Ideał miłości oraz jego przemiany we współczesnym społeczeństwie

Zaczynając ad ovo, zacznę od początku – od miłości...

Skroś naszej samotności jak złe wino cierpkiej, skroś z tęsknot i adwentu uplecionej nocy idziemy szukać w mrozie, prostacy i mędrce kwiatu ubóstwa – Miłości.

Autor: K. Piekut Miłość jest najpiękniejszym, najsilniejszym, ale zarazem też najtrudniejszym uczuciem. Może być piękna, głęboka, szczęśliwa, zmysłowa, ale też smutna, niespełniona, z elementami bólu, platoniczna. Przybiera różne odmiany: miłość do Boga, ojczyzny, rodziny, przyjaciół, do osoby, której się pragnie. Tematem miłości zajmowali się artyści, pisarze, poeci. Powstało wiele utworów literackich. Jednak najczęstszym wątkiem poruszanym w tych dziełach to niespełniona miłość kochanków. Przykładem może tu być miłość Orfeusza i Eurydyki – mitologia Parandowskiego, Romea i Julii – znany dramat Szekspira. Miłość jest uczuciem, które towarzyszy ludzkości od urodzenia, aż do śmierci. Każdy człowiek pragnie miłości. Miłosne wzloty i upadki były i nadal są pożądanym tematem we współczesnym społeczeństwie. O miłości marzymy, mówimy.., ale co tak naprawdę oznacza słowo

„miłość”? Aby móc wyjaśnić owo pojęcie, przytoczono poniżej kilka definicji i zilustrowano różnice w pojmowaniu miłości przez ludzi w różnych okresach historii. Początek XXI wieku jest epoką podążania za miłością z niegasnącym entuzjazmem²¹. Termin ten jednak pojawił się długo przedtem i nawet już w starożytności próbowano zdefiniować to pojęcie. I tak słowo miłość w języku łacińskim określa kilka terminów: amor – ogólne określenie miłości, używane najczęściej dla oznaczenia miłości erotycznej; caritas – miłość pozbawiona elementów zmysłowych; pietas – miłość wyrażająca się w głębokiej czci, np. miłość do Boga, ojczyzny, rodziców; libido – miłość cielesna, fizyczna, wyrażająca się w pożądaniu seksualnym²². Starożytni Grecy rozróżniali następujące rodzaje miłości: philiaérétike

21M. Evans, Czym jest uczucie zwane miłością?, w: Socjologia codzienności. red. P. Sztompka, M. Bogunia-Borowska, ZNAK, Kraków 2008, s. 110.

22K. Imieliński, Seksuologia zarys encyklopedyczny, PWN, Warszawa 1985, s. 186.

15

(przyjaźń między zakochanymi), eunoia (oddanie), agape (bezinteresowne uczucie), pothos (pożądanie miłosne), charis (miłość oparta na wdzięczności i szacunku), mania (namiętność nieokiełznana), eros (pożądanie)²³. M. Evans w artykule, Czym jest uczucie zwane miłością, nie rozdziela miłości według poszczególnych cech, które w niej przeważają, ale tworzy definicję pisząc, że: „Miłość jest czymś doniosłym, nie tylko dla poszczególnych ludzi, ale także dla całego społecznego świata, ponieważ warunkuje język, wpływa na nasze rozumienie i zachowanie, określa nasze życie osobiste i seksualne”²⁴. W Piśmie Świętym w Hymnie o miłości czytamy: „Gdybym mówił językami ludzi i aniołów a miłości bym nie miał, stałbym się jak miedź brzęcząca albo cymbał brzmiący...”²⁵. W tym miejscu autor akcentuje istotę miłości, przypisując jej niebywałe znaczenie. Miłość przybiera tutaj charakter ponadczasowy, jest nieograniczona, niedająca się zbadać, wychodząca poza możliwość ludzkiej percepcji. Jest czymś, czego nie można pojąć. Przypatrując się tekstom biblijnym, apostoł Paweł określając miłość pisze: „Miłość cierpliwa jest, łaskawa jest. Miłość nie zazdrości, nie szuka poklasku, nie unosi się pychą, nie dopuszcza się bezwstydu, nie szuka swego, nie unosi się gniewem, nie pamięta złego, nie cieszy się z niesprawiedliwości, lecz współweseli się z prawdą. Wszystko znosi, wszystkiemu wierzy, we wszystkim pokłada nadzieję, wszystko przetrzyma”²⁶(1.Kor 13,4-7). Apostoł Paweł opisując ideał czystej miłości, stara się określić ów niezbadany dotąd obszar, przypisując mu kilka cech, które typowe są dla rodzaju ludzkiego. Widzi, że po spełnieniu wszystkich tych przesłanek można przesądzać o miłości. Tworzy definicję miłości, osadzając ją w granicach. Dotąd nieograniczone słowo miłość, staje się bliskie rozumieniu świata ludzi i odnajduje w nim swe miejsce. Z założenia opis ten przesądza o wyidealizowanej, trudno osiągalnej relacji pomiędzy dwojgiem ludzi. W tej kwestii zabiera głos także teologia. Przedstawicielem tego nurtu jest S. Jasionek, który definiując miłość pisze, że nie powinna być ona egoistycznym szukaniem własnego dobra, korzyści bądź drugiej osoby, powinna natomiast być życzliwą, bezinteresowną. Dominującą cechą ma być obdarzanie drugiej osoby, zawierające elementy ubogacania, stanowiące źródło dobra dla niej²⁷. Powyżej zamieszczone rozważania przedstawiają miłość jako uczucie, zbiór pewnych cech, które jednak niekoniecznie muszą

23Z. Lew-Starowicz, Seks w kulturach świata, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo. Wrocław 1988, s. 20.

24M. Evans: Czym jest uczucie zwane miłością?,… s. 97.

25Pismo Święte, Starego i Nowego Testamentu, wydanie trzecie, PALLOTTINUM, Poznań- Warszawa 1990, s.

1302.

26Tamże, s. 1302.

27S. Jasionek, Wychowanie moralne, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna IGNATIANUM, WAM, Kraków 2004, s. 43-44.

16

być zawsze pozytywne. Miłość często związana jest z przykrymi uczuciami: bólem, smutkiem, rozpaczą, poczuciem niespełnienia itp. Powracając do koncepcji teologicznej, M. Dziewiecki konkretyzuje pojęcie miłości pisząc, że miłość jest decyzją, którą cechuje podejmowanie decyzji i konkretnych działań. Działania rozumieć można w sensie bycia obecnym w życiu drugiego człowieka i podjęcie troski o jego ustawiczny rozwój. Autor pisze, że miłość, chodź jest uczuciem rodzącym się w sercu, jest widzialną właśnie poprzez czyny²⁸. Spoglądając na miłość w aspekcie jej urzeczywistniania się w związku, nasuwają się pytania o jej istotę, o to, jaka ma właściwie ona być. Odpowiedzi na te dociekania może udzielić opis miłości realizującej się w małżeństwie (o miłości małżeńskiej). Miłość tę postrzegać można, jako „syntezę wzajemnego upodobania, pożądania i życzliwości. Jest spotkaniem i postępującym jednoczeniem się kobiety i mężczyzny. Polega na wzajemnym oddaniu się osób, powierzeniu swojego życia we wszystkich jego wymiarach: fizycznym, psychicznym i duchowym, drugiemu człowiekowi”²⁹. Jest to stan, którego rezultatem jest oddanie własnej osoby do czyjejś własności³⁰. Zamieszczony opis miłości – uczucia jak i swoistej relacji pomiędzy dwojgiem ludzi – będzie stanowił podłoże do dalszych rozważań i pomoże w wyjaśnianiu, dlaczego ludzie decydują się na wchodzenie we wspólne relacje partnerskie, bądź zawierają małżeństwo. Czasami zdarza się, że miłość zostaje błędnie utożsamiona z przyjaźnią, która posiada podobne cechy. Jednak istnieje pewna różnica, pomiędzy terminami „kochać” a „lubić”. Przyjaciół można lubić, nie trzeba ich natomiast kochać.

Miłości towarzyszą wielkie sympatie, zazwyczaj odwzajemnione. Jednak przyjaźń w odróżnieniu od miłości nie posiada pierwiastka erotycznego, który pojawia się tylko w miłości. Kolejnymi zjawiskami niewystępującymi w przyjaźni, ale mającymi swoje miejsce w początkowej fazie rodzenia się miłości, są najprawdopodobniej instynktowe mechanizmy, często irracjonalne, zbliżania się i odchodzenia z danej relacji. Przyczyny tego zjawiska trudno wytłumaczyć, jednak ma ono swoje miejsce w procesie powstawania miłości. J. R.

Sternberg rozróżnia trzy zasadnicze składniki, które powinny być spełnione, żeby można było mówić o miłości. Są nimi: intymność, namiętność i zaangażowanie³¹. Te czynniki są istotne podczas tworzenia się związku i będą szczegółowo omówione w rozdziale poświęconemu związkom partnerskim. Powyższy tekst krótko charakteryzuje pojęcie miłości, przedstawia jej

28M. Dziewiecki, Wychowanie w dobie…, s . 57.

29E. Rydz, Refleksje wokół psychologii i etyki miłości, w: Małżeństwo, męskość, kobiecość, miłość, konflikt, red.

H. Liberska, M. Matuszewska, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań 2001, s. 127.

30Tamże, s. 127.

31J. R. Sternberg: A triangular theory of love. Psychological Review93, w: Psychologia miłości, red.

B. Wojciszke, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2006, s. 8.

17

podziały. Podaje podstawowe definicje, które ujmują historyczny obraz miłości, pokazując obraz miłości cnotliwej, sprawiedliwej, idealnej. W społeczeństwie ponowoczesnym doszło do przeobrażeń w systemie hierarchii wartości. Na czołowe miejsca wysuwają się inne wartości, typowe dla człowieka postmodernistycznego i tym samym dochodzi do zmiany w rozumieniu ideału miłości. J. Lee podaje nową koncepcję miłości, która opiera się na trzech typach: eros, ludus i amicitia. Eros i ludus przedstawiają miłość nietrwałą. Eros symbolizuje piękno i atrakcyjność, które prowadzą do krótkotrwałych relacji seksualnych. Ludus ujmuje miłość jako figlarną, radosną zabawę, cechuje się permisywnością i posiadaniem wielu partnerów, brakiem zaangażowania. Amicitia wychodzi z miłości partnerskiej, polegającej na przyjaźni, zaufaniu i stabilności³². W okresie późnej nowoczesności miłość poszukuje dla siebie określenia. K. Slany przedstawia miłość jako uczucie charakteryzujące się swą elastycznością i dynamizmem. Za słusznością tego twierdzenia przemawia fakt, że miłość posiada dość szybki początek, zmierzając ku swojemu końcowi, jeżeli nie odnajdzie w partnerze przystani lub miejsca, gdzie może się rozwijać i być odwzajemnioną. Występuje ona w dwu postaciach, jako uczucie bądź też zachowanie. Miłość w związku przejawia się w zachowaniu partnera³³. Według E. Sujak kontakty seksualne stają się środkiem wyrażania miłości i przekazania jej partnerowi. Jest to próba nawiązania wzajemnej relacji z drugą osobą³⁴. A. Giddens podaje dwa nowe terminy, które określają ideał miłości we współczesnym społeczeństwie, są nimi: „miłość romantyczna” i „miłość współbieżna”.

Pierwsza z nich nacechowana jest wzajemnym pożądaniem partnerów, umacniającym stereotypową nierówność obu płci w związku. Miłość współbieżna przypomina bardziej praktykę „czystej relacji” o luźnym charakterze. Miłość ta rozwija się w miarę rosnącej intymności w związku. Kontakty płciowe występują w obu typach relacji, jednak w wypadku miłości romantycznej kontakty te realizowane są w ramach związku monogamicznego, w przeciwieństwie do czystej relacji, gdzie wzajemne dostarczanie sobie cielesnych doznań jest miarą trwania owej relacji³⁵. Wchodząc głębiej w ów wątek, w obu typach miłości kontakty seksualne są obecne, a seks jest integralną częścią nowo rozumianej miłości. Z tego wynika, że zarówno kobiety jak i mężczyźni poszukując rozkoszy seksualnej, która zajmuje czołowe miejsce w związkach partnerskich, utożsamia pojęcia „miłości” i „seksu”. Warto poświęcić uwagę zagadnieniu zacierania się granic pomiędzy miłością a seksem. F. Albertoni

32za: K. Slany, Alternatywne formy życia…, s. 102.

33Tamże,s. 99.

34E. Sujak, Życie jako zadanie, Instytut wydawniczy PAX 1982, Warszawa 1978, s. 94.

35A.Giddens, Przemiany intymności, PWN, Warszawa 2007, s. 80-81.

18

rozróżnia miłość, erotyzm i seks. Skupiając się na erotyzmie wychodzi z założenia, że może on pojawić się przed miłością, zarówno wywodzić się z niej i często prowadzi do utworzenia miłosnych związków. Związki te powstają z erotyzmu, który żywi się chęcią odnajdywania, odkrywania, nieustannego przekraczania granic. Erotyzm jest twórczą grą libido. Wśród kobiet dochodzi do mieszania się miłości z erotyzmem, czego nie ma u mężczyzn³⁶. Zjawiskiem wzajemnego przenikania się granic miłości i seksu interesował się lekarz Z. Lew Starowicz, który wyodrębnia następujących pięć modeli: platoński, zmysłowy, integralny, dysocjacji miłości i seksu, seksu bez miłości. Model platoński, to model, w którym mamy do czynienia z miłością aseksualną, oderotyzowaną, uduchowioną. Seks jest traktowany jako warstwa niższa, a celem człowieka jest osiągnięcie wyższej miłości, aseksualnej (chrześcijaństwo, buddyzm). Kolejnym typem jest model zmysłowy. W nim miłość utożsamiana jest z pożądaniem. Seks jest tu punktem centralnym (islam, miłość seksualna w kulturze Zachodu). Model integralny, psychofizyczny cechuje nierozdzielność miłości i seksu (większość wielkich kultur, niektóre nurty chrześcijaństwa). Model dysocjacji miłości i seksu – w nim miłość i seks to zupełnie odrębne kategorie. Kontakty między partnerami mogą być pozbawione więzi uczuciowej (kultury orgiastyczne, styl tzw. cool-sex). Ostatni model to model seksu bez miłości. W nim fenomen miłości między mężczyzną i kobietą nie jest znany. Łączy ich seks, sympatia (nieliczne kultury prymitywne)³⁷. Na podstawie powyższych rozważań można przyjąć założenie, że w różnych kulturach miłość i seksualność przybierają różne postacie i pełnią różne role. Dawniej miłość i seksualność, łączyły się dopiero w małżeństwie, w czasach obecnych dochodzi do sytuacji, kiedy seks występuje w fazie poznawaniu się ludzi, jest obecny w związkach partnerskich stanowiąc ich nierozerwalną część. Seksualność i postawy młodzieży wobec zachowań seksualnych zostaną opisane w rozdziale drugim.