sia Uszatka (I w y d . 1964), Bajki Misia Uszatka (I wyd. 1961), Zaczarowane kółko Misia Uszat
ka (I wyd. 1910).
Popularność Uszatka rosła. P rzyb yw a
ło czytelników, a tym sam ym z kolejnymi w ydaniam i p oszczególnych tytułów wciąż zw iększał się ich nakład.
Książki Janczarskiego to zbiory op ow ia
dań o przygodach Misia. Przygody i wędrów
ki Misia Uszatka, czyli pierwsza książka z serii książek o M isiu Uszatku, zawiera 34 o p o w ia dania. Na początku książki czytelnik d ow ia duje się, dlaczego M iś ma oklapnięte uszko (Martwił się M iś coraz bardziej, że nie może
bawić się z dziećmi. Z tego zmartwienia okla
pło m u jedno uszko.)1 i w jaki sp o só b poznał Zosię i Jacka. W dalszych op ow iadaniach przedstawieni zostają poszczególni przyja
ciele Misia - Zajączek, Kogucik i piesek Kru
czek. M iś w raz z innym i zwierzątkami prze
żywa wiele przygód. Każda opow iastka p o siada swój tytuł (np. List do bociana, Śm igus Dyngus) i zakończona jest morałem. Książki są b oga to ilustrowane przez Zbigniew a Ry
chlickiego (1922-1989), który d o dziś uzna
w any jest za najw iększego grafika i ilustra
tora polskiego. W dużej mierze M iś Uszatek to w łaśnie jem u zawdzięcza swoją popular
ność. N azw isko Rychlickiego niezm iennie kojarzone jest z M isiem Uszatkiem, nawet bardziej niż nazw isko autora tekstu Janczar
skiego. Ilustracje d o Uszatka je go autorstwa tak bardzo zapadły w pam ięć czytelnikom, że d o dziś na rynku w ydaw niczym nie poja
wiło się żadne w ydanie książki o Misiu Uszat
ku, które posiadałoby ilustracje in n e go au
tora. Rychlicki w raz z Janczarskim posiadali prawa autorskie do bohaterów książki.
Rosnąca p o p u la rn o ść przyczyniła się do zainteresowania postacią Uszatka przez środow isko filmowe. W 1962 roku ów czesne łódzkie Studio M ałych Form Film ow ych Se- M a -F o r (dziś znane jako Se -M a -F o r Spółka Filmowa Sp. z o.o.) podjęło się przeniesie
nia op ow iadań o M isiu na duży ekran. Tak pow stała pierw sza pełno m e trażow a a ni
macja lalkowa pt. M iś Uszatek. Za p ierw o
w zór literacki p o słu ż yły oczyw iście o p o wieści Janczarskiego. Kolejny film miał pre
mierę w 1968 roku i nosił tytuł Zaproszenie.
Obie animacje w yreżyserow ał Lucjan D e m biński (jeden z najbardziej znanych polskich reżyserów film ów anim ow anych, aktor-lal- karz; od 1958 roku stale zw iązany z Se-M a- Forem; twórca animacji takich jak: W krainie czarnoksiężnika Oza, serii op ow iadań o M
u-minkach oraz M iś Colargol). W tedy to rozpo
częła się wielka filmowa kariera Misia Uszat
ka. Z nany on był już nie tylko najm łodszym , ale również starszej publiczności. Szczyt p o pularności rozpoczął się w roku 1915. W te dy to Se-M a-For rozpoczął, przy w spółpracy z Telewizją Polską, produkcję serialu tele
w izyjnego o M isiu Uszatku. Przez 12 lat na
kręcono 104 odcinki serialu. Głosu Uszatko
wi użyczył M ieczysław Czechowicz. Śpiew a
ne przez nie go kołysanki-przytulanki stały się znane w szystkim dzieciom , a sam ak
tor został sklasyfikow any jako „ten od misia z klapniętym uszkiem". W jednym z artyku
łów napisano o nim tak: M iś Uszatekprzy- czynił się do przypięcia Czechowiczowi łatki pierwszego misia polskiego ekranu. Sam a k
tor się przed tym bronił, przypom inając swoje teatralne role Hioba, Stomila i Wielkiego Księ
cia Konstantego, dalekie od niedźwiedziowa- tej jowialności. N a próżno: pozostał już „eta
to w y m m isiem ", ja k sam o sobie m a w ia ł z przekąsem2.
M o m e n t ukazania się M isia Uszatka na ekranach telewizyjnych był m om entem przełom ow ym . Od tego czasu m ożem y m ó wić o niesłabnącej popularności tej posta
ci bajkowej, o czym św iadczą chociażby p o niższe przykłady.
Anim acje łód zkie go Se-M a-Fora są popularne nie tylko w Polsce. Baj
ka em itow ana była m.in. w S ło w e nii, Finlandii, M a ce d on ii, Holandii, a w 2001 roku po Misia Uszatka się
gnęli Japończycy. Pow stał w ów czas serial w japońskiej wersji językowej z a ty tu ło w a n y O ya sum i K u m a ch a n (Dobranoc M a ły Misiu). Serial szybko stał się hitem w śród najmłodszych.
Pow stała strona internetow a o Ku- m achan (japońskie imię Uszatka) oraz seria pluszow ych bohaterów serialu.
Ciekawostką jest, że w Japonii M iś Uszatek był dziewczynką.
W 2009 roku firma Nicolas Gam es S.A.
stworzyła edukacyjną grę kom puterow ą Miś Uszatek: P rzygoda z p oram i roku. Jest ona przeznaczona dla najm łodszych użytkow ników kom puterów. Dzięki niej dzieci m o gą p oznać specyfikę p oszcze g óln ych pór roku np. p op rze z k o m puterow e lepienie bałwana, zbieranie spadających z drzew ja
błek czy przeprow adzenie kaczuszek przez łąkę pełną przeszkód d o stawu, na którym m o gą popływ ać. W e w szystkich zabaw ach dzieciom tow arzyszą postacie z dobranocki:
Króliczek, Prosiaczek i oczyw iście M iś Usza
tek. Gra ukazała się również na japońskim rynku gier kom puterow ych. Na początku 2013 roku miała swoją światow ą premierę druga gra kom puterow a o M isiu Uszatku.
Tym razem firma Forever Entertainment S.A.
w yprod ukow ała serię gier z M isiem Uszat
kiem. Pow stały m.in. M iś Uszatek: Przygoda z liczeniem (2011), M iś Uszatek: Letnia Szkoła Matematyki (2012), M iś Uszatek płynie kaja
kiem (2013) oraz M iś Uszatek: Przygoda w g ó rach (2013). Niestety, dotychczas dwa ostat
nie tytuły nie są dostępne na polskim ryn
ku sprzedaży.
Bajka o M isiu Uszatku em itow ana w Ja
ponii czy gra edukacyjna o M isiu to nie je
dyne oznaki wielkiej popularności dobra- nockowej postaci. W 2007 roku M iś U sza
tek św iętow ał 50-lecie sw o je go istnienia.
Podczas srebrnej edycji M ię d zyn a ro d o w e g o Festiwalu Film ów M ło d e g o W idza Ale Kino! studio Se -M a -F o r otrzym ało n a g ro dę specjalną - Platynowe Koziołki. Z o k a zji urodzin Uszatka organizatorzy im prezy przygotow ali film owe spotkania z m isiow y- mi bohaterami. W Łodzi hucznie św iętow a
no ten jubileusz. Specjalnie na urodzinow e przyjęcie przybyli tw órcy bajki ze studia
Se-Ma-For. Opow iadali o początkach Uszatka i pokazywali oryginalne lalki. O glądano filmy z M isiem w roli głów nej na wielkim telebi
mie. Solenizantowi odśpiew ano również tra
dycyjne „Sto lat".
W polskich miastach wciąż o rg a n izo w ane są spotkania z Uszatkiem i jego przy
ja ciółm i. P rz y k ła d e m m o g ą b yć Kielce.
W 2007 roku w tym mieście zo rga nizo w a no o b c h o d y Św iatow e go Dnia P lu szow e go Misia, na których głó w n ym bohaterem był właśnie M iś Uszatek, który [...] wraz ze sw oim pokoikiem i m ebelkam i zam ieszkał
w holu M uzeum Z ab a w e k i Zabaw y. O b o k najbardziej zn a n eg o polskiego m isia w p o koiku zasiedli też goście: Prosiaczek, Króli
czek i Zajączek. Wraz z misiem do Kielc przy
jechało słynne uszatkowe łóżeczko, ława, w a
zon z kwiatam i, krzesełka, a przede wszys tkim lam pa ga szo na przez misia na koniec każde
go odcinka3.
S e - M a - F o r w ra z z U rzę d e m M ia sta Łó d ź przystąpił d o projektu „Łódź Bajkowa".
W ramach te go przedsięwzięcia w 2009 ro
ku na ulicy Piotrkowskiej 87 stanął p om nik z brązu przedstawiający Misia Uszatka. Do dziś prze cho dnie m o g ą fo tografow ać się ze statuetką Misia. M ennica Polska w ybiła dla m ieszkań
ców Łodzi specjalne dukaty z p o d o b iz n ą M isia U sza t
ka (o glądając d u k a ty pod ró żn ym kątem w id a ć róż- n e s c e n y z p r z y g ó d M i - sia Uszatka i je g o p rzyja ciół). Co ciekaw sze, d u k a tam i b ęd zie m ożna płacić w Ł o d zi za to w a ry i u s łu gi. Ich n o m in a ły w y n o s z ą
„3 Ł ó d k i" (dukaty z m osią
dzu) i „7 Ł ó d e k" (dukaty bi
metalowe), czyli 3 i 7 złotych.
D od a tkow o , specjalnie dla kolekcjonerów, Mennica Polska wybiła także srebrne dukaty o nom inale „104 Łódki".
W sz y st k ie te inicjatyw y, w k tó rych g łó w n y m b o h a te re m je st M iś U szatek, św iadczą o wielkiej popularności utw orów o M isiu Uszatku, a w późniejszym czasie ani
macji op o w iadających o m isiu z klapnię
tym uszkiem. Ta bajkowa postać znana jest w wielu krajach na całym świecie. W ciąż or
ganizow ane są wystawy, na których prezen
tow ane są lalki Misia Uszatka.
Książki Janczarskiego, tak bardzo p o p u larne w śród najm łodszych, to efekt d o sk o Rys. Z bigniew Rychlicki
nałego kunsztu pisarskiego sa m e go a u to ra. Świat przedstaw iony w opow iadaniach to świat w idziany oczam i dziecka. Miś, p o dob nie jak dziecko, odkryw a po kolei dom, las, podw órko. Najmłodsi w raz z p rzy g o d a mi uczą się najprostszych rzeczy. W raz z ko
lejnymi opowiadaniam i M iś dorasta. Uszatek idzie d o przedszkola, aby za chwilę je o p u ścić i w yruszyć w wędrówkę. Z czasem M iś jest coraz mądrzejszy. Potrafi w ytłum aczyć coraz więcej rzeczy oraz doradzić w trudnej sytuacji. Jest to analogiczny proces dorasta
nia dzieci. Opow iadania o Misiu Uszatku d o starczają najm łodszym wielu p om ysłów do zabaw, np. lepienie bałw ana lub zo rga nizo
wanie zabaw y karnawałowej. Dzieci czytając książki Janczarskiego, oglądając animacje o misiu z klapniętym uszkiem czy nawet gra
jąc w grę kom puterow ą, bawią się, ale p o średnio uczą się pew nych wartości oraz o d pow iednich zachowań. Wszystkie przygo dy napisane są pięknym , a zarazem prostym
językiem, dzięki czem u najm łodszy czytel
nik potrafi zro zum ie ć przesłania płynące z opowiadań.
M iś Uszatek gości w d om ach od p o nad p ół wieku. Dorośli z wielkim se ntym e n
tem w spom inają swoje w ieczory spędzone w w ysp rzą ta n ym p ok oik u M isia Uszatka.
Dzieci chętnie przenoszą się w świat Misia, Kruczka i Kogucika. Dla nich postacie sta
ły się ich przyjaciółmi, a sama książka sw o istym przew odnikiem po świecie. W ten oto sp o só b bohater Janczarskiego stał się jedną z ulubionych postaci bajkowych, w zb u d za jąc we w szystkich, zarów no w dzieciach, jak i dorosłych, pozytyw ne uczucia.