I NNOWACJE W ZINTEGROWANYM SYSTEMIE ZARZĄDZANIA PRZED- PRZED-SIĘBIORSTWEM

Przedsiębiorstwo realizując jeden ze swoich podstawowych celów, jakim jest rozwój wprowadza innowacje. Celem wdrożenia innowacji w zintegro-wanych systemach zarządzania jest realizacja założeń polityki zarządzania jakością, środowiskiem i bezpieczeństwem pracy. Jednocześnie przez ten proces przedsiębiorstwo realizuje szereg celów pośrednich jak na przykład:

 Wzrost konkurencyjności;

 Unowocześnienie procesów wytwórczych,

 Podniesienie wydajności i jakości pracy,

 Poszerzenie rynku odbiorców,

 Rozwój działań marketingowych,

 Podniesienie prestiżu firmy,

4 J.A. Schumpeter, Teoria rozwoju gospodarczego, PWN, Warszawa 1960, s. 104.

5 P. Niedzielski, K. Rychlik, Innowacje i Kreatywność, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2006, s. 21.

6 W. Janasz, K. Kozioł, Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, PWE, Warsza-wa 2007, s. 14.

 Zwiększenie ogólnej sprawności i efektywności działania,

 Poprawa warunków i bezpieczeństwa pracy.

Im bardziej innowacyjne działania podejmuje przedsiębiorstwo w wy-mienionych obszarach tym większe prawdopodobieństwo wyprzedzenia konkurencji i uzyskania przewagi na rynku.

Należy również zaznaczyć różnice pomiędzy innowacją a innowacyjno-ścią. Według P. Niedzielskiego innowacyjność jest „cechą podmiotów gospo-darczych lub gospodarek, oznaczającą zdolność do tworzenia i wdrażania innowacji, jak również ich absorpcji, wiążącą się z aktywnym angażowa-niem się w procesy innowacyjne i podejmowaniu działań w tym kierunku;

oznacza również zaangażowanie w zdobywanie zasobów i umiejętności nie-zbędnych do uczestniczenia w tych procesach”⁷. Innowacyjność, mierzona ilością wprowadzonych innowacji, ściśle wiąże się z posiadanymi zasobami oraz umiejętnością ich wykorzystania.

W toku rozwoju teorii innowacyjności pojawiło się 5 generacji modeli innowacji. Charakterystykę tych modeli przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Charakterystyka modeli innowacji

Generacja Nazwa Cechy

Pierwsza model pchnięcia technologicznego (technology push)

Wzrost innowacyjności zależy od nakładów na działalność badawczo-rozwojową (B+R).

Druga model ciągnięcia przez rynek (market pull)

Kierunki badań i procesów innowacyjnych są odzwierciedleniem potrzeb rynku.

Trzecia model sprzężony Sprzężenie pomiędzy potrzebami i możliwo-ściami technologicznymi, gdzie intensywność B+R i marketingu jest zrównoważona.

Czwarta zintegrowany, rów-noległy model

Innowacje są rezultatem bliskiego sprzężenia i współpracy z dostawcami, wiodącymi

Innowacje są rezultatem zintegrowanego równoległego rozwoju i zastosowania syste-mów eksperckich, modelowania symulacji, współpracy i innych powiązań z brzegowymi klientami i dostawcami w zakresie badań, jak i marketingu.

Źródło: Jasiński A.H., Innowacje techniczne a działalność marketingowa. Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania, Warszawa 1998, s. 13-14

7 P. Niedzielski, Rodzaje innowacji w: Innowacje i transfer technologii – Słownik pojęć, K.B. Matusiak (red.), PARP, Warszawa 2005, s. 74.

Przedstawione w tabeli 1 modele innowacji różnią się od siebie złożono-ścią. Generacja pierwsza i druga to modele proste, w których innowacja jest wynikiem potrzeb określonych na podstawie działalności badawczo rozwo-jowej lub zapotrzebowania zgłaszanego bezpośrednio przez rynek. Model trzeci jest niejako połączeniem dwóch poprzednich modeli. Natomiast gene-racja czwarta i piąta opiera się na współpracy międzyorganizacyjnej.

Początkiem procesu innowacji może być wszystko to, co tworzy środo-wisko inicjujące procesy zmian. Jak wyjaśnia P. Kotler: „pomysły na nowy produkt mogą pochodzić z wielu źródeł: od klientów, naukowców, konku-rentów, pracowników, uczestników kanałów dystrybucji i zarządu”⁸.

Rysunek 1. Źródła kreowania innowacji w przedsiębiorstwie

Źródło: Pomykalski A., Zarządzanie innowacjami. Globalizacja, konkurencja, technologia informacyjna, PWN, Warszawa 2001.

Powyższe rozważania wskazują, zatem, iż nie istnieje jedno źródło in-nowacji, jest nieskończenie wiele możliwości korzystania z różnych źródeł kreowania zmian. Źródłem innowacji jest wszystko to, co inspiruje człowie-ka do procesu zmian. A zatem źródłem innowacji jest środowisko stymulu-jące procesy zmian, pozwalając człowiekowi w sposób kreatywny reagować na zmieniające się otoczenie⁹.

Czynniki inicjujące proces innowacji można podzielić na zewnętrzne i wewnętrzne. Mają one charakter dynamiczny, zmieniają się w czasie.

Według Podręcznika Oslo¹⁰ czynniki kształtujące procesy innowacyjne mo-gą funkcjonować na poziomie otoczenia jak również samego

8 P. Kotler, Marketing narodów, Profesjonalna Szkoła Biznesu, Kraków 1999, s. 235.

9 J. Penc, Innowacje i zmiany w firmie, Placet, Warszawa 1999, s 56-66.

10 Podręcznik Oslo. OECD, KBN, Warszawa 1999.

stwa. Czynniki działające na poziome przedsiębiorstwa określa się mianem generatora innowacji nie są one jednak jedyne. Równocześnie z nimi muszą istnieć również czynniki transferu, czyli czynniki: ludzkie, społeczne i kul-turowe, które wpływają na transfer informacji do przedsiębiorstw i na proces uczenia się w przedsiębiorstwach. Za dodatkowe źródła innowacji P.F. Drucker uważa:

 niespodziewane zdarzenia,

 brak spójności między rzeczywistością a wyobrażeniem,

 potrzebę wprowadzenia nowego procesu lub zasadniczych zmian w już istniejącej organizacji;

 zmiany w strukturze rynku lub przemysłu;

 demografia¹¹.

S. Kasprzyk¹² podjął próbę usystematyzowania uwarunkowań proce-sów innowacyjnych, tworząc piramidę uwarunkowań przedstawioną na rys. 2.

Rysunek 2. Piramida uwarunkowań procesów innowacyjnych Źródło: Kasprzyk S., Innowacje od koncepcji do produkcji, Instytut Wydawniczy CRZZ,

Warszawa 1980, s. 47.

11 P.F. Drucker, Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady, PWE, Warszawa 1992, s. 40-45.

12 S. Kasprzyk, Innowacje od koncepcji do produkcji, Instytut Wydawniczy CRZZ, Warszawa 1980, s. 47.

Podstawą uwarunkowań procesów innowacji są prawa przyrody, które wpływają na przedsiębiorstwo bez względu na branżę czy rynek, na jakim funkcjonuje. Następnie mamy do czynienia z ograniczeniem determinantów ze względu na stan wiedzy naukowej, technicznej, poziom organizacji.

W dalszej kolejności pojawiają się ograniczenia związane z wymaganiami zewnętrznymi: rynku, konsumenta, a na samym końcu pojawiają się czyn-niki społeczno ekonomiczne.

Podstawą prawidłowego funkcjonowania zintegrowanego systemu za-rządzania prowadzącego do rozwoju przedsiębiorstwa i wzrostu konkuren-cyjności są innowacje. Wdrożone we wszystkich obszarach funkcjonowania w szczególności w obszarze zapewnienia, jakości, ochrony środowiska i bezpieczeństwa pracy.

Wzrost zainteresowania normalizacją zarządzania jakością – normy se-rii ISO 9000, zarządzania środowiskowego – ISO 14000 oraz zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy PN-N 18001 przyczynia się bezpośrednio do zainteresowania szeroko pojętą innowacją. Przy obecnym tempie zmian, jakie zachodzą w gospodarce receptą na rozwój i wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw są innowacje. Ich implementacje w obszarze zintegrowane-go zarządzania, obejmującezintegrowane-go zapewnianie jakości, zarządzanie środowi-skowe oraz bezpieczeństwo pracy jest szczególnie ważnym z perspektywy rozwoju każdego przedsiębiorstwa. Celem wdrożenia innowacji w przedmio-towych systemach jest ich udoskonalenie. Inicjatorem wspomnianych zmian są przede wszystkim pracownicy, którzy swoim zaangażowaniem, pomysłowością prowadzą do udoskonalenia organizacji pracy.

Podstawą każdego formalnego systemu zarządzania jest cykl, Deminga nazywany też cyklem PDCA (z ang. Plan-Do-Check-Act – Planuj – Wykonaj – Sprawdzaj – Działaj).

Znaczenie poszczególnych etapów cyklu jest następujące:

 Planowanie - obejmuje określenie celów, dokładne zaplanowanie każ-dego działania;

 Wykonanie – wdrożenie procesów, działań zgodnie z planem;

 Sprawdzenie – ma na celu weryfikację czy efekty działania są zadawala-jące;

 Działanie – podjęcie działań dotyczących ciągłego doskonalenia funk-cjonowania procesu¹³.

Założenie ciągłego doskonalenia jest jednym z podstawowych źródeł mających wpływ na proces implementacji innowacji. System zarządzania zgodny z wymogami norm serii ISO posiada wbudowane mechanizmy za-pewniające doskonalenie organizacji. Organizacja realizując proces ciągłego doskonalenia powinna uwzględniać zasady zrównoważonego rozwoju, dba-jąc równocześnie o satysfakcje klienta, pracowników, społeczeństwa a na-wet przyszłych pokoleń. Podstawą prawidłowego funkcjonowania zintegro-wanego systemu zarządzania prowadzącego do rozwoju przedsiębiorstwa i wzrostu konkurencyjności są innowacje. Determinantów ich

13 PN-EN ISO 9001, s. 13.

cji należy poszukiwać w obszarach związanych z klientem i stronami zain-teresowanymi, wykrywanych niezgodnościach, zalecanych działaniach ko-rygujących i zapobiegawczych. Wdrożone we wszystkich obszarach funk-cjonowania w szczególności w obszarze zapewnienia jakości, ochrony śro-dowiska i bezpieczeństwa pracy przyczyniają się do wzrostu konkurencyj-ności przedsiębiorstwa.

Czynniki inicjujące proces innowacji w zintegrowanym systemie zarzą-dzania można podzielić na zewnętrzne i wewnętrzne. Do czynników we-wnętrznych zaliczyć można¹⁴:

 audyty wewnętrzne organizowane zgodnie z określonymi standardami zarządzania prowadzące do zidentyfikowania niezgodności i ich usunię-cia, bądź poszukiwania nowych lepszych rozwiązań organizacyjnych.

Dotyczyć mogą one systemu zarządzania, procesu, wyrobu, dostaw-ców, technologii, kultury organizacyjnej itd. Wyniki audytu przedsta-wione w raportach w praktyce inicjują działania doskonalące, w tym działania zapobiegawcze i korygujące.

 monitorowanie procesów, parametrów, wskaźników i porównywanie ich z wcześniej uzyskanymi wartościami uznanymi za wzorcowe. Wszelkie-go rodzaju odstępstwa od stanu uznawaneWszelkie-go za akceptowalny pociąga-ją za sobą wdrożenie zmian.

 przeprowadzana okresowo ocena zgodności z wymaganiami prawnymi, tzn. z obowiązującymi przepisami prawa, normami itd. Przepisy te do-tyczą w szczególności bezpieczeństwa wyrobu, procesów, środowiska.

Znając je i dokonując okresowej samooceny organizacja, może zweryfi-kować problemy wymagające poprawy.

 przeglądy i zarządzenia przeprowadzane przez najwyższe kierownictwo, dające możliwość niezwłocznego podjęcia działań mających za zadanie wyeliminowanie problemu lub znaczne ograniczenie skutków jego od-działywania. Przeglądy zarządzania są jednym z najważniejszych ele-mentów systemu z uwagi na istotne znaczenie dla spełnienia kluczowe-go wymagania normy, jakim jest ciągłe doskonalenie, co byłoby trudne do osiągnięcia bez bieżącej oceny działalności.

Podstawowych czynników zewnętrznych należy poszukiwać w relacjach z klientami oraz stronami zainteresowanymi:

 badanie satysfakcji klienta, spełnienia jego oczekiwań w związku z użytkowanym produktem daje możliwość podejmowania działań ko-rygujących lub zapobiegawczych. Opinie i uwagi klienta są ważnymi wskazówkami do doskonalenia.

 badanie rynku poprzez dokładne rozpoznanie potrzeb klienta i opraco-wanie takich rozwiązań, dzięki którym możliwe będzie ich spełnienie.

 współpraca z dostawcami, która może przyjmować różne formy tak jak np. wspólne konsultacje dotyczące, jakości wyrobu, czy wspólne

14 J. Łunarski, Zintegrowane Systemy Zarządzania. Wspomaganie zrządzania systemami stan-dardowymi, Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej, Rzeszów 2011, s. 149-152.

dejmowanie działań kontrolnych lub zapobiegawczych w celu zapew-nienia wysokiej, jakości produktu i uniknięcia wystąpienia wad. W celu zapewnienia dobrej współpracy, dostawcy mogą również być poddawani audytom i ocenom mającym na celu weryfikacje ich zdolności do speł-nienia wymogów jakości.

Z

Każdy ze sformalizowanych systemów zarządzania oparty na cyklu PDCA, posiada wbudowane mechanizmy zapewniające doskonalenie orga-nizacji, realizowane poprzez opisane powyżej rozwiązania służące diagnozie stanu, czyli określeniu czy i jakie zmiany są potrzebne organizacji.

Należy jednak zwrócić uwagę, iż wymienione wyżej mechanizmy dosko-nalenia zintegrowanego systemu zarządzania odnoszą się do sformalizowa-nej części systemu, nie uwzględniają praktycznego charakteru funkcjono-wania procesu doskonalenia systemów zarządzania. Warto zwrócić uwagę na fakt, że same w sobie mechanizmy inicjujące zmiany nie wystarczą do realizacji sprawnego procesu doskonalenia. W rzeczywistości pomogą one wskazać słabe strony funkcjonowania sytemu, jednak nie usuną zaistnia-łych odstępstw. Przez innowacje w zintegrowanym systemie zarządzania należy rozumieć zdolność organizacji do wdrażania zmian w celu poprawy funkcjonowania sytemu. Jest to przede wszystkim zdolność do poszukiwa-nia nowych oryginalnych rozwiązań, do radzeposzukiwa-nia sobie z trudnymi proble-mami w końcu do wskazania sposobów lepszego funkcjonowania firmy.

L

:

[1] Bielski I., Przebieg i uwarunkowania procesów innowacyjnych, OPO, Byd-goszcz 2000.

[2] Drucker P.F., Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady. PWE, War-szawa 1992.

[3] Janasz W., Kozioł K., Determinanty działalności innowacyjnej przedsię-biorstw, PWE, Warszawa 2007.

[4] Kasprzyk S. Innowacje od koncepcji do produkcji. Instytut Wydawniczy CRZZ, Warszawa 1980.

[5] Kotler P., Marketing narodów. Profesjonalna Szkoła Biznesu, Kraków 1999.

[6] Łunarski J., Zintegrowane Systemy Zarządzania. Wspomaganie zarządzania systemami standardowymi. Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej, Rzeszów 2011.

[7] Niedzielski P., Rodzaje innowacji w: Innowacje i transfer technologii – Słow-nik pojęć, K.B. Matusiak (red.), PARP, Warszawa 2005.

[8] Niedzielski P., Rychlik K., Innowacje i Kreatywność, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2006.

[9] Penc J., Innowacje i zmiany w firmie, Placet, Warszawa 1999.

[10] PN-EN ISO 9001.

[11] Podręcznik Oslo, OECD, KBN, Warszawa 1999.

[12] Schumpeter J.A., Teoria rozwoju gospodarczego, PWN, Warszawa 1960.

[13] Tokarski J. (red.), Słownik wyrazów obcych, PWN, Warszawa 1980.

S

Istota i źródła innowacji w przedsiębiorstwie posiadającym zintegro-wany system zarządzania

W artykule podjęto próbę określenia determinantów implementacji in-nowacji w przedsiębiorstwie posiadającym zintegrowany system zarządnia. Autorka niniejszego opracowania zdefiniowała pojęcie innowacji w za-rządzaniu przedsiębiorstwem, jak też podjęła próbę określenia możliwości jej wykorzystania w procesie ciągłego doskonalenia w zintegrowanym sys-temie zarządzania obejmującym: zarządzanie jakością, środowiskiem oraz bezpieczeństwem i higieną pracy.

S

The Nature and Sources of Innovation in a Company Using an Inte-grated Management System

The article illustrates an attempt to identify the determinants of inno-vation implementation in an enterprise where an integrated management system is used. The author of this study defined the concept of innovation in the company management, but also made an attempt to determine the possibilities of its use in the process of continuous improvement of the in-tegrated management system, including: management of quality, environ-ment, and occupational health and safety.